Экономика ҳәм социаллық тараўдағы өсиў ҳәм раўажланыўды ҳәр бир қала ҳәм аўыл, мәҳәлле ҳәм аўылларымыздың келбетинде де айқын көриў, сезиў мүмкин.
Әсиресе, мәмлекетимиздиң кейинги сегиз жылдағы социаллық-экономикалық раўажланыўы көплеген халықаралық финанс шөлкемлери тәрепинен тән алынбақта. Бул болса сырт мәмлекетлер, инвесторлар ҳәм саўда шериклериниң Өзбекстанға қызығыўшылығын және де арттырмақта. Қысқа мүддет ишинде әмелге асырылған кең көлемли реформалардың нәтийжесинде жалпы ишки өнимниң көлеми турақлы өсти, халықтың турмыс тәризи түп-тийкарынан жақсыланды.
Атап айтқанда, 2016-жылы мәмлекетимиз жалпы ишки өним көлеми бойынша дүньядағы 195 мәмлекет арасында 71-орынды ийелеген болса, 2024-жылдың жуўмақларына бола Өзбекстан глобал рейтингте 62-орынды ийеледи.
Соның менен бирге, қысқа ўақыт ишинде мәмлекетимиздиң сыртқы экономикалық байланыслары жеделлести, инвестициялық орталық түп-тийкарынан реформаланды, исбилерменлер ушын кепилликли ҳәм ашық-айдын механизмлер жаратылды. Социаллық сиясат ҳәм экономикалық өсиў өз-ара үйлесимли, бир-бирин толықтыратуғын система сыпатында қәлиплестирилди.
Ерисилип атырған бундай жетискенликлер ҳәм нәтийжели нәтийжелер мәмлекеттиң финанслық стратегиясын дурыс жолға қойыў, бюджет реформаларын мақсетли ҳәм нәтийжели түрде әмелге асырыў менен тығыз байланыслы.
Усы жерде мәмлекеттиң бас қаржы ҳүжжети - Өзбекстан Республикасының Мәмлекетлик бюджети ҳәр жылы бюджет қаржыларының социаллық бағдарланғанлығын, инсан қәдирин улығлаў ҳәм халықтың абадан турмысын тәмийинлеўге тийкарғы әҳмийет қаратылып атырғанын көрсететуғынын атап өтиў керек. Соның ишинде, мәмлекетлик бюджет қәрежетлериниң 50 проценттен асламы билимлендириў, денсаўлықты сақлаў ҳәм социаллық қорғаў тараўларына бағдарланып атырғаны Конституциямызда беккемленген социаллық мәмлекет принципиниң әмелий көриниси болып есапланады.
Бул дәстүр избе-из даўам еттирилип, 2026-жыл ушын мөлшерленген Өзбекстан Республикасы Мәмлекетлик бюджетинде де халықтың турмыс дәрежесин жақсылаў, халықтың абаданлығын арттырыў, "жасыл экономика"ны раўажландырыў ҳәм қоршаған орталықты қорғаў, денсаўлықты сақлаў системасының қамтып алыўын кеңейтиў ҳәм сапалы билимлендириўди тәмийинлеў сыяқлы социаллық тараўлар тийкарғы ўазыйпа сыпатында белгиленген.
Олий Мажлис Сенатының жалпы мәжилисинде мақулланған "2026-жыл ушын Өзбекстан Республикасының Мәмлекетлик бюджети ҳаққында"ғы нызам келеси жыл ушын мәмлекетимиздиң консолидацияласқан бюджетин қәлиплестириў ҳәм орынлаўға байланыслы қатнасықларды тәртипке салыўға қаратылған. Макроэкономикалық көрсеткишлер, жалпы ишки өнимниң өсиў пәтлери ҳәм салық-бюджет сиясатындағы өзгерислерден келип шыққан ҳалда, консолидацияласқан бюджет дәраматлары 515,8 триллион сум, қәрежетлери болса 567,6 триллион сум етип белгиленген. Онда бюджет жетиспеўшилигин жалпы ишки өнимге салыстырғанда 3 проценттен арттырмаў режелестирилмекте.
Нызамға муўапық, 2026-жылы Өзбекстан экономикасында жалпы ишки өнимниң реал өсиў пәти 6,6 процентти қурап, халықтың жан басына туўра келетуғын дәрамат 4 мың 26 АҚШ долларына жеткерилиўи нәзерде тутылған. Сондай-ақ, санаатта 6,4 процент, аўыл хожалығында 4,2 процент, базар хызметлеринде 14,5 процент, қурылыс тараўында болса 10,2 процент өсиў болжанған. Инфляция дәрежеси болса 7 процент әтирапында болыўы күтилмекте.
2026-жылы Мәмлекетлик бюджет қәрежетлери 402,6 триллион сумды, дәраматлары болса 368,9 триллион сумды қураўы режелестирилген. Мәмлекетлик мақсетли қорларының дәраматлары 78,6 триллион сум, қәрежетлери болса 74,4 триллион сум (бюджетлераралық трансфертлер есапқа алынбаған ҳалда) етип белгиленген.
Бюджет ҳүжжетлеринен көринип турғанындай, келеси жылы да социаллық тараў қәрежетлери салмақлы үлеске ийе болады. Қәрежетлердиң дерлик 55 проценти, яғный 220,1 триллион сум социаллық тараўға қаратылады. Атап айтқанда, билимлендириў тараўы ушын бюджет қәрежетлериниң 25,5 проценти ямаса 100 триллион сум ажыратылыўы нәзерде тутылған. Денсаўлықты сақлаў тараўына болса 49 триллион сум, яғный быйылғы жылға салыстырғанда 11,4 процентке көп қаржы қаратылмақта. Сондай-ақ, бюджет қәрежетлериниң 4,2 проценти халықты социаллық қорғаўға ажыратылады.
Бул илажлар мәмлекетимиз басшысы тәрепинен реформалардың ең тийкарғы бағдары сыпатында белгилеп берилген билимлендириўдиң сапасын арттырыў, халықтың талаплары ҳәм халықаралық стандартларға толық жуўап беретуғын денсаўлықты сақлаў және социаллық қорғаў системасын қәлиплестириўге хызмет етеди.
2026-жылы макроэкономикалық сиясат тараўындағы тийкарғы ўазыйпаларды орынлаў, социаллық машқалаларды шешиў, мәҳәллелердиң инфраструктурасын жетилистириў, социаллық тараў объектлерин заманагөй талаплар тийкарында раўажландырыў ҳәм мәмлекетлик бағдарламаларда белгиленген әҳмийетли илажларды әмелге асырыў елимиздиң раўажланыўы ҳәм халықтың абаданлығын тәмийинлеўде үлкен әҳмийетке ийе екенин атап өтиў керек. Сонлықтан, бюджет дәраматларын және де арттырыў илажларын көриў әҳмийетли ўазыйпа есапланады.
Және бир әҳмийетли тәрепке итибар қаратыў лазым. Мәмлекет бюджети - бул халық қаржысы. Демек, бюджет қаржыларынан мақсетли ҳәм нәтийжели пайдаланыў, ажыратылған ресурсларды өз ўақтында ҳәм анық бағдарлар бойынша өзлестириўге айрықша әҳмийет бериў зәрүр. Бул бағдарда министрликлер ҳәм уйымлардың жуўапкершилиги шешиўши әҳмийетке ийе. "Халық қаржылары халық ушын ислеўи шәрт" деген принципти турмысқа толық енгизиў финанс сиясатының тийкарғы мақсети болып есапланады.
Сондай-ақ, "Ашық бюджет" порталының жумысы бюджеттиң ашық-айдынлығын ҳәм жәмийетлик қадағалаўды тәмийинлеўде әҳмийетли орын ийелемекте. Экономикалық реформалар басқышпа-басқыш, стратегиялық пуқта реже тийкарында әмелге асырылып атырған бүгинги күнде бюджеттиң нәтийжелилиги, мәнзиллилиги ҳәм мақсетлилигин тәмийинлеў ҳәр биримиздиң миннетимиз болып есапланады.
Өктам ШАРИПОВ,
Олий Мажлис Сенаты ағзасы
