Өзбекстанда адам капиталы өсіру жолында барлық мәселеде басымдық ретінде белгіленген. Адамдардың жақсы өмір сүруі үшін ең маңызды ресурстардың бірі - энергия. Соңғы жылдардағы реформалардың нәтижесінде бұл саладағы үзілістер айтарлықтай азайды. Дегенмен, күз-қыс мезгілінде халықтың энергияға деген сұранысының күрт артуына байланысты барлық ауыртпалық электр желілеріне түседі.
Бүгінде республикада 2-3 миллиард киловатт сағат электр энергиясына қосымша сұраныс бар. Алдағы бес жылда бұл сұраныс 10 миллиард киловатт сағатқа дейін артады деп күтілуде.
Мұндай жағдайда ең тиімді әдіс – үйлерде, кәсіпорындарда, балабақшаларда, мектептер мен ауруханаларда баламалы энергияны пайдалануды арттыру.
Сондықтан жиында жаңартылатын энергия көздерін пайдаланатын құрал-жабдықтарды кеңінен енгізу, осыған байланысты халықты қолдау шаралары талқыланды.
– Бүгінгі мәселе – мемлекеттік маңызы бар мәселе. Біз алдымен жұмыстарды өзімізден бастауымыз керек. Әрбір әкім, министр, барлық деңгейдегі басшылар жеке үлгі көрсетіп, үйлері мен кеңселеріне баламалы энергия қондырғыларын орнатуы керек, – деді Шавкат Мирзияев.
Осыған орай халықты, кәсіпкерлерді қолдаудың жаңа жүйесі жолға қойылады. Бұл жүйе бойынша әрбір орнатылған күн және жел электр қондырғылары үшін қуаттылығына қарай 15 миллион сумға дейін, ал су жылыту қондырғыларына 2 миллион сумға дейін өтемақы төленеді. Немесе жабдықты 3 жылда пайызсыз төлей аласыз.
Мысалы, бір отбасы суды жылытуға айына орта есеппен 195 000 сум жұмсайды делік. Енді олар 6 миллион сумға 200 литрлік күн батареясын орнатса, мемлекеттен 2 миллион сум өтемақы алады. Сонымен қатар, ай сайынғы шығынның үнемділігіне байланысты су жылытқышы 21 айда өзін-өзі ақтайды және «өзіне қалады».
Егер отбасы өтемақы емес, бөліп төлеуді таңдаса, ай сайынғы төлем 170 мың сум болады. Яғни, ол ағымдағы төлемнен аз болады және үш жылдан кейін ыстық суға мүлдем шығындалмайды.
Тағы бір артықшылығы – бұл үшін адамдар ешбір кеңсеге барудың қажеті жоқ. Барлық құжаттар жабдықты сатып алу орнында өңделеді. Бұл жүйе Энергетика министрлігінің арнайы қоры арқылы жүзеге асырылады.
Мемлекет басшысы барлық үдерістерді цифрландырып, 1 қыркүйекте бұл жаңа жүйені іске қосуды тапсырды.
Аз қамтылған отбасыларды, алыс және шалғай елді мекендерді осындай энергия көздерімен қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінді. «Жаңа Өзбекстан» массивтерінде салынып жатқан көпқабатты тұрғын үйлер, сондай-ақ «Обод Қишлоқ» және «Обод махалла» бағдарламалары аясында көше шамдарына баламалы энергия қондырғылары орнатылып жатқаны айтылды.
Менделеев атындағы химия-технология университетінде де 100 киловатт күн энергиясы мен 36 су жылытқышы орнатылып, жылына 2 миллиард сумға жуық электр энергиясы үнемделуде.
Осындай жұмыстарды кеңінен насихаттау арқылы мектепке дейінгі мекемелерге, мектептерге, медициналық және басқа да әлеуметтік нысандарға баламалы энергия қондырғыларын кезең-кезеңімен орнату міндеті қойылды.
Сонымен қатар, 2023 жылдан бастап сауда және ойын-сауық кешендері, мейрамхана, қонақүй, жанармай құю станциялары, әуежай, вокзал, коммерциялық банктер сияқты көптеген ғимараттар ыстық сумен жабдықтау және сыртқы жарықтандырудың бір бөлігін балама энергия қаражаты есебінен жабуға міндетті болады.
Өзбекстан жылына 10 миллиард долларға электр қуаты мен газ тұтынады екен. Мысалы, өткен жылы Су шаруашылығы министрлігі энергия ресурстарына 3 триллион сум, ал халыққа білім беру мен денсаулық сақтау жүйесі 200 миллиард сум жұмсаған.
Президент барлық министрліктер мен ведомстволарды, әкімдіктер мен аудандарды баламалы энергияға көшіретін уақыт жеткенін қадап айтты.
Сондықтан Қаржы министрлігіне мемлекеттік органдарда энергия тұтыну нормаларын белгілеу, экономика салаларында және әлеуметтік нысандарда энергия үнемдеудің ұлттық бағдарламасын әзірлеу тапсырылды.
Баламалы энергия құрылғыларына сұраныстың артып отырғанын ескере отырып, олардың өндірісін арттыру қажет екені сөз болды.
Халықты қосымша энергиямен қамтамасыз етудің тағы бір көзі – су электр станциялары. Бұл қуатты арттыру үшін өңірлерде кіші және шағын су электр станцияларына қолайлы аумақтар анықталып, жалпы қуаты 56 мегаватт болатын барлығы 200 жоба әзірленген.
Мемлекет басшысы олар бойынша жеке серіктестік жобаларын іске қосу қажеттігін айтты. Бұл ретте кәсіпкерлер үшін тартымды тарифтер белгіленіп, жер аукцион жеңімпазына ұзақ мерзімге жалға беріледі. Күннен, желден және микроСЭС-тен алынатын артық электр энергиясына мемлекет кемінде 10 жыл кепілдік арқылы сатып алады.
