Bu jarayon ikki davlat o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy aloqalarda, xususan, tog‘-kon sanoati va geologiya sohasidagi hamkorlikda yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Yaponiyaning yetakchi kompaniyalari ishtirokidagi qo‘shma geologik tadqiqotlar, konlarni o‘zlashtirish bo‘yicha loyihalar hamda zamonaviy texnologiyalarni joriy etish O‘zbekistonning mineral-xomashyo salohiyatini ochib berish, eksport geografiyasini kengaytirish va yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar ulushini oshirishga xizmat qilmoqda.

So‘nggi o‘n yillikda aynan ushbu yo‘nalishdagi investitsion portfel hajmi bir necha barobar kengaydi, tog‘-kon tarmog‘iga kiritilayotgan sarmoyalar o‘sish sur’ati esa mamlakat bo‘yicha o‘rtacha investitsion ko‘rsatkichlardan sezilarli darajada yuqori bo‘ldi. 2024-yilda tog‘-kon sanoatiga asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar hajmi so‘nggi to‘rt yil ichida eng yuqori darajaga yetgani ham bu yo‘nalishning ustuvorligini tasdiqlaydi.

O‘zbekiston va Yaponiya o‘rtasidagi tog‘-kon va geologiya sohasidagi hamkorlik 2000-yillardan boshlab izchil rivojlanib kelmoqda. Dastlabki bosqichda xomashyo yetkazib berish va eksport shartnomalari ustuvor bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunga kelib hamkorlik konsepsiyasi tubdan yangilanib, uzoq muddatli investitsiyalar, qo‘shma korxonalar, tajriba-sanoat maydonlari va ilmiy-tadqiqot komponentlarini o‘z ichiga olgan kompleks model shakllandi. Masalan, Yapon kompaniyalari bilan tabiiy uran eksporti yo‘lga qo‘yilgan 2006-yildan hozirgi davrga qadar jami 3 milliard dollar mahsulot eksport qilingan bo‘lsa, 2026-yildan 2037-yilga qadar yana 5 milliard dollardan ortiq mahsulot eksporti bo‘yicha kelishuvlarga erishilgan.

O‘zbekistonning konchilik salohiyati yuqori bo‘lgan hududlarida birgalikdagi geologik-qidiruv ishlari, tajriba-sanoat dasturlari va infratuzilma loyihalari bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Bu jarayonda geologiya-qidiruv ishlarining dastlabki bosqichidan boshlab konlarni sanoat miqyosida o‘zlashtirishgacha bo‘lgan butun zanjirda ikki tomonlama sheriklik mexanizmlari ishlatilmoqda. Ayniqsa, mamlakatning yirik konchilik hududlarida Yaponiyaning davlat va xususiy sektor institutlari bilan birgalikdagi loyihalar qo‘shma rejalashtirish, risklarni baham ko‘rish va innovatsion yechimlarni sinovdan o‘tkazish imkonini bermoqda.

Tog‘-kon va geologiya yo‘nalishidagi O‘zbekiston–Yaponiya sherikligining bugungi bosqichi yuqori kapitallik darajasiga ega qo‘shma loyihalar portfeli, uzoq muddatli xomashyo offtake shartnomalari va geologik-qidiruv ishlari bilan tavsiflanadi. Bir qator yirik kontraktlar doirasida 2030-yilgacha bo‘lgan davrda yuzlab ming tonna toifa va ko‘lami yuqori bo‘lgan mahsulot yetkazib berish bo‘yicha majburiyatlar qabul qilingan bo‘lib, bu portfel qiymati 2000-yillar boshiga nisbatan bir necha baravar oshgan.

So‘nggi yillarda qo‘shma korxonalarda ulushlar strukturasini qayta ko‘rib chiqish, yangi ishtirokchilarni jalb qilish va boshqaruv modelini optimallashtirish bo‘yicha muhim qarorlar qabul qilindi. Natijada, ayrim qo‘shma loyihalarda yapon tomoni ustav kapitalidagi ulushni oshirgan holda, zamonaviy boshqaruv standartlari, ESG yondashuvlari va resurslardan samarali foydalanish bo‘yicha ilg‘or tajribalarini joriy etmoqda.

Investitsion oqimlarning o‘sishi faqat alohida konlar yoki alohida korxonalar bilan cheklanib qolmayapti. Yaponiyadan kelayotgan sarmoyalar geologiya-qidiruv, infratuzilma (yo‘llar, elektr tarmoqlari), ekologik monitoring, laboratoriya bazasini modernizatsiya qilish va raqamli modellashtirish tizimlarini joriy etish kabi yo‘nalishlarni ham qamrab olmoqda. O‘zbekistonning tog‘-kon tarmog‘iga kiritilayotgan kapital qo‘yilmalari hajmi so‘nggi yillarda 30–40 foiz atrofida o‘sish sur’atlarini ko‘rsatib, milliy investitsion kun tartibida ushbu sohaning ustuvorligini yana bir bor tasdiqladi.

O‘zbekiston–Yaponiya hamkorligining eng muhim jihatlaridan biri – bu faqat moliyaviy resurslar emas, balki yuqori texnologiyalar, muhandislik kompetensiyalari va boshqaruv madaniyatining transferidir. Qo‘shma loyihalarda chuqur burg‘ilash, geofizik tadqiqotlar, namuna olish va laboratoriya tahlillarini avtomatlashtirish, yer osti suvlarini monitoring qilish, ekologik ta’sirni baholash bo‘yicha ilg‘or texnologiyalar keng qo‘llanilmoqda.

Alohida geologik maydonlarda olib borilayotgan tajriba-sanoat ishlari natijasida yuzlab kilometrlab tajriba transheyalar qazildi, o‘n minglab metrlik burg‘ilash ishlari bajarildi, yuzlab va minglab namunalar xalqaro akkreditatsiyaga ega laboratoriyalarga yuborildi. Yapon tomoni mutaxassislari qatnashuvida ishlab chiqilgan metodikalar mahalliy geologlar, konchilar va ekologlar uchun amaliy maktab vazifasini o‘tamoqda.

Bundan tashqari, qo‘shma loyihalar doirasida texnik va texnologik jihatdan murakkab bo‘lgan infratuzilma elementlari – yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlari, avtomobil yo‘llari, suv ta’minoti va ekologik monitoring tizimlari – bosqichma-bosqich yangilanmoqda. Bu infratuzilma nafaqat alohida kon yoki maydon ehtiyojini, balki butun mintaqaning iqtisodiy faolligini oshirishga xizmat qilmoqda.

Tog‘-kon va geologiya sohasidagi hamkorlik ikki davlat o‘rtasidagi siyosiy muloqot va strategik sheriklikning tarkibiy qismi hisoblanadi. Yaponiya O‘zbekistonni Markaziy Osiyodagi ishonchli hamkor, mintaqaviy barqarorlik va konstruktiv tashabbuslarni ilgari surayotgan davlat sifatida ko‘radi. O‘zbekiston esa Yaponiya tajribasini yuqori texnologiyali sanoat, energetika, ekologiya, raqamli iqtisodiyot va infratuzilma rivoji yo‘lida ishonchli tayanch deb biladi.

Global energetika bozorlarida yuz berayotgan o‘zgarishlar, yashil energetika va “toza yoqilg‘i” konsepsiyasiga o‘tish jarayonida O‘zbekiston–Yaponiya hamkorligining dolzarbligi yanada oshmoqda. Mamlakatimizda tog‘-kon tarmog‘ini diversifikatsiya qilish, chuqur qayta ishlash quvvatlarini kengaytirish, resurslardan oqilona foydalanish va ekologik talablarni kuchaytirish yuzasidan qabul qilinayotgan strategik hujjatlar aynan yuqori texnologiyalar va uzoq muddatli sarmoyalar talab qiladi. Yapon hamkorlarining ishtiroki bu maqsadlarning bosqichma-bosqich amalga oshirilishiga xizmat qilmoqda.

Yaqin va o‘rta muddatda O‘zbekiston va Yaponiya o‘rtasidagi tog‘-kon va geologiya sohasidagi hamkorlik bir necha ustuvor yo‘nalishlar bo‘yicha chuqurlashishi kutilmoqda:

– Qo‘shma geologik tadqiqotlarni kengaytirish. Yangi istiqbolli maydonlarda geologiya-qidiruv ishlarini ko‘paytirish, mavjud konlarning resurs bazasini kamida ikki baravar oshirishga qaratilgan dasturlarni davom ettirish rejalashtirilmoqda.

– Qayta ishlash va chuqur va boshqa bosqichlarni rivojlantirish. Xomashyoni eksport qilish bilan bir qatorda, yarim tayyor va tayyor mahsulotlar ulushini oshirish, qo‘shma qayta ishlash quvvatlarini tashkil etish, xalqaro standartlarga mos mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish dolzarb bo‘lib qolmoqda.

– Kadrlar tayyorlash va ilmiy hamkorlik. Geologiya, konchilik, ekologiya va raqamli texnologiyalar sohasida qo‘shma ta’lim dasturlari, stajirovkalar va ilmiy loyihalar sonini oshirish, yosh mutaxassislar uchun amaliy maktablar yaratish hamkorlikning barqarorligini ta’minlaydi.

– ESG va ekologik standartlar. Atrof-muhitga ta’sirni kamaytirish, suv va yer resurslaridan samarali foydalanish, chiqindilarni boshqarish bo‘yicha ilg‘or yondashuvlarni joriy etish O‘zbekistonning barqaror rivojlanish maqsadlari bilan uyg‘un holda davom etadi.

Umuman olganda, O‘zbekiston–Yaponiya hamkorligining bugungi bosqichi ikki tomonlama ishonch, o‘zaro manfaatlilik va uzoq muddatli strategik qarashlar bilan ajralib turadi. Tog‘-kon va geologiya sohasida shakllangan qo‘shma loyihalar portfeli nafaqat iqtisodiy foyda, balki texnologik yangilanish, kadrlar salohiyatini oshirish va mintaqaviy barqarorlikni mustahkamlashga xizmat qilmoqda. Ushbu yo‘nalishdagi tashabbuslarning izchil davom etishi kelgusi yillarda ham O‘zbekiston va Yaponiya o‘rtasidagi hamkorlikni yangi bosqichlarga olib chiqishi shubhasiz.