Өзбекстанда жәҳән дәрежесиндеги жол инфраструктурасын қурыў көп тәреплеме Президентимиз алға қойған глобал басламалар менен үнлес болмақта. Халықаралық бирге ислесиў ҳәм транспорт-логистика тараўларындағы жаңаланыўлар жаңа Өзбекстанның имканиятларын көрсетпекте. Мәмлекетимиз басшысының реформалары жүзлеген халықлардың раўажланыўы ҳәм мәдений раўажланыўында үлкен хызмет еткен Уллы жипек жолын қайта тиклеў басламасы сыпатында мәмлекетимиздиң Шығыс ҳәм Батыс, Европа ҳәм Азия арасындағы саўда-экономикалық хаб сыпатындағы абырайын тиклеўде әҳмийетли орын ийелейди.
Орайлық Азия регионы, атап айтқанда, Өзбекстанның географиялық жақтан әҳмийетли саўда жоллары кесилиспесинде жайласқаны, көплеген мәмлекетлер менен экономикалық, мәдений байланыслар орнатқаны жергиликли халықтың экономикалық ҳәм мәдений турмысына үлкен тәсир көрсеткен.
Сонлықтан, жаңа Өзбекстандағы кең көлемли реформалар процесинде транспорт ҳәм логистика тараўына айрықша итибар қаратылмақта. Президентимиздиң басламасы менен қабыл етилген Транспорт ҳәм логистика тараўын раўажландырыў стратегиясы шеңберинде бир қатар ири жойбарлар әмелге асырылмақта. Соның ишинде, Бирден-бир транспорт сиясаты концепциясы ислеп шығылып, транспорт системасын санластырыў ҳәм экологиялық талапларға бейимлестириў жумыслары басланды. Транспорт-логистика ҳәм жаңа регионлараралық саўда жолларын толық ашыў стратегиялық әҳмийетке ийе болып, Орайлық Азия мәмлекетлерин Қытай, Қубла Азия, Жақын Шығыс ҳәм Европа базарлары менен байланыстырады.
Өзбекстан әзелден цивилизация орайларынан бири болған. Бул бағдарда оның аймағынан өткен Уллы жипек жолы шексиз орын ийелеген. Түрли регионлардағы халықларды өз-ара байланыстырған әййемги жол тек ғана саўда-экономикалық емес, ал мәмлекетлер ҳәм континентлер арасындағы мәлимлеме ҳәм мәдений байланысты тәмийинлеген.
Соңғы жыллары Өзбекстанда транспорт инфраструктурасы ҳәм хызмет көрсетиў системасы жедел раўажланбақта. Мәселен, 2020-жылы жолаўшы тасыў көлеми 5,3 миллиард адамды қураған болса, 2024-жылға келип бул көрсеткиш 6,9 миллиардқа жетти. Темир жол тармақларының узынлығы 4669 километрден 4850 километрге шекем созылды, автомобиль жолларының улыўма есапта 42 мың километрден асламды қурамақта. Бул көрсеткишлер мәмлекетте ишки ҳәм халықаралық транспорт байланысларының кеңейиўи, атап айтқанда, сыртқы саўда жөнелислеринде логистика қәрежетин қысқартыўға хызмет етпекте.
Транспорт инфраструктурасының раўажланыўы, өз гезегинде, туризм тараўында да жоқары өсиў пәтин тәмийинлемекте. 2020-жылы мәмлекетке тек ғана 1,5 миллион турист келген болса, 2024-жылы бул көрсеткиш 10,2 миллионға жетти, яғный бес жылда дерлик жети есеге өсти. Туризмнен түсетуғын дәрамат 679 миллион АҚШ долларынан 3,5 миллиард долларға шекем артып, Өзбекстанды региондағы жетекши туризм мәмлекетлеринен бирине айландырмақта.
Ең дыққатқа ылайық тәрепи бул туристлердиң тийкарғы бөлеги зыярат ушын келеди. Самарқанд, Бухара, Шахрисабз, Қарши, Термиз, Хийўа, Маргулан, Ташкент сыяқлы қалалар ислам мәдениятының орайлары сыпатында пүткил дүньяға даңқ таратқан. Ислам илими ҳәм ағартыўшылығын жоқары шыңға көтерген уллы бабаларымыздың мақбаралары муқаддес зыярат орынларына айландырылған. Тарийхтың түрли дәўирлеринде, әсиресе, Саҳыпқыран Әмир Темур ҳәм темурийлер дәўиринде уллы ойшыллардың естелик комплекслери қурылған.
Өткен дәўирде уллы бабаларымыздың руўхый ҳәм илимий мийрасын тиклеў, кеңнен үгит-нәсиятлаў, туўылған күнлерин халықаралық көлемде белгилеў, зыярат етиў орынларын ҳәр тәреплеме абат етиў бойынша үлкен жумыслар исленди. Усы жерде елимиздеги уллы зыярат етиў орны - Имам Бухарий естелик комплекси мисли көрилмеген дәрежеде абат болды. Бул жердеги гөззал ҳәм пайызлы көринисти көрип, бүгин Хартанг аўылын аўыл деўге де тил бармайды. Бул зыярат етиў орны пүткил мусылман дүньясының итибарындағы ҳәр тәреплеме абат орынға айланды.
Елимиздеги бундай онлаған комплекслер, соның ишинде, Әмир Темур, Баҳауддин Нақшбанд, Абдулхолиқ Ғиждуўаний, Жалолиддин Мангуберди, Мырза Улығбек, Имам Мотуридий, Хожа Аҳрор ўәлий, Аҳмад Фарғаний, Маҳмуд Замахшарий ҳәм басқа да көплеген уллы ата-бабаларымыздың зыярат етиў орынлары абат етилип, мийрасларын үйрениў ҳәм естелигин мәңгилестириў сыяқлы саўаплы жумыслар исленди. Сондай-ақ, Самарқандтағы Шоҳи Зинда, Термиздеги Султан Саодат, Ҳаким Термизий, Имам Термизий, Шаҳрисабздағы Дорус саодат, Қаршыдағы Көкгумбаз, Хийўадағы Ишан қала, Ташкенттеги Ҳәзирети Имам сыяқлы тарийхый комплекслерди оңлаў, жаңадан абаданластырыў да жоқары дәрежеде әмелге асырылған.
Ташкент қаласындағы Ислам цивилизациясы орайы болса бул процесстиң логикалық даўамы болып есапланады. Бул орайдың жумысы илимий-ағартыўшылық әҳмийетке ийе болыўы менен бирге сырт елли илимпазлар ҳәм зыяратшылардың келиўин де кескин арттырмақта. Ондағы электрон архивлер, қолжазбалар фонды, интерактив музейлер ҳәм көргизбелер тек ғана мусылман мәмлекетлеринен емес, ал Европа ҳәм Азиядан киятырған мийманлар ушын да үлкен қызығыўшылық оятпақта. Бул болса Ташкентти жәҳән руўхый туризми картасында әҳмийетли ноқатқа айландырмақта.
Бүгин Ташкент, Самарқанд, Бухара, Хийўа, Термиз, Қоқанд ҳәм Марғилан сыяқлы тарийхый қалалар тек ғана мәнаўий мийрастың бийбаҳа ғәзийнелери емес, ал экономикалық ҳәм транспорт орайлары сыпатында да қайта тикленбекте. Атап айтқанда, Шығыс ҳәм Батысты байланыстыратуғын бирден-бир логистика, транспорт ҳәм саўда системасын қәлиплестириў үлкен әҳмийетке ийе болмақта. Онда тийкарғы бағдарлар етип темир жол коридорлары (Қытай - Қазақстан - Өзбекстан - Түркменстан - Иран - Түркия - Европа), автомобиль ҳәм ҳаўа жоллары және логистика орайлары тармақлары белгиленбекте.
Транспорт-логистика инфраструктурасының тийкарғы тиреги есапланған темир жолларды жәҳән дәрежесине шығарыў бағдарында бир қатар ири жойбарлардың әмелге асырылғанын айрықша атап өтиў керек. Атап айтқанда, "Қытай - Қырғызстан - Өзбекстан" темир жолы регионаллық саўда ҳәм транзиттиң жаңа басқышы сыпатында атап өтилмекте. Усы мәнисте, бул жол қурылысы ҳәммеге пайда келтиреди. Өз-ара саўда көлемин арттырады, хызмет көрсетиў менен байланыслы жаңа жумыс орынларын ашады, жаңа туристлерди тартады. Бул жойбардың перспективалы екенин биринши мәрте Орайлық Азиядағы автотранспортларға тиккелей Қытайға шығыў имканиятын берген "Қашғар - Иркештом - Ош - Әндижан - Ташкент" автомобиль жолы да көрсетип берди.
Мәмлекетимиз басшысы ҳәр қандай басламаны көп векторлы ҳәм диверсификация арқалы әмелге асырыў принципи арқалы алға қояды. Бундай қатнас реформаларды бир тәреплеме ҳәм халықаралық майдандағы орталыққа байланыслы болып қалыўдан сақлайды. Атап айтқанда, бул бағдарда және бир жойбар - Транскаспий халықаралық транспорт коридоры Европа менен байланыстырыўдың стратегиялық жолы сыпатында көрилип атырғанын атап өтиў керек. Бул жойбар толық иске қосылыўы арқалы пүткил регион дәрежесинде экспорт ҳәм импорт баҳасын арзанлатыў, жүк тасыў тезлигин арттырыў, транспорт қәрежетин азайтыў ушын жүдә қолайлы орталық қәлиплеседи.
Диверсификация ҳаққында сөз болғанда, "Ташкент - Термиз - Мозори Шариф - Ҳирот" темир жолы Аўғанстан арқалы Қубла Азия базарларына шығыў имканиятын беретуғын және бир әҳмийетли жойбар екенин де атап өтиў керек. Темир жол менен бир қатарда инфраструктураның "киши қан тамырлары" болған автомобиль жоллары тараўында да стратегиялық жойбар ҳәм басламалар әмелге асырылмақта. Бул бағдардағы реформалар нәтийжесинде елимиз арқалы өтип атырған автомобиль жоллары жергиликли ҳәм регионаллық логистикада ең белсенди сегментке айланып үлгерди. "Ташкент - Самарқанд - Бухара - Түркменбасы" магистраль жолы әйне Транскаспий транспорт коридорының ажыралмас бөлегине айланып бармақта. Сондай-ақ, заманагөй көриниске ийе болып атырған Өзбекстан - Тәжикстан - Қытай автомобиль жолы да регионаллық экономикалық байланысларды жеделлестирмекте.
Жаңа дәўир қатнасықлары ҳәм жоллары ҳаққында сөз болғанда, авиация ҳәм ҳаўа жолларысыз бул қатнасықлардың раўажланыўын көз алдымызға келтирип болмайды, әлбетте. Себеби, ҳаўа жоллары жоқары технологиялы, оператив ҳәм стратегиялық байланыс қуралы сыпатында дүнья экономикасының ең әҳмийетли буўынына айланып үлгерген. Жаңа Өзбекстан шараятында ҳаўа жоллары жаңа Уллы жипек жолының оператив ҳәм стратегиялық тармағы сыпатында реформалардың ең әҳмийетли бағдары етип белгиленген. Заманагөй логистика системасында ҳаўа транспорты жоқары қунлы товарлар ҳәм тез жеткерип бериў талапларын тәмийинлеўде тийкарғы қурал болып есапланады.
Елимизде соңғы жыллары Ташкент, Самарқанд, Бухара ҳәм Наманган аэропортлары реконструкцияланды. Олар тек ғана жолаўшы тасыў емес, ал карго хызметлерин көрсететуғын заманагөй орайларға айланбақта. “Uzbekistan Airways Cargo” жумысы кеңейип, мәмлекетти регионаллық ҳаўа логистикасы хабына айландырыў жолында әҳмийетли қәдемлер тасланды. 2025-жыл 15-октябрьде ирге тасы қойылған жаңа Ташкент халықаралық аэропорты мине усы үлкен режелердиң әмелий көриниси болып есапланады. Бул баслама тек ғана транспорт-логистика мәселесин шешиў емес, ал Өзбекстанды регионаллық авиахабқа айландырыў жолында әҳмийетли қәдем болыўы нәзерде тутылған. Бул инфраструктура арқалы әййемги тарийх, мәдений байланыслар, дәстүрий саўда-экономикалық қатнасықлар, халықлар арасындағы жақынлық ҳәм үзилген байланыслар қайта тикленеди.
Жаңа Ташкент халықаралық аэропортының қурылыс жойбарында Саудия Арабстанының Vision Invest, Японияның Sojitz, Қубла Кореяның Incheon компаниялары қатнаспақта. Жойбар бағдарындағы тийкарғы ўазыйпа Өзбекстанды регионаллық авиахабқа айландырыў ҳәм транспорт инфраструктурасы интеграциясын күшейтиў болып есапланады.
Авиация комплексиниң еки басқышта қурылыўы белгиленди. Биринши басқышта 2,5 миллиард АҚШ доллары инвестиция менен терминал қурылысы режелестирилген. Бул жылына 20 миллион жолаўшы ҳәм 129 мың тонна жүк тасыў имканиятын тәмийинлейди. Аэропортты ICAO халықаралық талапларына толық сәйкеслендириў, 14 телескоплық шлюз, 62 самолётқа бир ўақыттың өзинде хызмет көрсетиў имканиятын жаратыў нәзерде тутылмақта.
Орайлық Азия ҳәм Европа арасында тиккелей транспорт коридорларын ашыўшы "Орта коридор" концепциясы шеңберинде бул жаңа аэропорт айрықша әҳмийетке ийе. Аэропорт Өзбекстан сыртқы саўда-экономикалық тармағының әҳмийетли бөлегине айланады. Дүнья бойлап Тәжикстан, Қырғызстан, Қазақстан арқалы Европа ҳәм Азия регионларына товарлар жеткерип бериледи. Усы тәризде қурылып атырған авиақатнаў хабы Өзбекстан арқалы Шығысты Батыс пенен, Қубланы Арқа менен байланыстыратуғын әҳмийетли глобаллық логистика буўынына айланады.
Жаңа аэропорттың иске қосылыўы экономикалық жақтан кең көлемли нәтийже бериўи күтилмекте. Бул ири жойбар себепли мәмлекет экономикасына 27 миллиард АҚШ доллары инвестиция кирип келмекте. Бул болса хызмет көрсетиў, туризм ҳәм санаат секторларының жумысын және де жанландырып, мыңлаған жаңа жумыс орынларының ашылыўына себеп болады.
Саудия Арабстаны, Япония ҳәм Қубла Корея сыяқлы күшли шериклер менен биргеликте әмелге асырылып атырған жойбар Өзбекстанның халықаралық абырайын арттырады. Жаңа стратегиялық шериклер менен байланыслар жақсыланады.
Социаллық-экономикалық жақтан болса халық, әсиресе, жаслар ушын жаңа имканиятлар ашылмақта. Көп санлы жойбарлар ҳәм инфраструктуралық қурылыслар себепли мийнет базарында жүз мыңлаған жумыс орны ҳәм хызметлер ашылады. Бул жойбарлардың толық көлемде әмелге асырылыўы мәмлекетимизде туризмниң және де раўажланыўына ҳәм мәдений алмасыўдың жеделлесиўине алып келеди. Өнерментшилик ҳәм хызмет көрсетиў тараўлары көбирек дәрамат алады.
Бул глобал баслама ҳәм реформалар жергиликли дәрежеде де даўам еттирилмекте. Бул үлкен реформалар, бәринен бурын, халқымыздың турмысын жақсылаўға хызмет етиўи зәрүр екенлиги белгиленген.
Халықтың саны артып, аймағы кеңейип атырған Ташкент қаласында транспорт системасын жетилистириў ҳәм жол инфраструктурасын раўажландырыў әҳмийетли мәселе болып есапланады. Сол себепли, ҳәзир пайтахтымызда заманагөй жоллар, көпирлер, пиядалар өтиў орынлары қурылмақта, барлары болса заман талапларына сәйкес түрде реконструкцияланбақта.
Усы бағдардағы ири жойбарлардан бири Шота Руставели көшесиниң Мирабад көшесинен Чоштепа көшесине шекемги дерлик 7 километрлик бөлегиндеги реконструкция жумыслары болып есапланады. Бул жол пайтахттың бир неше районларын байланыстыратуғын әҳмийетли транспорт артериясы болып, оның қайта қурылысы тек ғана жолаўшылар емес, ал айдаўшылар ушын да кең имканиятлар жаратты.
Жаңа системаға бола, жол 10 қатнаў бөлегинен ибарат болып, олардың 6 ында автомобиллер, 2 инде автобуслар ҳәрекетленеди. Қалған 2 жол болса ўақтынша тоқтаў ушын мөлшерленген.
Ең әҳмийетлиси, көшеде биринши мәрте заманагөй BRT системасы енгизилди. Бул жәмийетлик транспорт ушын арнаўлы ажыратылған жөнелис болып, онда автобуслар тез ҳәм қәўипсиз ҳәрекетленеди. Президентимиз бул жойбардың нәтийжелилигин жеке өзи көзден өткерди. Автобуста жүрип, жолаўшылар менен сәўбетлести ҳәм жәмийетлик транспорт системасындағы қолайлықларды жоқары баҳалады.
Реконструкция жойбарының улыўма баҳасы 19,2 миллион доллар болып, нәтийжеде жолаўшы тасыў көлеми саатына 2500 ден 6000 ға шекем артты. Жолдың өткериўшеңлиги де суткасына 40 мың автомобилге жеткерилди. Соның менен бирге, ҳәрекет тезлиги саатына 23 километрден 30 километрге шекем арттырылды.
Қәнигелердиң пикиринше, бул жойбар себепли транспорт системасының нәтийжелилиги артыўы менен бирге, қәўипсизлик дәрежеси де сезилерли дәрежеде жақсыланған, жол-транспорт ҳәдийселери азайған.
Инфраструктураны модернизациялаў, транспорт системасын санластырыў ҳәм логистика хабларын жаратыў арқалы Өзбекстан экономикалық потенциалын толық көрсете алады. Жаңа Уллы жипек жолы тек ғана товарлар айланысы емес, ал халықлар дослығы, мәдений ҳәм руўхый жақынлық тымсалы сыпатында да үлкен әҳмийетке ийе.
Музаффар КОМИЛОВ,
Өзбекстан халықаралық исламтаныў академиясы ректоры,
Өзбекстанның ICESCO шөлкеминдеги ўәкили
