Бул - сөйлесиўден әмелиятқа өтиў басқышы. Дүньяда геосиясий бәсеки күшейип, транспорт-коммуникация бағдарлары ҳәм энергия тәмийнаты шынжыры өзгерип атырған бир ўақытта өткерилип атырғаны бул ушырасыўдың әҳмийетин және де арттырды. Бундай шараятта Орайлық Азия мәмлекетлери сыртқы сиясатта теңсалмақлылықты сақлаў ҳәм халықаралық бирге ислесиў географиясын диверсификациялаўға айрықша итибар қаратпақта.
АҚШ Мәмлекетлик департаменти С5+1 платформасын "әдил ҳәм өз-ара пайдалы экономикалық шерикликти раўажландырыў, энергетика қәўипсизлигин беккемлеў ҳәм регионаллық турақлылықты тәмийинлеў" қуралы сыпатында тәрийплемекте.
Сол себепли, бул форматқа бәсеки емес, имканият архитектурасы сыпатында қараўымыз лазым. Бул, бәринен бурын, регионның ресурс ҳәм стратегиялық имканиятларының жоқарылығы менен байланыслы. Қазақстан ҳәм Өзбекстанда уран ҳәм сийрек ушырасатуғын металлар, Қырғызстан ҳәм Тәжикстанда суў-энергетика қуўатлықлары, Түркменстанда болса ири газ резервлери бар. Бул ресурслар "жасыл" экономика ҳәм жоқары технологиялар санаатында тийкарғы әҳмийетке ийе.
Өзбекстан көзқарасынан С5+1 форматы сыртқы сиясатта конструктивлик, прагматикалық ҳәм өз-ара пайдалы шерикликти раўажландырыўға хызмет етпекте. Мәмлекетимиз бүгин сыртқы экономикалық байланысларды кеңейтиў, глобал тәмийнат ҳәм логистика шынжырларына интеграциялаў, инвестициялық орталықты жақсылаў ҳәм мәмлекетлик басқарыўды модернизациялаў бойынша избе-из реформаларды әмелге асырмақта. Мәмлекет шараятқа бейимлеспекте, мәмлекет шараят жаратпақта.
Атап айтқанда, бул бағдарда төмендеги бағдарлар үлкен әҳмийетке ийе:
Бириншиден, инфраструктура ҳәм транзит потенциалы. Өзбекстан теңизге шығыў имканиятына ийе болмаса да, региондағы әҳмийетли транспорт түйини есапланады. АҚШ пенен бирге ислесиў Транскаспий коридорын раўажландырыў, Шығыс - Батыс коридорларын кеңейтиў, темир жол ҳәм порт инфраструктурасын интеграциялаўға хызмет етеди.
Екиншиден, қайта тикленетуғын энергия ҳәм санаатты модернизациялаў. Өзбекстан 2030-жылға шекем энергетика балансында қайта тикленетуғын дәреклердиң үлесин 40 процентке жеткериўди мақсет еткен. Самал ҳәм қуяш энергетикасы, энергияны сақлаў технологиялары ҳәм водород шешимлери бағдарында АҚШ пенен бирге ислесиў санаатты жаңа басқышқа алып шығыўға хызмет етеди.
Үшиншиден, минерал ресурсларды терең қайта ислеў. Бул тек ғана шийки зат экспортынан ўаз кешиў емес, ал мәмлекеттиң ишинде қосымша қун шынжырын жаратыў, жаңа жумыс орынларын ашыў ҳәм технологиялық еркинликти тәмийинлеў имканиятын береди. Яғный қун мәмлекетте қалыўы керек.
Төртиншиден, инсан капиталы - ең үлкен инвестиция. АҚШ университетлери, илимий-изертлеў орайлары ҳәм мәмлекетлик басқарыў академиялары менен бирге ислесиў жаңа Өзбекстан ушын заманагөй билим ҳәм компетенциялар базасын жаратады.
Соның менен бирге, қәўипсизлик мәселесиниң әҳмийети де сақланып қалмақта. Аўғанстандағы жағдай регионаллық турақлылыққа тәсир етип келмекте. С5+1 форматы қәўипсизлик бойынша системалы қарым-қатнасты жолға қойыў ҳәм беккемлеў имканиятын береди.
Ҳәзирги ўақытта Өзбекстан бул бирге ислесиўде суверенитет ҳәм тең ҳуқықлылық принциплерине садық. Биз қайсыдур тәрептиң тәсир шеңберине ғәрезлиликти емес, ал өз-ара пайдалы ҳәм тең салмақлы бирге ислесиўди қоллап-қуўатлаймыз.
Усы көзқарастан, Өзбекстан Президентиниң АҚШқа сапары шеңберинде конгресстиң абырайлы ўәкиллери менен өткерген ушырасыўлары оғада үлкен әҳмийетке ийе. АҚШ парламенти мәмлекеттиң ишки ҳәм сыртқы сиясатын қәлиплестириўде тийкарғы роль атқарады. Парламент ағзалары менен турақлы сиясий сөйлесиў ҳәм исенимли бирге ислесиў еки мәмлекет арасындағы стратегиялық шерикликти және де беккемлейди.
Атап айтқанда, С5+1 саммити Орайлық Азия ҳәм Өзбекстан ушын жаңа экономикалық ҳәм инвестициялық имканиятлар, логистика ҳәм энергетика қәўипсизлигин тәмийинлеў, технологиялық раўажланыў ҳәм санаатты модернизациялаў, инсан капиталын раўажландырыў сыяқлы бағдарларда әмелий нәтийжелер бериўи күтилмекте.
Бул Өзбекстанның ғәрезсиз, ашық ҳәм прагматикалық раўажланыў стратегиясына сәйкес келетуғын әҳмийетли қәдем болып есапланады.
Элдар ТУЛЯКОВ,
"Тараққиёт стратегияси" орайы атқарыўшы директоры
