Түркиядағы жер сілкінісінің Өзбекстан экономикасына әсерін Болжау және макроэкономикалық зерттеулер институтының сарапшылары сыртқы сауда, инвестиция, еңбек миграциясы және жалпы ішкі өнім сияқты салаларды зерделеді.
2022 жылы Өзбекстанның Түркияға экспорты (1,5 миллиард доллар) негізінен мыс, мақта, мырыш және пластмасса сияқты шикізаттан тұрса, импорты (1,7 миллиард доллар) машина мен аспап-қондырғылар, пластмасса, химиялық заттар, пигменттер және фармацевтикалық өнімдерден құралған. Зерттеу нәтижелеріна орай, елдер арасындағы саудада мына төмендегі өзгерістер анықталды:
- жер сілкінісінен зардап шеккен аймақтарда жүзеге асырылып жатқан ауқымды реконструкциялау жобалары Өзбекстаннан мыс, мырыш, пластмасса, алюминий, сондай-ақ азық-түлік өнімдері импортына сұранысты одан әрі арттыруы мүмкін;
-тоқыма өнеркәсібі орталықтарының бірі болған Кахрамонмараш жер сілкінісінен үлкен шығынға ұшырағандықтан, қазіргі жағдай Түркияға жіп-келебе экспортына (2022 жылы 523,3 миллион доллар)кері әсер етуі мүмкін;
– Түркиядан импортталатын рең беретін пигменттер мен маталар жоқтығы себепті қазіргі жағдай Өзбекстандағы тоқымашылық өнімдерді өндіруге кері әсерін тигізуі мүмкін.
– Түркиядағы жер сілкінісінен кейін мемлекеттік шығындары мен инфляцияның күрт өсуі еңбек мигранттарының табысына әсер етуі және бұл елден ақша аударымдарының ағынын азайтуы мүмкін (2021 жылы 230 миллион доллар).
Түркиядағы жер сілкінісінің Өзбекстан экономикасына әсерін бағалау The Thomson Reuters Trust Principles ұсынған сценарийлерге негізделген. Түркияның ЖІӨ өсімінің қысқаруы Өзбекстандағы ЖІӨ өсімінің 0,03 ф.п. дан құрады. 0,1 ф.п. дейін төмендеуіне әкелуі мүмкін.
TМҰ елдерінде табиғи құбылыстарды (жер сілкінісі) бақылау және талдау, сондай-ақ оларға уақтылы әрекет ету үшін маңызды ғылыми және іс жүзіндік әлеуетке ие:
- сейсмикалық белсенділікті зерттеу және алдын алу бойынша ұлттық институттарды белсенді дамытуда;
- жер сілкіністерінің салдарына қарсы күресу және жою бойынша екіжақты (6 келісім) және көпжақты (9 келісім) форматта өзара ынтымақтастықты жолға қоюда.
Сондай-ақ Орталық Азия елдерінің аумағында Табиғи апаттар қаупін азайтудың Азия орталығы мен Төтенше жағдайлар және табиғи апаттар қаупін азайту орталығы жұмыс істейді.
Зерттеу нәтижесінде TМҰ елдері тарапынан Түркияға көмек көрсету бойынша ұсыныстар дайындады:
1. Бірінші деңгейдегі шаралар: адамдарды құтқару және оларға қажетті алғашқы медициналық көмек көрсету.
2. ТДТ елдері арасындағы өзара ынтымақтастықтың кейінгі іс-шаралары: жер сілкінісінен қираған аумақтардың нысандары мен экономикасын тіктеу.
3.Ұзақ мерзімді іс-әрекеттер: табиғи апаттарға жауап беру және олардың салдарын жою бойынша тұрақты өзара ынтымақтастық.
