Кейинги жылларда наркожынаятшылық инсаният ушын глобал қәўип-қәтерлерден бирине айланбақта. Таллаўшылардың мағлыўматларына қарағанда, дүньяда 400 миллионнан аслам адам нәшебентликтен азап шегеди, ҳәр жылы 300 мыңға шамалас адам нәшебентлик затларын қабыл етиў ақыбетинде қайтыс болады.
Тилекке қарсы, бул қәўип бизиң елимизди де шетлеп өтпей атыр. Жыл басынан берли 11 мыңнан аслам нәшебентлик жынаяты анықланып, 2,5 тоннаға шамалас нәшебентлик қуралы алып қойылған. Нәшебентлик жынаятларының жаңа түрлери ҳәм усыллары жыл сайын пайда болып, олардың қамтып алыныўы артып бармақта, бул болса нәшебентлик жынаяты ҳәм нәшебентликке қарсы гүресиўди кешиктирип болмайтуғын комплексли шөлкемлестириў зәрүрлигин көрсетпекте.
Мәжилисте бул тараўда бақланып атырған унамсыз процесслер көрип шығылды.
Атап айтқанда, психотроп ҳәм синтетикалық затлардың сақлаў ҳәм сатыўға қолайлы дәри түрлери, әсиресе, жаслар арасында кеңнен тарқалмақта. Синтетикалық нәшебентлик затларды жасырын лабораторияларда ислеп шығарыў жолға қойылған, олардың саўдасы тийкарынан интернет арқалы байланыссыз түрде әмелге асырылмақта, трансмиллий жынайый топарлар болса тарқатыў дәрегине айланбақта.
- Соның ушын миллий нызамшылыққа бундай қәўип-қәтерлердиң алдын алыў, оған қарсы маўасасыз гүресиў ҳәм бул иллетти пүткиллей сапластырыўға қаратылған нормаларды киргизиў ўақты келди, - деди мәмлекетимиз басшысы.
Жуўапкерлер нәшебентлик затлардың нызамсыз айланысына шек қойыў бойынша усыныслар берди. Халықтың саламатлығы ҳәм миллет генофондын усы қәўип-қәтерден нәтийжели қорғаўды тәмийинлеў бойынша комплексли илажлар ҳәм механизмлер усыныс етилди.
Оқыўшы ҳәм студентлер арасында нәшебентлик затлар тарқалыўының алдын алыўға қаратылған тәсиршең әмелий илажларды әмелге асырыў, жасларда бул иллетке маўасасыз мүнәсибетти қәлиплестириў барлық уйым ҳәм шөлкемлердиң тийкарғы ўазыйпаларынан бири етип белгилениўи керек екенлиги атап өтилди.
Әсиресе, жаслар арасында нәшебентлик затлардың нызамсыз айланысына шек қойыў, қатаң жынайый-ҳуқықый механизмлерди қолланыў, жасларға қарсы исленип атырған нәшебентлик қылмыслары ушын жуўапкершиликти күшейтиў, интернет тармағын сатыўшылар, шөлкемлескен топарлар ҳәм нәшебентлик лабораториялары және оларға қәўендерлик етип атырған лаўазымлы шахслардың ҳәрекетлерин анықлаў ҳәм оларға шек қойыў бойынша кең көлемли оператив-излеў ҳәм тергеў жумысларын шөлкемлестириў зәрүр екенлиги атап өтилди.
Сондай-ақ, нәшебентликке шалынған жас өспиримлер ҳәм жасларды диагностикалаў, емлеў ҳәм реабилитациялаў системасы түп-тийкарынан жетилистириледи.
Презентация жуўмағында Президент 100 ден аслам оператив-профилактикалық, шөлкемлестириўшилик-тәрбиялық ҳәм мәлимлеме- үгит-нәсиятлаў илажларын өз ишине алған 2025-2026-жылларға мөлшерленген нәшебентлик қылмысларының алдын алыў ҳәм оған қарсы гүресиў бойынша комплексли әмелий ҳәрекетлер миллий бағдарламасының жойбарын мақуллады. Бул бағдардағы жумысларды избе-из шөлкемлестириў бойынша тийисли тапсырмалар берилди.
Мәжилисте кибержынаятшылыққа қарсы гүресиў мәселелери де көрип шығылды.
Бүгинги күнде 31 миллионнан аслам Өзбекстан пуқарасы интернеттен пайдаланбақта. Кейинги бес жылда кибержынаятлар саны 68 есеге көбейип, усы жылдың өзинде 46 мыңнан аслам жағдай анықланған. Физикалық ҳәм юридикалық тәреплерге жеткерилген материаллық зыян 1,2 триллион сумнан артты.
Атап өтилгениндей, жеке мағлыўматлар, банк карталары ҳәм электрон қолтаңба менен байланыслы алдаўшылық жағдайлары кескин көбейген. Көплеген жынаятлар интернет арқалы әмелге асырылмақта ҳәм ең көп тарқалған схемалардан бири банк карталары менен кибер алдаўшылық болып қалмақта.
Соның менен бирге, жеке мағлыўматларды қорғаўдың исенимли механизмлери жоқ, айырым исбилерменлик субъектлери болса клиентлердиң мағлыўматларын ашық базаларда сақламақта. Мәмлекетлик хызметлер тараўында биометрикалық идентификациялаў ҳәм электрон қолтаңбалардан пайдаланыўда да киберқәўипсизлик илажлары жетерли емес.
Банк системасында киберҳүжимлердиң алдын алыў ҳәм гүманлы финанслық операцияларды анықлаў илажларының нәтийжелилиги жетерли емеслиги де көрсетип өтилди.
Сонлықтан тараўдың ҳуқықый, технологиялық ҳәм методологиялық базасын терең жетилистириў зәрүрлиги атап өтилди.
Шахсқа байланыслы мағлыўматлар менен ислесиўде киберқәўипсизлик бойынша мәжбүрий талапларды енгизиў, бундай мағлыўматлар менен ислесетуғын операторлардың реестрин жаратыў ҳәм олардан нызамсыз пайдаланғаны ушын жуўапкершиликти күшейтиў әҳмийетли екенлиги айрықша атап өтилди.
Онлайн микроқарыз бериўде заманагөй қорғаў системаларын енгизиў, пуқараларды алдаўшылық жолы менен рәсмийлестирилген микроқарызлар бойынша миннетлемелерден азат етиў, гүманлы банк есап бетлерин күни-түни блоклаўды нәзерде тутыў усынысы билдирилди.
Кибержынаятлардың жаңа түрлери - смарт-қурылмаларға ҳүжимлер ҳәм крипто-активлерди нызамсыз ийелеўдиң алдын алыў бойынша илимий изертлеўлер алып барыў зәрүр екенлиги атап өтилди.
Президентимиз бул усынысларды мақуллап, Ишки ислер министрлигиниң Киберқәўипсизлик орайының потенциалын арттырыў, кибержынаятларға қарсы гүресиў нәтийжелилигин күшейтиў, кибержынаятларды жедел ашыў бойынша 7 жаңа экспертиза түрин енгизиў бойынша тапсырмалар берди.
Тармақ ҳәм уйымларды санластырыўдан тийкарғы мақсет - бюрократия ҳәм коррупцияны азайтыў, ашық-айдынлықты тәмийинлеў.
Соның ишинде, быйылғы жылы сатып алыўларды санластырыў нәтийжесинде 7,5 триллион сум үнемленген. Халық ҳәм исбилерменлерге мыңға шамалас мәмлекетлик хызметлер аралықтан көрсетилмекте.
Соның менен бирге, жыл басынан берли мәмлекетлик уйымлар тәрепинен 7 мыңнан аслам нызамсыз ҳүжжетлер қабыл етилген, қадағалаў уйымларының жумысы нәтийжесинде 12,5 мың исбилерменниң ҳуқықлары бузылған.
Усы мүнәсибет пенен нызамлардың орынланыўын аралықтан қадағалаў системасын жаратыў, мәмлекетлик уйымлар тәрепинен қабыл етилип атырған қарарлардың нызамлылығын тексериўди толық санластырыў зәрүр.
Презентацияда Бас прокуратура системасында санлы прокурор қадағалаўын енгизиў, тексериў ҳәм мониторинг процесслерин автоматластырыў бойынша усыныслар ҳаққында мағлыўмат берилди. Бул нызам бузылыў жағдайларын жедел анықлаў, лаўазымлы шахслардың ҳәрекетлерин реал ўақыт режиминде қадағалаў ҳәм қадағалаў жумысының ашық-айдынлығын тәмийинлеў имканиятын береди.
Тергеўшилердиң жумысын баҳалаў бойынша бирден-бир системаның жоқлығы, есап-санақты қолда жүргизиў жумыс нәтийжелилигине унамсыз тәсир етип атырғаны атап өтилди. Есабатларды таярлаў бир ҳәптеге шекем созылып, жынаят иси материалларының көпшилиги елеге шекем қағаз түринде сақланбақта.
Жыл басынан берли тергеўшилер тәрепинен 1 мың 300 жағдайда қарар қабыл етиўде процессуал қағыйдабузарлықларға жол қойылған болса, тергеўдеги кемшиликлер себепли 637 ис судлар тәрепинен қосымша тергеўге қайтарылған.
Усы мүнәсибет пенен жынаят ҳаққында хабар келип түскеннен баслап, суд қарарының орынланыўына шекем болған барлық процессти санластырыў, тергеў жумысына жасалма интеллект технологияларын енгизиў ўазыйпасы қойылды. Бул тергеў ҳәрекетлерин жеделлестириў, инсан факторының тәсирин азайтыў ҳәм хызметкерлердиң жуўапкершилигин арттырыў имканиятын береди.
Сондай-ақ, санлы жынаятлардың алдын алыў ҳәм тергеўде ҳуқық қорғаў уйымларының потенциалын арттырыў ушын жасалма интеллект, кибер ҳәм санлы ҳуқық бағдарларында кадрлар таярлаўды баслаў бойынша тапсырма берилди. Буның нәтийжесинде заманагөй таллаў усылларын қолланыў, санлы қәўип-қәтерлерди алдыннан анықлай алатуғын ҳәм оларға нәтийжели жуўап беретуғын профессионал кадрлар қәлиплесиўи керек екенлиги атап өтилди.
Додалаў жуўмағында Президентимиз белгиленген ўазыйпаларды әмелге асырыў бойынша жуўапкер басшыларға анық тапсырмалар берди.
