Oʻzbek oilasi borki, har bir ish, tadbir, qadam, toʻy-maʼraka jarayonida ana shu savol yangraydi: “Mahalla-koʻy nima deydi?”. Bu soʻroqning zamirida asosan, tarbiya va maʼnaviyat mujassam. Masalan, bu gap katta yoshdagilar tomonidan qadam olishi sal oʻzgargan oʻspirin, roʻzgʻoridagi janjal tufayli ota uyiga kelgan qiz, bosar-tusarini bilmay, “koʻrmaganning koʻrgani qursin” qabilida ish tutayotgan kishilarga qarata aytiladi. Va bu odamlarni koʻplab notoʻgʻri ishlardan tiyib turadi. Har holda, biz mana shu nazoratli soʻroq ostida ulgʻayganmiz, tarbiya topganmiz.

Oʻzini zamonaviy demokratiya va erkinlikka mansub deb biladiganlar eʼtiroz qiladi: bu inson huquqlarini kamsitish, dunyoviy davlatlar tamoyillariga zid, jamiyatimiz erkin va barcha oʻzi istagandek hayot kechirishga haqli deb. Toʻgʻri gap, lekin “Mahalla-koʻy nima deydi?” degan savolga vaqti-vaqti bilan javob izlamas ekanmiz, insoniylik meʼyori, maʼnaviyat sarhadlariga putur yetadi. Zero, jamiyatning asosiy boʻgʻini — mahallaning vazifasi, nazarimizda, odamlarni nazorat qilish emas, toʻgʻri boshqarish, toʻgʻri oʻzanga solishdir.

Oʻzini oʻzi boshqarishning muhim instituti boʻlmish mahalla faoliyatining huquqiy asos­larini takomillashtirish masalasi davlat dasturlari doirasida amalga oshiriladigan vazifa sifatida baholanib, alohida eʼtibor qaratib kelinayotgani bejiz emas. Qolaversa, yangi tahrirdagi Konstitutsiyada ham fuqarolarning oʻzini oʻzi boshqarish organlari uchun qator huquqlar nazarda tutildi. Endi mahallaning oʻzida 70 dan ortiq masala, jumladan, tarbiya va sogʻlom muhitni taʼminlash loyihalarini tasarruf qilish, moddiy yordam va kreditlar masalasini hal etish, tizimni toʻliq raqamlashtirish, mahalla raisining vakolatlari kengayishi kabi jihatlarga eʼtibor qaratildi.

«Mahallani joylarda muammolarni chinakam hal qiladigan institutga aylantirishimiz zarur. Yana tajriba orttiramiz, yana oʻzgartiramiz. Hayot bizni shunga majbur qilyapti. Hozirgi tahlikalarga yechim topamiz desak, bizning yagona yoʻlimiz — mahalla, mahalla, mahalla va yana bir marta mahalla. Mahalla tizimi obroʻsini qancha koʻtarsak, odamlar ishonadi, odamlar ­bizdan rozi boʻladi». Davlatimiz rahbarining ushbu gaplari bugun oʻz isbotini topganiga barchamiz guvoh boʻlib turibmiz.

Maʼrifiy siyosat mujdalari

Bugun qadriyatlar beshigi, tarbiya oshyoni boʻlgan mahalla bilan maʼnaviyat va maʼrifat vakillarining tobora mustahkamlanib borayotgan hamkorligidan maqsad nima? Mazkur ittifoq berayotgan va undan kutilayotgan samara qanday? Nima uchun endi bu tarkibga haj ziyoratini ado etgan minglab hojilarimiz ham qoʻshildi?

Respublikamizda mahalla, maʼnaviyat va maʼrifat vakillari hojilar bilan birgalikda targʻibot tadbirlarini oʻtkazishining mexanizmlari, usullari takomillashtirilgani bejiz emas. Takror boʻlsa ham aytish kerak, maʼnaviyat, avvalo, oiladan, maʼrifat esa mahalladan bosh­lanadi. Komil tarbiya, qadriyatlar qadrini oshirish, anʼanalarni saqlashni maqsad qilgan ekanmiz, mahalla targʻibot maskaniga, xonadonlar asosiy ish joyiga, har bir farzand kelajagi faollar maqsadiga aylanishi shart.

Davlatimiz rahbari raisligida Respublika Maʼnaviyat va maʼrifat kengashining 2023-yil 22-dekabr kuni boʻlib oʻtgan kengaytirilgan yigʻilishida bu borada qator vazifalar belgilab berilgan edi. Undan avvalroq, yaʼni 2023-yil 16-17-noyabr kunlari Prezidentimiz Surxondaryo viloyatiga tashrifi chogʻida Maʼnaviyat va maʼrifat kengashlarining ishchi tuzilmasi sifatida hududlardagi toʻrtta sektorga qoʻshimcha beshinchi — maʼnaviyat sektorini tashkil qilish boʻyicha taklif bildirgan edi. Sektorning “Surxondaryo tajribasi”ni yaratish vazifasi belgilab berilgani mahallani jamiyatning maʼnaviy qiyofasiga aylantirish boʻyicha yangi kuchlarni harakatga keltirdi.

Maʼnaviyat sektoriga tashkilot va korxonalarning masʼul rahbarlari, ziyolilar biriktirilib, hududlarning ijtimoiy-maʼnaviy xaritasi yaratildi. Sektor jamiyatdagi muammolarga tizimli yondashib, qilinayotgan ishlarni muvofiqlashtiryapti. Maʼnaviyat sektorini tashkil qilish orqali ijtimoiy-maʼnaviy muhitni barqarorlashtirish, aholi keng qatlamini kitobxonlikka jalb etish, yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, madaniyat va sanʼatga oshno qilish, unutilib ketayotgan milliy qadriyatlarimiz va anʼanalarimizni ommalashtirish hamda xalqimiz orasida mehr-oqibatni kuchaytirish kabi qator muhim vazifalar ijrosi taʼminlanmoqda.

Musulmon olamida hojilikka ulugʻ maqom sifatida qaralgan. Bu maqom egalari sogʻlom eʼtiqodi, maʼnaviyati, insoniyligi, ezgu amallari, qolaversa, atrofdagilar orasida ham ushbu sifatlarni targʻib etishi bilan bosh­qalarga namuna boʻlgan.

Davlatimiz rahbari oʻtgan yili Qurbon hayiti munosabati bilan Oʻzbekiston xalqiga yoʻllagan tabrigida “Umid qilamizki, hojilarimiz vatanimizga qaytgach, jamiyatimizdagi mehr-oqibat muhitini yanada mustahkamlash, jaholatga qarshi maʼrifat bilan kurashish, yoshlar tarbiyasi hamda oilalar totuvligini kuchaytirishda ibrat va namuna koʻrsatadilar”, deya yuksak ishonch bildirgandi.

Bu chaqiriq haj ziyoratini ado etayotgan yurtdoshlarimiz tomonidan ham mamnuniyat bilan qabul qilindi. Oʻzbekiston musulmonlari ezgu daʼvat oʻrnidagi yakdil murojaat bilan Prezidentimiz chaqirigʻiga “labbay” deb javob qaytardi.

— Xalqaro maydonda mafkuraviy, gʻoyaviy va informatsion kurashlar kuchayib borayotgan hozirgi murakkab va tahlikali davrda maʼnaviy-maʼrifiy ishlarni yangi talablar asosida tashkil etish lozim, — deydi Respublika Maʼnaviyat va maʼrifat markazi Toshkent shahri boʻlimi rahbari Muhayyo Ismoilova. — Yoshlarimizni turli mafkuraviy xurujlardan himoya qilish, yurtdoshlarimizning hayotga ong­li munosabatini shakllantirish, yon-atrofda yuz berayotgan voqealarga daxldorlik hissini oshirish, mamlakatimiz mustaqilligi, tinch-­osoyishta hayotimizga xavf tugʻdirishi mumkin boʻlgan tajovuzlarga qarshi izchil kurashishda shaxsan davlatimiz rahbari tomonidan hojilarimizning maʼnaviyat targʻibotchisi sifatida safimizga taklif qilinishi kelgusidagi ishlarimizning natijadorligi, uzviyligi hamda sifatini kafolatladi.

Yettita ota-onasi bor bolalar

Xalqimizda “Bir bolaga yetti mahalla ota-ona” degan maqol bor. Bugun ushbu maqol yanada dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Bu zamon talabi, albatta. Shu oʻrinda bir hayotiy misol keltirsak.

Bolalikdan birga oʻsgan tengqur mahalladoshim bor. Ismi sir boʻla qolsin. Oʻziga toʻq oilada oʻsdi. Ota-onasi hech narsadan kam qilmadi. Oʻspirinlik davrida qoʻl urmagan nomaʼqulchiligi yoʻq edi: maktab darslarini tashlab qoʻydi, ichkilik va kashandalikka berildi, sayoq yuradigan boʻldi, oʻgʻrilik va kissavurlik havosini oldi. Ichkilik, kashandalik, sayoq yurishi yetmaganday, oʻgʻrilik va kissavurlikni kasb qilganiga barchamiz hayron edik. Chunki uning bunga umuman ehtiyoji, muhtojligi yoʻq edi. Ota-onasi choʻntagini pulga toʻldirib qoʻygandi. Nazarimda, oʻsha 1990-yillardagi beqaror yoki “koʻcha” muhitiga moyil yoshlarning aksa­riyati shunaqa edi.

Xullas, shu yigit mahalladagi xonadonlarga oʻgʻrilikka tushish, xilvat joylarda yoʻlovchilarni tunash, jamoat transportida begona hamyonlarni kavlash, avtomobillarni olib qochish bilan shugʻullanadigan koʻchabezoriga aylandi. Shu toifa yoshlar guruhiga oʻralashib qoldi. Ota-onasi, aka-ukalarini isnodga qoʻydi. Natijada qamalib, uzoq muddat jazo oʻtadi. Hozir insof kirgan, barcha yomon odatini tashlab, qilmishlaridan pushaymon. Poytaxt­dagi tamaddixonalardan birida oshpazlik qiladi. Yaqinda koʻchada koʻrib qolib, toʻxtadim. Mashinada suhbatlashib ketdik, manzilga yetganimizdan keyin ham gurungimiz ancha vaqt davom etdi. Yoshi ellikdan oʻtgan mahalladoshim ancha bosiq, mulohazali boʻlib qolgan edi.

— Ahmoq boʻlganman, bilasan, — dedi koʻzimga qaramaslikka harakat qilib. — Hayo­timni oʻzim barbod qildim, kuchga toʻlgan, ota-onamning xizmatini qiladigan pallamni boy berdim. Oʻz vaqtida hech kimning pand-nasihatini quloqqa olmadim. Jigarlarim, qoʻshnilar, mahalla-koʻy, doʻstlarim gapirganda qulogʻim kar, koʻzim koʻr ekan. Ota-onamning “Mahalla-koʻy nima deydi endi?” deya kuyinishlari ham muz qalbimga tariqcha taʼsir qilmadi. Bilasanmi, shunaqa paytda jahlim chiqardi. “Bularning men bilan nima ishi bora?” deb achchiqlanardim, jerkib tashlardim. Bezoriligimdan, qoʻlimdan har ne yomon ish kelishidan koʻpchilik mendan hadiksirab ham gapirolmasdi. Goʻyo barcha menga dushman edi. Aslida, ular haqiqiy doʻstlarim ekanini, menga joni achiyotganini kech angladim.

Bu gaplardagi taassuf, armon va nadomat chin dildan ekaniga amin boʻldim. Lekin ke­yingi aytganlaridan uning ham, mening ham koʻnglimiz yorishdi:

— Endi meni hayajonga solgan jihatni aytaman. Jazoni oʻtash jarayonida oʻtmishimni tahlil qildim, xatolarimni tushundim, xulosalar chiqardim. Bir narsadan qoʻrqdim: uyga qaytgach, qachonlardir mendan ozor koʻrgan yaqinlarim, odamlar, mahallam, qoʻshnilarim meni qabul qilarmikan? Ishonasanmi, qabul qilishdi. Bugina emas, yana oyoqqa turishimga, oʻz oʻrnimni topishimga astoydil yordam berishdi. Xabaring bor, bir necha yil avval ota-onam oʻtib ketdi. Men qamalganimda mahallamizdagi Abror akaning oʻgʻli Ibrohim yosh yigit edi, hozir rais boʻlibdi. Uyimga kelib, maslahat berdi. Baraka topsin, yonidagi yordamchilarini ishga solib, kam-koʻstimni toʻgʻrilashga bosh-qosh boʻldi, hozirgi ishimga joylab qoʻydi. Bir yarim yil boʻldi, goh Ibrohim, goh profilaktika inspektori, yana boshqa faollar qoʻngʻiroq qilib turadi. “Nima muammo, qanday kamchilik bor?” deb soʻraydi. Mana, bugun sen uzogʻimni yaqin qilib, uyimga olib kelib qoʻyding. Hayotga qaytganim shu boʻlsa kerakda!..

Tanaffussiz jarayon

Mahalla — maʼnaviyat va ulugʻ qadriyatlar beshigi, deymiz. Bu beshikni esa, shubhasiz, nuroniylarimiz tebratadi. Bugun yurtimizda 3 milliondan ortiq keksa umrguzaronlik qiladi. Ular ishtirokisiz yoshlar tarbiyasi va maʼnaviyatiga eʼtibordan natija kutish mumkin emas. Taʼlim-tarbiyada tanaffus boʻlmaydi. Shu maʼnoda, yosh avlod bilan ishlashda, maʼnaviy-maʼrifiy sohada keksalar yordamidan foydalanish katta ahamiyatga ega.

Prezidentimizning 2023-yil 11-martdagi «Keksa avlod vakillarini har tomonlama qoʻllab-quvvatlash hamda ularning ijti­moiy faolligini oshirishga doir qoʻshimcha chora-­tadbirlar toʻgʻrisida»gi qarori bu boradagi ishlar samaradorligini oshirish va keksa avlod vakillarining boy hayotiy tajribasidan oqilona foydalanishda muhim omil boʻlmoqda.

Mazkur qaror ijrosi doirasida mamlakatimiz boʻylab «Bir nuroniy — oʻn yoshga ­masʼul» tamoyiliga muvofiq, yoshlar har bir mahalladagi hayotiy tajribaga ega, zamonaviy fikrlaydigan faol nuroniylarga, shuningdek, muammoli oilalarga “Keksalar maslahati” guruhlarining bir nafardan aʼzosi biriktirilgan. Bu ishlar profilaktik hisobda turgan yoshlarni sogʻlom hayotga qaytarish, notinch ­oilalarni yarashtirish va ajralishlarning oldini olishda samara bermoqda.

Bugun har bir nuroniyning mahallada oʻz oʻrni, aytar gapi hamda soʻzining salmogʻi bor. “Qari bilganni pari bilmas” degan gap bejiz aytilmagan. Ularning hayotiy tajribasi, roʻzgʻor past-balandini yaxshi oʻzlashtirgani yoshlarni toʻgʻri oʻzanga burish uchun ayni muddaodir. Shu bois, mabodo qandaydir muammo yoki masala qarshisida notoʻgʻri qadam tashlash payida boʻlgan birorta yosh boʻlsa, tayyor tursin, hademay oʻsha savol yangraydi: “Mahalla-koʻy nima deydi?”.

Nodir MAHMUDOV,

“Yangi Oʻzbekiston” muxbiri