Global miqyosda kuzatilayotgan bu o‘zgarishlar bevosita mehnat bozoriga ham ta’sir ko‘rsatmoqda. Ishlab chiqarishdan tortib xizmat ko‘rsatishgacha, tibbiyotdan tortib ta’limgacha bo‘lgan barcha sohalarda zamonaviy texnologiyalar, sun’iy intellekt, avtomatlashtirish, ekologik talablar va raqamli transformatsiya asosiy rolni o‘ynay boshladi. Ayniqsa, 2020 yildan keyingi davr – pandemiyadan keyingi davr – insoniyatni ko‘plab muhim saboqlarga undadi. Bir qarashda mustahkam va barqaror deb hisoblangan sohalar qiyinchilikka uchragan bo‘lsa, ilgari kam e’tibor berilgan yo‘nalishlar birdaniga dolzarb ahamiyat kasb etdi. Masalan, masofaviy ish, raqamli sog‘liqni saqlash xizmatlari, onlayn ta’lim va kiberxavfsizlik mutlaqo yangi bosqichga chiqdi. Bugungi yoshlar va mutaxassislar nafaqat o‘z kasbini tanlayotganda, balki uni qanday rivojlantirish, zamon bilan qanday hamnafas bo‘lish kerakligini ham o‘ylashga majbur. Chunki kelajakda texnik ko‘nikmalar bilan bir qatorda moslashuvchanlik, ijodkorlik, muammolarga innovatsion yondashuv, axborot savodxonligi kabi “yumshoq ko‘nikmalar” (soft skills) ham mehnat bozorida yetakchi o‘rin tutadi. Ushbu maqolada biz yaqin 10 yil ichida – ya’ni 2035 yilgacha – mehnat bozorida eng talabgor bo‘lishi kutilayotgan sohalar va mutaxassisliklar haqida tahliliy fikr yuritamiz. Maqola har bir yo‘nalishni alohida ko‘rib chiqadi, asosiy omillar, texnologik tendensiyalar, mavjud ehtiyojlar va kelajakdagi o‘sish potensialiga asoslanib baholanadi. Shuningdek, ushbu kasblarga tayyorlanish yo‘llari va zarur ko‘nikmalar haqida ham umumiy tavsiyalar beriladi.

Mehnat bozori bu – faqat ish o‘rinlari yoki lavozimlar ro‘yxati emas. Bu – insoniyat taraqqiyotining aksidir. Har qanday texnologik yutuq yoki global muammo albatta yangi ehtiyojlarni keltirib chiqaradi va bu ehtiyojlar yangi kasblarni yuzaga keltiradi. Masalan, sun’iy intellekt taraqqiyoti bilan birga AI muhandislari, algoritm etikasi mutaxassislari va mashinaviy o‘rganish bo‘yicha ekspertlarga ehtiyoj ortadi. Yoki ekologik inqirozlar fonida yashil energetika muhandislari, iqlim tahlilchilari va ekologik texnologiya mutaxassislari kerak bo‘ladi. Shuningdek, texnologiyalar nafaqat mavjud kasblarni yangilaydi, balki butunlay yangi sohalarni ham paydo qiladi. Bundan 20 yil oldin "blokcheyn mutaxassisi", "NFT rassomi", "data analitik" yoki "kiberxavfsizlik muhandisi" kabi kasblar mavjud emas edi yoki kamdan-kam uchrardi. Bugun esa ular eng talabgir va yuqori maoshli kasblardan sanaladi. 2035 yilga borib mehnat bozorining ko‘lami, sifati va ehtiyojlari yanada murakkablashadi. Global iqtisodiy va texnologik tendensiyalar, demografik o‘zgarishlar, sun’iy intellekt va robototexnikaning ommalashuvi, shuningdek, insoniyatning yashash tarzi bilan bog‘liq muammolar bu jarayonni tezlashtiradi. Ko‘plab an’anaviy kasblar yo‘qoladi yoki ularning vazifalari tubdan o‘zgaradi. Shu bilan birga, hozircha tasavvur qilib bo‘lmaydigan yangi kasblar maydonga chiqadi. Shu sababli bugungi kunda yoshlarga, o‘zini rivojlantirishni istagan har qanday mutaxassisga eng dolzarb savollardan biri quyidagicha yangramoqda: “Qaysi yo‘nalishda bilim olib, qaysi mutaxassislikni tanlash kerakki, ertangi kunda muvaffaqiyatli va barqaror ishga ega bo‘lish mumkin?”

Sun’iy intellekt va avtomatlashtirish texnologiyalari. Texnologiyalar – yangi imkoniyatlar eshigi. Sun’iy intellekt bugun nafaqat texnologiya sohasi, balki sog‘liqni saqlash, ta’lim, transport, bank va hatto san’atda ham qo‘llanila boshladi. 2035 yilgacha deyarli barcha sohalarda ish faoliyatining ma’lum qismi avtomatlashtiriladi. Bunga sabab – sun’iy intellektga asoslangan tizimlarning inson mehnatini samaraliroq va tejamkorroq almashtira olishi. Yangi kasblar ichida AI etika mutaxassislari ham shakllanmoqda. Ular sun’iy intellektning inson huquqlari, shaffoflik va ijtimoiy javobgarlik doirasida ishlashini ta’minlaydi. Masalan bu kasblar quyidagi sohalarni o’z ichiga oladi:

  • AI muhandislari – sun’iy intellekt algoritmlarini yaratish, sinovdan o‘tkazish va takomillashtirish.
  • Ma’lumotlar tahlilchilari – katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilib, ulardan foydali xulosalar chiqarish.
  • Mashinaviy o‘rganish (Machine Learning) mutaxassislari – kompyuter tizimlarini mustaqil o‘rganishga o‘rgatish.

Raqamli sog‘liqni saqlash va tibbiyot texnologiyalari. Tibbiyotda inqilob boshlangan. COVID-19 pandemiyasi tibbiyotda raqamli xizmatlarga ehtiyoj qanchalik yuqori ekanini ko‘rsatdi. Masofaviy maslahat, onlayn tashxis qo‘yish, mobil ilovalar orqali sog‘liqni nazorat qilish bugungi kundagi real ehtiyojga aylandi. Masalan bu kasblar quyidagi sohalarni o’z ichiga oladi: Genetik muhandislar – DNK asosida kasalliklarni oldindan aniqlash va davolash. Bioinformatika mutaxassislari – biologik ma’lumotlarni raqamli usullar orqali tahlil qilish. Tibbiy dasturchilar – tibbiy xizmatlarga oid mobil ilovalar, portallar va diagnostik tizimlarni ishlab chiqish. Robot jarrohlar muhandislari – robotlashtirilgan operatsiyalarni boshqarish va nazorat qilish. Tibbiyotda raqamli transformatsiya bemorlar uchun qulaylik, shifokorlar uchun esa zamonaviy ish muhitini yaratadi.

Kiberxavfsizlik va axborot himoyasi. Raqamli dunyoning soya tomonlari. Internet foydalanuvchilari sonining ortishi, davlat va xususiy sektorlardagi raqamlashtirish jarayonlari kiberxavfsizlikni asosiy muammoga aylantirmoqda. Har soniyada dunyo bo‘ylab minglab hujumlar amalga oshirilmoqda. Masalan bu kasblar quyidagi sohalarni o’z ichiga oladi. Kiberxavfsizlik muhandislari – tarmoqlar va tizimlarning himoyasini ta’minlash. Etikal xakerlar (White Hat Hackers) – tizimdagi zaifliklarni aniqlash va yo‘qotish. Digital forensika mutaxassislari – kiberjinoyatlarni aniqlash, raqamli izlarni o‘rganish. 2035 yilgacha har bir tashkilot o‘z faoliyatini himoya qilish uchun kiberxavfsizlik bo‘yicha mutaxassislarni ishga olishga majbur bo‘ladi.

Ta’lim texnologiyalari va raqamli metodistlar. Zamonaviy ta’lim asta-sekin onlayn platformalarga ko‘chmoqda. Sun’iy intellekt, AR/VR (virtual haqiqat) va interaktiv dasturlar orqali o‘qitish samaradorligi oshmoqda. Masalan bu kasblar quyidagi sohalarni o’z ichiga oladi. Raqamli ta’lim dizaynerlari – foydalanuvchiga qulay o‘quv platformalarini yaratish. EdTech dasturchilari – ta’limga oid ilovalar, chatbotlar, test tizimlari ishlab chiqish. Interaktiv metodika ishlab chiquvchilar – yangi avlodga mos o‘quv uslublari ishlab chiqish. Ta’lim texnologiyalari rivoji orqali bilim olish yanada demokratik, moslashuvchan va qiziqarli bo‘lmoqda. Raqamli iqtisodiyot va blokcheyn texnologiyalari. Moliyaning yangi davri. Blokcheyn texnologiyalari nafaqat kriptovalyutalar uchun, balki hujjatlar tasdig‘i, shartnomalar (smart contract), ovoz berish tizimlari va bank xizmatlarida keng qo‘llanilmoqda. Masalan bu kasblar quyidagi sohalarni o’z ichiga oladi. Blokcheyn dasturchilari – blokcheyn asosidagi tizimlar yaratish. DeFi tahlilchilari – markazlashtirilmagan moliyaviy platformalarni baholash. Kriptoxavfsizlik mutaxassislari – kriptovalyuta aktivlarini himoya qilish. 2035 yilgacha raqamli moliya bozorining hajmi keskin oshishi kutilmoqda.

Madaniy va ijodiy raqamli kasblar. Yangi davr san’ati. San’at va madaniyat sohalarida ham raqamlashtirish kuchaymoqda. Ijtimoiy tarmoqlar, video platformalar va NFT texnologiyasi ijodkorlar uchun yangi bozor eshiklarini ochmoqda. Masalan bu kasblar quyidagi sohalarni o’z ichiga oladi. Kontent yaratuvchilari (content creators) – blog, video, podkast ishlab chiqaruvchilar. NFT rassomlari – raqamli san’at asarlarini yaratish va sotish. 3D dizaynerlar va animatsiya mutaxassislari – o‘yinlar, filmlar, metavers uchun kontent yaratish. Kelajakda ijodiylik nafaqat san’atda, balki marketing, ta’lim va hatto tibbiyotda ham eng muhim kompetensiyalardan bo‘ladi.

Shaxsiy rivojlanish va ruhiy salomatlik. Salomatlik – faqat jismoniy emas. Zamonaviy jamiyatda stress, depressiya va ruhiy tushkunliklar ko‘p uchramoqda. Shu bois, insonning ruhiy sog‘lig‘iga e’tibor oshmoqda. Masalan bu kasblar quyidagi sohalarni o’z ichiga oladi. Psixologlar – muammolarni tahlil qilish va maslahat berish. Koachlar (coaches) – shaxsiy va kasbiy o‘sish bo‘yicha yo‘l ko‘rsatish. Motivatsion spikerlar – ilhomlantiruvchi nutqlar orqali ijtimoiy ta’sir ko‘rsatish. Raqamli texnologiyalar bilan integratsiyalashgan onlayn maslahatlar bu sohani yanada ommaviylashtirmoqda.

Fazoviy texnologiyalar va aerokosmik muhandislik. Insoniyatning keyingi manzili – koinot. Fazoviy tadqiqotlar bo‘yicha qator davlatlar va xususiy kompaniyalar faoliyat yuritmoqda. 2035 yilgacha kosmik sayohatlar ommaviylashishi, fazoda sanoat obyektlari qurilishi mumkin. Orbital tizimlar muhandislari – sun’iy yo‘ldoshlar va ularni boshqarish tizimlari. Kosmik texnika texniklari – raketa, kapsula va boshqa qurilmalarni ishlab chiqish. Fazoviy monitoring tahlilchilari – Yerga oid ma’lumotlarni kosmik qurilmalardan olish va tahlil qilish. Bu yo‘nalish bo‘yicha O‘zbekistonda ham ilk qadamlar tashlanmoqda – “O‘zbekiston Kosmos” agentligi faoliyat yuritmoqda. Xulosa. 2035 yilgacha bo‘lgan davr – mehnat bozorida tub o‘zgarishlar davri bo‘ladi. Texnologiyalar, ekologik muammolar, demografik o‘zgarishlar va global inqirozlar yangi ehtiyojlarni yuzaga keltiradi. Shu bois, muvaffaqiyatli bo‘lishni istagan har bir inson o‘z kasbini zamon talablari asosida qayta ko‘rib chiqishi kerak. Eng muhim kompetensiyalar quyidagilar bo‘ladi:

  • Texnologik savodxonlik
  • Moslashuvchan fikrlash
  • Ijodiylik
  • Muammolarni hal qilish ko‘nikmasi
  • Ko‘p tarmoqli bilimlarga ega bo‘lish

Bugun to‘g‘ri yo‘lni tanlagan har bir yosh, ertaga o‘z sohasining yetakchisiga aylanishi mumkin. Kelajak – bu oldimizdagi imkoniyatlar maydoni. Uni hozirdanoq rejalashtirish esa eng to‘g‘ri qaror bo‘ladi.

Nohida Muxtorova, 

Toshkent davlat yuridik universiteti o`qituvchisi