Республикада өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, қызмет көрсету, құрылыс сияқты көптеген салалар дамып, жаңа кәсіпорындар ашылуда.
Оларды білікті жұмысшылар, мамандармен қамтамасыз ету мақсатында жоғары және орта арнаулы білім берудің бағыттары өзгертілуде. Өңірлерде «Welcome to Work» моно орталықтары құрылып, жастар кәсіпке үйретіліп жатыр.
Даму стратегиясында бұл бағыттағы келесі қадамдар белгіленген – әрбір азаматтың кәсіптік білім алуына мүмкіндіктер жасау, кедейшілікті 2 есеге азайту мақсаты белгіленген.
Бұған барлық негіз бар. Мысалы, тек 2022 жылдың өзінде жалпы сомасы 16 миллиард долларды құрайтын 9 мыңнан астам ірі және орта жоба жүзеге асырылуда. Оларға 300 мыңға жуық білікті жұмысшы қажет.
Бұл ретте биыл 404 мың жас орта білім беруді, 151 мың жас кәсіптік білім беруді аяқтап, еңбек нарығына шығады. Оларға дұрыс бағыт-бағдар беріп, еңбекпен қамтылуын қамтамасыз ету – кезек күттірмейтін мәселе.
Бірақ, шынын айтқанда, 330 кәсіптік лицей, 173 колледж, 207 техникум күткен нәтижені бермей отыр. Олардың әлеуетінің 40-50 пайызы ғана пайдаланылады. «Ишга мархамат» моно орталықтары жұмыссыздардың 10 пайызын ғана қамтып отыр.
Көптеген колледждер мен техникумдардағы оқу бағдарламалары заман талабына сай емес, 1350 аттағы кәсіптік оқулықтар мен әдебиеттер жетіспейді. Соның салдарынан жұмыс берушілер қызметкерлерді қайта оқытуға мәжбүр болуда.
Сондықтан жиында кәсіптік-техникалық білім беруді заман талабына бейімдеудің жаңа жүйесін енгізу туралы шешім қабылданды.
Яғни, 45 колледж Жұмыспен қамту және еңбек қатынастары министрлігінің жүйесіне беріліп, олардың орнына моно орталықтар құрылады. Кәсіптік мектептер мен колледждерді басқару және әдістемелік қамтамасыз ету Жоғары және арнаулы орта білім министрлігіне жүктелетін болады.
Әр облыста, ауданда және қалада кәсіптік білім беру кеңестері құрылып, оларға әкімдер төрағалық етеді. Кеңес құрамына мемлекеттік органдар, банктер, ректорлар, Сауда-өнеркәсіп палатасы мен аудан экономикасына сүйене отырып, сондай-ақ өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, қызмет көрсету кәсіпорындарының басшылары кіреді. Олар мамандардың қажеттілігіне қарай моноорталықтар мен колледждерде оқытылатын мамандықтарды анықтап, жастарды өндірістік кәсіпорындарға бекітіп, өндірістік тәжірибеден өтуді ұйымдастырады.
Кездесуде саладағы оң тәжірибелер де айтылды. Мәселен, 57 кәсіптік білім беру мекемесінде неміс тәжірибесіне сүйене отырып, өндірісте оқытудың дуальды түрі енгізілген. Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде мұның өз салдары бар: педагогикалық колледж студенттері 2 күн теориялық білім алады, ал қалған күндері балабақшада жұмыс істеп, жалақы алуда.
Тағы бір мысал: Сырдария ауданы «Ширин» қаласындағы Энергетикалық колледжде саудиялық ACWA Power компаниясының тапсырысымен баламалы энергия станцияларының техникі, операторы, диспетчері сынды мамандықтарға жастарды оқыту қолға алынды. Ол үшін компания 2,8 миллион долларға колледж жанынан заманауи шеберхана, зертхана және жатақхана салып берді.
Мемлекет басшысы осындай жұмыстарды басқа да салаларда жолға қою, кәсіптік-техникалық білім беру мекемелерін ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар мен кластерлерге біріктіру бойынша ұсыныстар берді.
Сараптамаға сәйкес, бүгінгі таңда жоғары білім беру жүйесінде оқытылатын кейбір мамандықтарды техникалық оқу орындарына ауыстыруға болады. Бұл жастардың уақытын да, ақшасын да үнемдейді.
– Техникумдарға деген көзқарастарды өзгерту керек. Олар «институтқа түсудің оңай жолы» емес, күрделі мамандық беретін, еңбек нарығында бәсекеге түсетін жүйе болуы керек, – деді Шавкат Мирзияев.
Келер жылдың 1 қаңтарынан бастап техникалық колледж оқытушыларының жоғары оқу орындарында ғылыми дәрежесі бар оқытушыларының жалақысын теңестіру, жаңа оқу жылынан бастап колледждер мен колледж студенттеріне жеңілдетілген білім беру несиесін енгізу туралы тапсырмалар берілді.
Сондай-ақ, техникумдарға қабылдау жылына екі рет ұйымдастырылады. Бұл кәсіптік біліммен қамтуды 35 пайызға арттырады.
Жұмыспен қамту және еңбек қатынастары министрлігіне жаңадан құрылған моноорталықтарда заманауи кәсіптер мен шет тілдерін оқытуды, Түркия, Оңтүстік Корея, Германия, Үндістан және Жапониядан мамандар тарту тапсырылды.
Жиында кәсіптік-техникалық білім беру ұйымдарында қызмет ететін ұстаздар мен магистранттарды ынталандыру мәселесі де сөз болды.
Келер жылдың 1 қаңтарынан бастап олардың жалақысы мектеп мұғалімдерінің жалақысымен теңеседі. Мұғалімнің біліктілік санаты үшін төленетін жарна арасындағы айырмашылық екі есеге өседі. Қол жеткізген нәтижеге қарай өз ісіне берілген және бастамашыл жаттықтырушыларға айына 50 пайызға дейін үстемеақы енгізіледі. Алдағы жылы бұл мақсатқа бюджеттен қосымша 150 миллиард сум бөлінбек.
Бұл ретте кәсіптік білім беру ұйымдары педагогтарының біліктілігін арттырудың жаңа жүйесі құрылады. Жоғары оқу орындарында біліктілікті арттыру факультеттерінің орнына әр өңірде кәсіптік оқыту орталықтары ашылады. Бұл орталықтар шетелдік тәжірибе негізінде жұмыс берушілердің сұранысын зерттеп, мұғалімдердің біліктілігін арттырады.
Халықты кәсіптік өнерге оқытуда жеке сектордың үлесін арттыру үшін де бірқатар жеңілдіктер анықталды. Осыған орай, енді лицензия алу талаптары жеңілдетіліп, қажетті қаражаттың ең аз мөлшері 2 есеге қысқарады. Бос ғимараттар ұзақ мерзімге жалға беріледі. Шетелден әкелінетін жабдықтар мен қолданбалар кедендік баж салығынан босатылады. Халықаралық біліктілік сертификатын алған әрбір түлекке 1 миллион сум төленеді. Мұқтаж жастарға төлем-келісімшарт сомасының 30 пайызы өтеледі.
