Олий Мажлис палаталары кеңеслериниң 2022-жыл 15-июльдеги қоспа қарары менен Омбудсман Ф.Ешматова басшылығындағы 14 депутат, сенаторлар, мәмлекетлик емес шөлкемлер ҳәм жәмийетшилик ўәкиллеринен қуралған Қарақалпақстанда жүз берген ўақыяларды үйрениў бойынша комиссияның мәлимлемеси Парламент палаталары кеңеслериниң қоспа мәжилисинде көрип шығылды.

Комиссия, Қарақалпақстанда жүз берген ўақыялардың келип шығыў себеплери, хронологиясы ҳәм ақыбетлери, ғалабалық тәртипсизликлерди сапластырыўда мәмлекетлик уйымлар ҳәм ҳуқық қорғаў уйымларының ҳәрекетлерине баҳа берди, ўақыя қатнасыўшыларына байланыслы суд мәжилислерин бақлады, 30 судланыўшы комиссияның өтиниши бойынша суд залынан азат етилди, айыпланыўшылар сақланып атырған тергеў қамақханаларына мониторинг сапарларын әмелге асырды, сондай-ақ, ўақыялардан кейин Қарақалпақстанда әмелге асырылған социаллық-экономикалық өзгерислерди бақлап барды.

Комиссия жумысы даўамында пуқаралардан келип түскен жәми 600 ден аслам мүрәжат унамлы шешилди. 50 ден аслам мәмлекетлик ҳәм мәмлекетлик емес шөлкемлерге сапары даўамында 590 хызметкер, 334 қамақ жазасын өтеп болған шахслар менен сәўбетлести.

Жынаят иси шеңберинде судқа шекем қамаққа алынған жәми 168 адамның 107 си (2 ҳаял) Комиссияның өтинишине бола шаңарағына қайтарылды.

Комиссия БМШтың Инсан ҳуқықлары бойынша Жоқары комиссары басқармасы, Европада қәўипсизлик ҳәм бирге ислесиў шөлкеминиң Демократиялық институтлар ҳәм инсан ҳуқықлары бойынша бюросы ҳәм басқа да халықаралық шөлкемлер менен бирге ислести, сондай-ақ, халықаралық ҳүкиметлик емес шөлкемлер, ғалаба хабар қураллары менен сөйлесип турды.

Комиссия тәрепинен оның жумысы Интернеттиң " Telegram " социаллық тармағындағы “Independent Commission_uz” рәсмий бетинде (өзбек, қарақалпақ, рус тиллеринде) толық жәрияланып барылды.

Қарақалпақстанда жүз берген ўақыялардың қатнасыўшыларынан 943 адам ҳуқықбузарлықлар ислегенлиги ушын ескертилгени, 6 135 адамға ҳәкимшилик жәрийма, 2 639 адамға ҳәкимшилик қамақ жазасы белгиленгени, 61 адамның жынаятлар ислегенлиги анықланғаны атап өтилди.

Тәртипсизликлер нәтийжесинде пуқаралар ҳәм ҳуқық қорғаў уйымларының хызметкерлери аўыр дене жарақатын алыўы ҳәм қайтыс болыўы, сондай-ақ, пуқаралар ҳәм мәмлекетлик уйымлардың мүлкине үлкен муғдарда (6,8 млрд. сум) материаллық зыян жеткени мәлим болды.

Ҳуқық қорғаў уйымлары тәрепинен ғалабалық тәртипсизликлерди ҳәкимшилик имаратлардан узақластырыў ҳәм тарқатыў, ҳәкимшилик имарат ҳәм стратегиялық объектлерди ийелеўге урыныўларды сапластырыў мақсетинде халықаралық әмелиятта қолланылатуғын қураллар (суў ҳәм реңли суйықлық себиўши техника, көзден жас ағызыўшы арнаўлы гранаталар) дан пайдаланылған.

Ғалабалық тәртипсизликлер даўамында 21 пуқара, соның ишинде, 2 ҳуқық қорғаў уйымының хызметкерлери қайтыс болған ҳәм 413 адам жарақатланған (соннан 183 ҳуқық қорғаў уйымының хызметкерлери).

Тергеў ҳәм суд процесинде қатнасқан гүманланыўшы, айыпланыўшы ҳәм судланыўшылардың ҳуқықлары менен нызамлы мәплери (адвокат, медициналық жәрдем, телефон арқалы сөйлесиў ҳәм т.б.) толық тәмийинленген, суд қарарлары үстинен шағым киргизиў имканияты берилген. Барлық суд процесслери ашық-айдын өткерилгени атап өтилди.

Соның менен бирге, ғалабалық тәртипсизликлерди сапластырыў процесслеринде инсан ҳуқықлары ҳәм олардың нызамлы мәплерин бузыўға жол қойған ишки ислер уйымларының 3 хызметкери жынайый жуўапкершиликке тартылған.

Жоқарыдағылардан келип шығып, мәмлекетлик уйымларға комиссия төмендеги усынысларды билдирди:

- келешекте мәмлекетлик ҳәм жәмийетлик турмысқа байланыслы әҳмийетли қарарларды қабыл етиў процесинде улыўмахалықлық додалаў басқышында мазмун-мәнисин, онда қатнасыў механизмлерин пуқараларға толық түсиндириў бойынша комплексли илажларды әмелге асырыў;

- барлық дәрежедеги мәмлекетлик ҳәкимият уйымларына әҳмийетли сиясий ҳәм басқарыў қарарларын ислеп шығыў ҳәм қабыл етиў процесинде мүмкин болған ҳақыйқатқа сәйкес келмейтуғын, шалғытыўшы ҳәм қалыс емес мағлыўматлар тарқалыўы (дезинформация) жағдайларына өз ўақтында тәсиршең мүнәсибет билдириў системасын жолға қойыў;

- пуқараларға өзиниң социаллық белсендилигин әмелге асырыў процесинде басқа шахслардың ҳуқықларын бузыўға жол қоймаў ҳәм жәмийетлик тәртипке әмел етиў әҳмийетли екенлигин избе-из түсиндирип барыў;

- халықтың көп топланатуғын ҳәм кеўилашар орынларда болыўшы пуқаралардың жәмийетлик қәўипсизликке қәўип туўдыратуғын унамсыз ҳәрекетлериниң жүзеге келиўиниң алдын алыўға қаратылған турақлы профилактикалық ҳәм түсиндириў сыяқлы тәсиршең илажларды әмелге асырыў;

- ғалабалық тәртипсизликлерде ҳуқық қорғаў уйымлары тәрепинен пайдаланылатуғын арнаўлы қуралларды қолланыў ҳәм тәртип бузарларды тарқатыў бойынша нормативлик ҳүжжетлерди жетекши сырт мәмлекетлердиң тәжирийбеси тийкарында турақлы жетилистирип барыў.

Комиссияның мәлимлемесин көрип шығыў нәтийжелери бойынша Олий Мажлис палаталары кеңеслериниң тийисли қарары қабыл етилди.