Өзбекстанда бұл салада үлкен әлеует бар. Кейінгі жеті жылда салаға 1 миллиард доллар инвестиция тартылды. Нәтижесінде 762 кәсіпорын іске қосылып, 45 түрлі жаңа өнім өндірісі жолға қойылды. Соның арқасында сала кәсіпорындарының бюджетке түсімі 8 есеге өсті. Өндіріс көлемі 1,8 есеге артты.
Экспорт географиясы соңғы үш жылда 2 есе кеңейіп, 62 елге жетті. Өндірілген 200 өнім түрінің 195-і экспортталуда. Жалпы алғанда, электротехника экспорты 1 миллиард долларға жетіп, тоқыма өнеркәсібінен кейінгі екінші ірі жергілікті өнеркәсіптік салаға айналды.
Сонымен қатар, өндіріс пен логистикадағы үзілістер, айналым қаражаттары мен өзіндік құнға қатысты мәселелер бар. Көптеген елдер өздерінің ішкі нарықтарын қорғауға кірісті, жаңа нарықтарға шығу, бар нарықтарды ұстап тұру қиынға соғуда.
– Мұндай жағдайда біздің жалғыз жолымыз – сапаны қамтамасыз ету және өзіндік құнды төмендету арқылы өнімдеріміздің бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Мұны сала кәсіпорындарын біріктіру және қосылған құн тізбегін кеңейту арқылы жүзеге асыруға болады, – деді Шавкат Мирзиёев.
Жиын барысында өнеркәсіптік секторлар басшылары мен кәсіпкерлер қатысуымен осы саладағы мүмкіндіктер талқыланды.
Кәсіпорындардағы өңдеу деңгейі мен салааралық кооперацияның жеткіліксіздігі атап өтілді. Мысалы, автокөлік өнеркәсібіне үлкен сұранысқа ие кабельдерді шығаратын кәсіпорындар саны небәрі төртеу ғана. Немесе мыс құбырларды композиттік оқшаулау жолға қойылса, олардың құны артады.
Осы себепті электротехника саласындағы технопарктерді байланысты салалардағы кәсіпорындармен өнеркәсіптік кооперация негізінде дамыту жоспары белгілі болды. Бұл үшін Ахангаран, Ферғана, Қаршы және Үргеніш қалаларындағы технопарктерде композиттік материалдар, металл және пластмасса өңдеу, қалыптар жасау, орау сияқты байланысты салалардағы кәсіпорындарға 10 гектарға дейін жер беріледі. Бұл бағыттағы нақты жобалар үшін дайын ғимараттар салынып, өнеркәсіптік ипотека шарттарымен кәсіпкерлерге ұсынылады. Осы кәсіпорындарға электротехника кәсіпорындары сияқты мүлік пен пайда салығынан 50 пайызға дейін жеңілдік беріледі.
Кейінгі жылдары тұрмыстық техника бағыты кеңінен дамыды. Дегенмен, тек осы бағытпен шектелмеу қажет. Қазіргі уақытта энергетика, құрылыс, су шаруашылығы, автокөлік өндірісі салаларында электротехника өнімдеріне сұраныс күннен-күнге артып келеді.
Мысалы, энергетика саласында 36 миллиард долларлық 27 гигаватт электр қуатын өндіру жобалары жүзеге асырылуда. Су шаруашылығы саласында сорғыларды заманауи үлгілерге ауыстыру, ауыз су желілеріне есептегіштер орнату бойынша көптеген жоспарлар бар.
Республикада жыл сайын 100 мың пәтерлі көпқабатты үйлер мен 13 миллион шаршы метр коммерциялық ғимараттар салынып жатыр. Оларға кабельдер, трансформаторлар, жылыту және салқындату жүйелері, сорғылар, лифтілер, бақылау құралдары қажет.
Осыған орай, мемлекеттік инвестициялық бағдарламалар мен ірі жобалар бойынша «жергілікті контентті» ұлғайту туралы тапсырма берілді. Бұл үшін тиісті министрліктер мен салалар жергілікті кәсіпорындарға өз талаптарын жеткізіп, өнім сапасын жақсартуға және стандарттарға бейімдеуге көмек көрсетуі қажет екені айтылды.
Жалпы алғанда, биыл электротехника саласында өндірісті 40 триллион сумға жеткізу мүмкіндігі бар екені атап өтілді.
Саладағы тағы бір мәселе қосылған құн салығына байланысты. Қазіргі уақытта сыртқы қарыздар есебінен жүзеге асырылып жатқан жобалар үшін әкелінетін тауарлар қосылған құн салығынан босатылған. Алайда, бұл жобаларға қатысатын жергілікті кәсіпорындар қосылған құн салығын төлеуде. Соның салдарынан олар импорттық тауарлармен бәсекелесуге қабілетсіз.
Енді халықаралық қаржы ұйымдары қатысатын жобаларға жеткізілген тауарлар үшін жергілікті өндірушілерге қосылған құн салығы қайтарылады. Бұл арқылы электротехника өнімдерін шығаратын кәсіпорындарға қосымша 250 миллион долларлық нарық ашылады.
Сонымен қатар, Президент сала өкілдеріне сапа мен бәсекелестікке назар аудару және халықаралық сертификаттар алу қажеттігін атап өтті.
Экспорт мәселелері талқыланып, басқа елдерде ірі тораптық жинау өндірісін құру және оларға құрамдас бөліктер мен жартылай дайын өнімдерді артық салықсыз жеткізу мүмкіндігі айтылды.
Атап айтқанда, көршілес нарықтарға технология, білікті мамандар және құрамдас бөліктер жеткізу арқылы Өзбекстанды аймақтағы «электротехника хабы» етуге әлеует бар екені айтылды. Осы мақсатта ұлттық брендтермен жаңа өнімдер шығару және оларды ілгерілету туралы тапсырмалар берілді.
«Узэлтехсаноат» қауымдастығы тек ірі кәсіпорындармен шектелмей, саладағы барлық кәсіпкерлермен тығыз жұмыс істеуі маңызды. Осыған байланысты оның қызметін түбегейлі өзгерту жоспарланды.
Қауымдастық енді ішкі және сыртқы нарықтардағы сұранысқа ие тауарларды анықтап, сол бойынша жобалар әзірлеп, оларды кәсіпкерлерге ұсынады. Саладағы стандарттарды халықаралық талаптарға сай етіп, кәсіпорындарға енгізуге және сертификат алуға көмектеседі. Басқа салалардағы сұраныстарды анықтап, олардың тапсырыстарын электротехника кәсіпорындарына жеткізеді. Инженер-технологтар мен орта буын кадрларды дайындау үшін жоғары оқу орындары мен колледждерге тапсырыс беріп, оқу бағдарламаларын бірлесіп әзірлейді. Жергілікті кәсіпорындардағы болашағы бар мамандарды шетелдегі жетекші компанияларға оқуға жібереді.
Қауымдастыққа жаңадан қосылғандардан алғашқы екі жылда, ал айналымы 10 миллиард сумнан аз кәсіпорындардан мүлдем жарна алынбайды. Олардың өнімдері «Элтех Лаб» зертханасында тегін тексеріледі.
Жиналыста сала басшылары мен аймақ әкімдері биыл 500 миллион долларлық 85 жобаны жүзеге асыру жоспарлары туралы ақпарат берді.
Мемлекет басшысы кәсіпкерлермен ашық диалог жүргізіп, олардың мәселелері мен ұсыныстары негізінде жауапты тұлғаларға экспорт үшін айналым қаражатының көлемін ұлғайту, өнеркәсіптік электротехника үшін лизинг жүйесін кеңейту, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды қаржылай қолдау, мемлекеттік сатып алуларда жергілікті өнімдерге басымдық беру, сапасыз және жалған өнімдердің саудасын шектеу бойынша тапсырмалар берді.
