1941-1945 жылдар аралығында Освенцимде 1,5 миллионға жуық адам өлтірілді, оның 1 миллионға жуығы еврейлер болған. Түрлі мәліметтер бойынша, лагерьде 1,5 миллионнан 4 миллионға дейін адам қаза тапқан.
Кеңес әскерлері өлім лагерін азат еткенде онда 7 мыңға жуық адам болған. Освенцим ең үлкен және ең ұзақ жұмыс істейтін нацистік өлім лагері болғандықтан, Холокосттың негізгі рәміздерінің біріне айналды.
Холокост ежелгі гректің holocaust сөзінен шыққан, ол «өртенген», «отпен жойылған», «құрбан шалу» дегенді білдіреді.
Холокост 1933-1945 жылдары нацистік Германия мен оның одақтастарының алты миллион еврейді жүйелі түрде қудалау және жаппай қыру саясатын білдіреді.
Холокосттың басты себептерінің бірі — нацистердің нәсілдік саясаты болды. Нацисттердің нәсілдік саясаты бір нәсілдің екіншісінен артықшылығына негізделген. Жоғарғы нәсілдің өкілі болған немістердің міндеті өздерінің таза нәсілін сақтау болды.
Германияда еврейлерді қудалау 1933 жылы нацистер билікке келгеннен кейін бірден басталды. Бастапқыда нацисттер еврейлерді өз бақылауындағы елдерге күштеп көшіруді көздеді.
Соғыстың ұзаққа созылуы еврейлерді жаппай күштеп көшіру идеясын мүмкін емес міндетке айналдырды. Содан кейін нацисттер еврейлерді жаппай қырып тастауға шешім қабылдады. Бұл іспен қарулы күштер құрамындағы арнайы ұйымдастырылған өлім отрядтары, «айнзац топтары» айналысты.
Уақыт өте келе жаппай өлтірулер «айнзац топтары» мүшелерінің психикасына кері әсер ете бастады. Осы себепті бір мезгілде 30-дан 100-ге дейін адам орналастырылып, көміртегі тотығы мен пайдаланылған газдарды жіберу арқылы улану арқылы өлтіруге арналған «Газваген» (газ машинасы) пайдаланылған. Кейінірек ол бірден жүздеген адамды өлтіретін газ камераларына орнын босатты.
Өлім лагерлеріне жаңадан келгендер газ камераларына жеткізілген. Дүрбелең шабуылының алдын алу үшін лагерь күзетшілері сотталғандарға битке қарсы душ қабылдау керектігін түсіндірді. Күзетшілер барлық құнды заттарды тапсырып, шешіндіріп беруді талап етті. Одан кейін оларды жалаңаш күйінде «душқа» апарған.
Онда құбырлар арқылы камераға газ («Циклон В») жіберілді. Әдетте, газ камераларына кіргеннен кейін бірнеше минут ішінде барлық тұтқындар оттегі жетіспеушілігінен қайтыс болды. Содан кейін мәйіттер пештерде өртелді немесе жаппай қабірлерге жерленді.
Мұның бәрі нацисттердің айуандықпен жасаған геноцидтік қылмысы еді. Соғыс кезінде олар 6 миллион еврейді, 19,7 миллионнан 23,9 миллионға дейін славяндарды, оның ішінде 1,9 миллион поляктарды, 3 миллион украиндарды, 1,5 миллион белорусьтарды және 1,6 миллион орыстарды (соғыс тұтқындарын қоспағанда) өлтірді, 220 000-ға жуық сығандарды, шамамен 2000 адамды өлтірді. «Иегова куәгерлері» және 80 000-нан 220 мыңға дейін франк масондар өлтірілген.
Бүгінгі таңда халықаралық қауымдастық алдында жастарға осындай қылмыстардың себептері мен салдарын түсіндіру арқылы өшпенділік идеологиясына қарсы иммунитетті қалыптастыру міндеті тұр. Әлемнің түкпір-түкпірінде геноцид пен жаппай зұлымдықтар жалғасып жатқан шақта бұл игі істердің маңызы бұрынғыдан да арта түсуде
Осы тұрғыдан алғанда, Холокост құрбандарын еске алудың халықаралық күні — антисемитизмге және геноцидтің барлық түрлеріне қарсы жаһандық наразылық күні болып табылады. Сонымен қатар, бұл күн Холокосттан аман қалғандар мен құрбан болғандарға құрмет көрсету ғана емес, сонымен бірге осы бағытта белгілі бір іс-әрекеттерді жүзеге асыруға шақырады.
Демек, бұл жан түршігерлік оқиғаларға қатысушылардың саны жылдан жылға азайып барады. Бірақ олар туралы азапты естеліктер көптің жүрегінде сақталады.
Рустам Атовуллоев,
Өзбекстан Республикасы Адам құқықтары туралы
Ұлттық орталықтың бас заң кеңесшісі.
