Айнан шу даврда давлатимиз раҳба­рининг ташаббуси билан камбағалликни қисқартириш ва ишсизликни бартараф этиш­нинг асосий воситаси сифатида маҳаллабай ишлаш тизимига асос солинди. Аҳолини, айниқса, ёшлар ва аёлларни касб-ҳунарга ўқитиш, оила хўжаликларида бизнес ташкил этишига кўмаклашиш, эҳтиёжманд фуқаро­лар билан манзилли ишлаш, бир сўз билан айтганда, халқни рози қилиш бу тизимнинг пировард мақсадидир.

Президентимиз мамлакатимиз мустақиллигининг ўттиз тўрт йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги нутқида маҳаллабай ишлаш тизимининг мақсади ва муҳим аҳамияти ҳақида тўхта­либ, жумладан, шундай дедилар: “Юрти­миз аҳолиси йилига ўртача 700-800 минг кишига кўпаймоқда. Меҳнат бозорига ҳар йили 500-600 минг нафар ёшлар кириб келмоқда. Бунча одамни ўқитиш, касб-ҳунарли қилиш, уларга иш топиб бериш ўз-ўзидан бўлмайди, албатта. Бунинг учун мунтазам ишлайдиган тизим, кафо­латли инвестиция ва инфратузилма керак.

Шуни олдиндан чуқур ўйлаб, биз бу йўналишда аниқ дастурларни қабул қилдик. Биз маҳаллагача тушиб, ўзини ўзи банд қил­ган тадбиркордан тортиб, йирик бизнесгача — барчасини алоҳида ёндашув асосида қўл­лаб-қувватлаш бўйича тизим барпо этдик”.

“Ўзбекистон — 2030” стратегиясида 2026 йилга қадар камбағалликни 2022 йил­га нисбатан 2 баробар, 2030 йилга қадар эса кескин қисқартириш кўзда тутилган. Айтиш жоизки, камбағалликка тушиш хавфи мав­жуд 4,5 миллион киши даромадини ошириш каби устувор мақсадларга эришишда айнан маҳаллабай ишлаш тизими муҳим ўрин ту­тади.

Президентимиз раислигида 2024 йил 16 декабрь куни банклар иштирокида маҳал­лаларда аҳоли бандлигини таъминлаш ва даромадли қилишга қаратилган устувор ва­зифалар муҳокамаси юзасидан ўтказилган видеоселектор йиғилишида бу борадаги янги имкониятлар ва режалар муҳокама қи­линганди. Хусусан, охирги 6 йилда оилавий тадбиркорлик дастури доирасида 750 минг киши кредитини вақтида қайтариб, даромад­ли бизнесга эга бўлгани ва улардан 58 минги янги корхона очгани қайд этилиб, республи­ка тижорат банклари зиммасига мана шун­дай синовдан ўтган мижозларни қўллаб-қув­ватлаш, кичик ва ўрта бизнес даражасига олиб чиқиш вазифаси юклатилди.

Шунингдек, 60 та илғор шаҳар ҳамда туман ишсизлик ва камбағалликдан холи бўлиш имкониятига эга экани, бунинг учун 2025 йилда улардаги 2 миллион кишини банд қилиб, 417 минг оилани камбағаллик­дан олиб чиқиш зарурлиги таъкидланди. Ҳо­кимликлар билан банкларнинг маҳаллаларда мувофиқ ишлаш тизими кўрсатиб ўтилди. Бунда туман ҳокимлари лойиҳани жой ва инфратузилма билан таъминлаш мажбу­риятини олиши, банклар эса тадбиркорлар лойиҳаларига кўмаклашиб, муаммосини ҳал этиши, ишсизларни бизнесга жалб қилиши белгиланди. Шу мақсадда ҳудудларда маҳал­ла банкирлари фаолиятини йўлга қўйиш таклифи билдирилди.

Мазкур йиғилишда кўриб чиқилган ма­салалар чуқур таҳлил ва аниқ ҳисоб-китобларга асосланган эди. Шунинг баробарида қўйилган долзарб вазифалар маҳаллабай ишлаш тизимида янги босқич бошланаётга­нини англатарди. Бу босқич камбағалликни қисқартириш, ишсизликни бартараф этишга доир янгича ёндашувларни ишлаб чиқиш ва татбиқ этишни тақозо этарди.

Маҳалла банкирлари институти айнан мана шу омил самараси ўлароқ, маҳалла са­лоҳиятини юзага чиқаришда янги бунёдкор куч сифатида майдонга келди.

Маҳалла банкири ким?

Маҳаллада тадбиркорлик қилиш имко­нияти йилдан йилга кенгайиб бормоқда. “Кичик бизнесни узлуксиз қўллаб-қувват­лаш”, “Оилавий тадбиркорликни ривожлан­тириш”, “Маҳалла лойиҳаси”, “Бизнесга биринчи қадам”, тадбиркор аёлларни қўл­лаб-қувватлаш “Ҳамроҳ” дастури ва бошқа қатор дастурлар қабул қилиниши билан бу йўналишда янги имкониятлар пайдо бўлди. Бу дастурларнинг ҳар бирида тадбиркорлик фаолияти учун ўзига хос қулайликлар ва алоҳида имтиёзлар белгиланган.

Тан олишимиз керак, бу имкониятлардан аҳолининг барча қатлами ҳам бирдек хабардор эмас. Одамлар орасида тадбиркорлик ғояла­рини ва давлат дастурларида кўзда тутилган қулайликларни тарғиб қилиш ҳолати бугунги кун талабларига тўла жавоб бермайди.

Илгари маҳалла тизимида ҳудуддаги бизнес имкониятларини ўрганадиган, одамларнинг ғоялари ва қобилиятини лойиҳаларга айланти­радиган масъул шахс йўқ эди.

Бундан ташқари, тижорат банкларининг ишлаш услублари эскича — мижозга йўнал­маган эди. Банк ходимлари асосан ўз офис­ларида мижозлар билан ишларди. Аксарият ҳолларда улар фақат мурожаат қилган тад­биркорларнинг лойиҳаларини кўриб чиқар ва молиялаштирарди. Чунки тижорат банклари­нинг ташкилий тузилмаларида уйма-уй юриб, хонадонбай ишлаб, тадбиркорлик қилиш ис­тагида бўлган фуқароларни аниқлаб, топиб, банкнинг янги мижозига айлантирадиган му­тахассислар аввал бўлмаган.

Бирор-бир ғояни бизнесга айлантириш учун фуқаро, албатта, иссиқда ёки совуқда йўл босиб, туман марказидаги банк идорасига бо­риши, тегишли мутахассисга мурожаат қили­ши лозим эди. Ўша вақтларда бунга ҳамма ҳам ҳафсала қилмасди. Банкка борган фуқаронинг масаласи доим ҳам тез битмасди — сансалор­лик бор эди. Мазкур мурожаат кунларни, баъ­зида ойларни талаб этарди. Аҳолига кўпинча бу малол келар, норози бўларди.

Президентимиз ташаббуси билан вужудга келган маҳалла банкирлари айнан мана шу бўшлиқларни тўлдирди. Бу билан, бирин­чидан, лойиҳа тижорат банкларини халққа янада яқинлаштирди. Бошқача айтганда, банклар ўз офисидан ташқарига чиқди.

Иккинчидан, аҳолининг тижорат банкла­рига муносабати кескин ўзгарди. Фуқаролар­да банкларга ишонч ошди, аҳоли ва банклар ўртасидаги жарлик йўқолди.

Учинчидан, маҳаллада тижорат банклари учун янги мижозлар оқими вужудга келди. Банклар орасида ҳар бир мижоз учун кураш, соғлом рақобат муҳити пайдо бўлди.

Тўртинчидан, маҳалла банкирлари воси­тасида маҳаллалардаги тадбиркорлик са­лоҳияти, мавжуд имкониятлар кенгроқ юза­га чиқа бошлади. Аввал бизнес бошлаш ва кредит олишга иккиланиб юрган фуқаролар ҳаракатга келиб, янги тадбиркорлар авлоди­га айланмоқда.

Бешинчидан, ҳудудларнинг иқтисодий фаоллиги ошди. Маҳаллаларда янги иш ўринлари, қўшимча даромад манбалари ва ишлаб чиқариш қувватлари пайдо бўлмоқда.

Ўтган қисқа муддатда маҳалла банкирлари аҳолининг энг яқин маслакдоши ва молиявий кўмакчисига айланиб улгурди. Маҳалла бан­кирини том маънода “маҳалладаги бунёдкор куч” дейиш мумкин. Чунки унинг асосий мақсади ҳудудда аҳоли бандлигини таъмин­лаш ва тадбиркорликка жалб қилиш ишла­рини бажариш ҳамда шу орқали ишсизлик ва камбағаллик даражасини пасайтириш, кичик ва ўрта бизнесни ривожлантиришдир.

Маҳалла банкири:

• аҳолига бизнесни йўлга қўйишни, маҳсулот ва хизматларини сотишни, кредит олиш ва қайтаришга доир молиявий тартибларни ўргатади, лойиҳаларга ҳамроҳлик қи­лади;
• аҳоли орасидан ўзига бириктирилган маҳаллаларда хонадонларни яхши билади­ган ёрдамчи-агентларни ёллаб, фуқароларни банк хизматларига қизиқтириш ва лойиҳа таклифларини топиш ишларини ташкил қилади;
• тадбиркорлик субъектларининг янги лойиҳаларини амалга оширишда ишбилар­монлар билан бирга бизнес режа ишлаб чиқиш ва молиялаштиришда амалий ёрдам беради;
• “ўзини ўзи банд қилган шахс — якка тартибдаги тадбиркор — кичик бизнес — ўрта бизнес — йирик бизнес” занжирининг ҳар бир босқичида молиявий хизмат турла­рини таклиф этиб боради;
• маҳалланинг барча статистик кўрсат­кичларини таҳлил қилиб, янги ва мавжуд тадбиркорларнинг салоҳиятини ошириш, маҳаллада тадбиркорликка қизиқиши юқо­ри аҳолига бизнес ташаббусларини татбиқ этишда маслаҳат ва молиявий кўмак беради;
• аҳоли ва тадбиркорларнинг таклифла­ри ҳамда кўтарилган муаммоларни банк фи­лиалига етказади.

Қисқаси, энди маҳаллада тадбиркорлик ривожига масъул, фуқаролар билан бирма-бир гаплашиб, уларнинг лойиҳасини ғояга, бизнес режага айлантирувчи, керак бўлса, елкама-елка туриб уни амалга оширувчи ва­кил бор. У — маҳалла банкири!

Юзага чиқаётган яширин салоҳият

Янги тизим жорий этилиши ортидан маҳалладаги аввал маълум бўлмаган яширин имкониятлар юзага чиқа бошлади. Хусусан, тадбиркорликка иштиёқи бор, лекин тавак­калчиликдан ва муваффақиятсизликдан чў­чиб ўз бизнесини бошлай олмаётган фуқа­ролар ҳаракатга келди. Маҳалла банкирлари тимсолида улар том маънода ўзига яқин кў­макчини ҳис этди, ўзига ишончи ортди.

Ўтган қисқа даврда тижорат банклари фаолиятида мижозлар билан ишлашда фой­даланилмаётган катта салоҳият мавжудлиги ҳам кўриниб қолди. Банклар аҳоли билан бутунлай янгича ишлай бошлади. Натижада маҳаллада бизнесни қўллаб-қувватлашнинг самарали механизмлари таркиб топди.

“Бизнесни ривожлантириш банки” акция­дорлик тижорат банки Ўзбекистондаги етак­чи молия муассасаларидан бири сифатида янги тизимни жорий этиш ва унинг амалий самараларини юзага чиқаришда фаол ишти­рок этмоқда. Ҳозир республика бўйича маз­кур банкка бириктирилган 614 та маҳаллада 232 маҳалла банкири ва 614 ёрдамчи агент ишламоқда.

Жорий йил давомида маҳаллаларда 255 минг 117 кишини даромадли меҳнат билан банд қилиш, шундан 106 минг 523 нафари­ни доимий ишга жойлаштириш ва 148 минг 594 нафарини тадбиркорликка жалб этиш белгиланди. Бунда кичик ва ўрта бизнесга 5 триллион 737 миллиард сўм ва дастурлар доирасида 1 триллион 350 миллиард 300 миллион сўм ҳамда “Маҳалла лойиҳаси” дастурлари доирасида 100 миллион доллар миқдорида кредит ажратилиши кўзда тутил­ди. Бандлик, камбағалликдан чиқариш ва тадбиркорликка жалб қилиш доирасида 2025 йилнинг январь-июль ойларида “Бизнесни ривожлантириш банки” кўмагида 162 минг 901 киши даромадли меҳнат билан таъмин­ланди. Бу борадаги режа кўрсаткичлари 115 фоиз бажарилди.

Банкимиз томонидан жорий йил ян­варь-июль ойларида 58 минг 625 кишини доимий ишга жойлаштириш режалаштирил­ган эди, амалда 60 минг 860 фуқаро доимий иш ўрнига эга бўлди.

Мазкур даврда 83 минг 496 фуқарони тадбиркорликка жалб этиш кўзланган бўлиб, амалда 102 минг 41 одамни тадбиркорликка жалб этишга кўмаклашилди. Бу борада ре­жадаги кўрсаткич 122 фоиз бажарилди.

“Уйчи тажрибаси” асосида тадбиркорлик субъектлари билан 798 та учрашув ўтказилди, мулоқотларда 3445 та мурожаат келиб тушди. Уларнинг 3340 таси жойида ижобий ҳал этил­ди ва натижада 4413 та янги иш ўрни яратилди.

Масалан, Кўкдала туманида рўйхатдан ўтган “Эштемир Яхшибоевич” МЧЖ раҳ­бари учрашувда чорвачилик фаолиятини кенгайтириш мақсадида кредит сўраб му­рожаат қилган эди. Корхонага “Маҳаллада бизнес” кредит маҳсулоти орқали 64 миллион сўмлик кредит ажратилди. Натижада тадбиркор 2 та янги иш ўрни очди.

“Сайхунобод тажрибаси” асосида банки­мизга бириктирилган маҳаллаларда жами 14 минг 432 та микролойиҳа амалга оши­рилиши режалаштирилган бўлиб, амалда 17 минг 231 та микролойиҳа ажратилди. Бу саъй-ҳаракатлар ҳисобига режадаги 28 минг 864 нафар ўрнига амалда 35 минг 369 киши ишга жойлашди.

“Бизнесни ривожлантириш банки” йил­нинг ўтган даврида аҳолини молиявий қўл­лаб-қувватлаш доирасида кичик ва ўрта биз­нес субъектларига 2 триллион 337 миллиард сўмлик, шунингдек, маҳалла лойиҳаси дастури доирасида 669 миллиард 200 миллион сўмлик кредит ажратди.

Бу рақамлар давлатимиз раҳбарининг ташаббуси билан ҳаётга изчил татбиқ этила­ётган янги иқтисодий механизмнинг амалий натижалари, холос. Маҳалла банкирлари лойиҳаси аҳоли учун ҳам, тижорат банклари учун ҳам бирдек манфаатли бўлмоқда.

Халқимизга илҳом бераётган ғоя

Тадбиркорлик халқимизнинг қонида бор. Бугун мана шу ҳақиқат юртимизнинг ҳар бир маҳалласида бўй кўрсатмоқда. Маҳал­лаларимиз тобора обод бўлиб, янги тадбир­корлар ва янги лойиҳаларга йўл очилмоқда.

Маҳалла банкирлари эса лойиҳаларни ишлаб чиқишдан бошлаб маҳсулотларни сотиш, экспорт қилишгача бўлган барча жараёнда бош-қош, ташаббускорларнинг энг яқин кўмакчиси сифатида жонбозлик кўрсатмоқда. Улар маҳаллалардаги яширин салоҳиятни юзага чиқариш орқали қўшим­ча иш ўринлари очишга ва мавжуд қувват­ни кенгайтиришга камарбаста бўлмоқда. Бу қанчадан-қанча янги лойиҳалар, харидоргир маҳсулотлар, иш ўринлари, қўшимча даро­мад ва экспорт ҳажми демакдир.

“Ҳар қандай ислоҳот қуруқ рақам­ларда эмас, балки, энг аввало, аҳолининг кундалик ҳаётида, унинг дастурхони ва рўзғорида ўз аксини топиши зарур”, деган эди Президентимиз. Маҳалла тараққиёти йўлидаги иқтисодий ислоҳотлар бугун халқимизнинг ҳаёт тарзи, кундалик турму­шида намоён бўла бошлади. Маҳаллаларда “Берсанг — ейман, бермасанг — ўламан” қабилидаги боқимандалик кайфиятида ва “Давлат мени боқсин” деган ўй-фикрда юрадиган фуқаролар тобора камайиб бор­моқда. Одамларда ташаббус билан яшаш, ўзини банд ва даромадли қилишга инти­лиш ҳисси кучайиб бормоқда.

Энг муҳими, фуқаролар юртимиздаги ҳар қандай ислоҳот “Инсон қадри учун” экани, улар халқимизнинг эртага эмас, бугун яхши яшаши учун амалга оширилаётганини то­бора теранроқ тушунмоқда. Бу ҳақиқатни англаган инсон борки, ўз меҳнати билан оиласи, маҳалласи ва ватани равнақига ҳисса қўшишга интилмоқда.

Президентимиз Мустақиллигимизнинг ўттиз тўрт йиллик тантаналарида ўтган давр­да биргина кичик ва ўрта тадбиркорлар сони 2 карра кўпайганини, бугун ушбу тармоқда 10 миллиондан ортиқ аҳолимиз меҳнат қи­либ, даромад топаётганини таъкидлади:

— Биз йил бошида 5,5 миллион аҳоли бандлигини таъминлаш бўйича катта марра олган эдик. Саккиз ойдаёқ 5 миллионлик ре­жани уддаладик. Энг муҳими, ислоҳотларимизга ишониб, шу йилнинг ўзида четда ишлаётган 700 минг фуқаромиз юртимизга, ўз оиласи бағрига қайтди, — деди давлатимиз раҳбари.

Аҳолини тадбиркорликка жалб қилиш ва бандлигини таъминлаш шунчаки мақсад ёки баландпарвоз ғоя эмас, балки Президенти­миз томонидан узоқни кўзлаб, пухта ишлаб чиқилган сиёсатнинг маҳсулидир. Бу сиё­сат ўзининг кучли ғоявий асосларига, аниқ ижтимоий-иқтисодий дастакларига эга ва Конституциямизда ҳуқуқий мустаҳкамлан­ган “ижтимоий давлат” тамойилларига тўла мос келади.

Давлатимиз раҳбари иш бошлаган илк даврда асос солинган, йилдан йилга тако­миллашиб, ҳаётимизда чуқур қарор топаёт­ган ва халқимизни том маънода уйғотаётган маҳаллабай ишлаш тизими бугун иқтисодий ислоҳот даражасидан юқори кўтарилиб, жа­миятимизга бунёдкор руҳ ва азалдан тадбир­кор халқимизга илҳом бағишлаётган умум­миллий ҳаракатга айланди.

Шуҳрат ОРИПОВ,

“Бизнесни ривожлантириш банки”

АТБ ахборот хизмати раҳбари