— Yevropa va Markaziy Osiyo mamlakatlari oʻrtasidagi mintaqalararo sheriklik qanchalik dolzarb?

— Markaziy Osiyo va Yevropa Ittifoqi oʻrtasidagi mintaqaviy hamkorlik bugungi kunda bir qancha sabablarga koʻra ayniqsa dolzarb. Birinchidan, Markaziy Osiyoning beshta davlati oʻrtasida muloqot va hamkorlikni qoʻllab-quvvatlash boʻyicha keng qamrovli jarayonni ilgari surish. Prezident Sh.M.Mirziyoyev taʼkidlaganidek, global va mintaqaviy vaziyat keskin oʻzgardi, bu bugungi kunda Yevropa hamkorlari tomonidan Markaziy Osiyodagi integratsiya jarayonlarini yanada faolroq qoʻllab-quvvatlashni talab qilmoqda.

Ikkinchidan, mintaqaviy hamkorlik energiya, atrof-muhit, iqlim, suv resurslarini rivojlantirish va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish, jumladan, taʼlim va tadqiqot sifatini oshirish imkoniyatlari va boshqalar muhim ahamiyatga ega. Mintaqaviy xavfsizlik masalalari ham alohida ahamiyatga ega. Hamkorlikning asosiy yoʻnalishi boʻlgan mintaqaviy xavfsizlik muammolari ham alohida ahamiyatga ega. Bu yoʻnalishda Yevropa Ittifoqining Afgʻonistondagi vaziyat tufayli ham bugungi kunda murakkablashgan terrorizm, radikalizm va ekstremizm, uyushgan jinoyatchilik, narkotrafik va boshqa umumiy muammolarga qarshi kurashish boʻyicha qoʻshma dasturlari doirasida amaliy yordami koʻrsatilmoqda. Bu mintaqamiz uchun juda muhim. Bular Markaziy Osiyo va Yevropa Ittifoqi oʻrtasidagi mintaqaviy hamkorlikning baʼzi tomonlari va jihatlari xolos.

— Yevropa va Markaziy Osiyo davlatlari oʻrtasidagi hamkorlikning bugungi holatini qanday baholaysiz?

— Markaziy Osiyo qulay geosiyosiy mavqega ega boʻlgan dunyoning eng jadal rivojlanayotgan mintaqalaridan biridir. Markaziy Osiyoning global iqtisodiy jarayonlardagi roli ortib borayotgani sababli unga yirik davlatlarning qiziqishi ortib bormoqda. Yevropa Ittifoqi hali Markaziy Osiyo mintaqasida asosiy oʻyinchi boʻlgan emas. Mintaqadagi asosiy oʻyinchilar — Xitoy, Rossiya va Amerika Qoʻshma Shtatlari.

Mintaqaning ahamiyati ortib borayotgani uning tashqi savdosi dinamikasidan dalolat beradi. Xitoy bu yerda yetakchiga aylandi: 2022-yilda 2021-yilga nisbatan uning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan tovar ayirboshlash hajmi qariyb ikki baravarga – 70 milliard dollarga yetdi.Yevropa Ittifoqi ham xuddi shunday dinamikani namoyish etmoqda – xuddi shu davrda Markaziy Osiyo bilan savdo aylanmasi 27 milliard dollardan oshib 47 milliard dollarga yetdi/ Rossiya mintaqaning tashqi savdo hamkorlari orasida uchinchi oʻrinda – yil davomida uning mintaqa bilan tovar ayirboshlash hajmi 6 milliard dollarga oshib, 42 milliard dollarga yetdi.

Turkiya, Yaponiya, Janubiy Koreya va ayrim arab davlatlari ham mintaqada Yevropa Ittifoqi bilan raqobatlashishi mumkin.

Markaziy Osiyo hech qachon Yevropa Ittifoqining hayotiy manfaatlari sohasida va tashqi siyosat kun tartibining markazida boʻlmagan. U birinchi marta rasmiy hujjatlarda faqat 2003-yilda paydo boʻlgan (“Yevropa Ittifoqining xavfsizlik strategiyasi”).

Biroq, Markaziy Osiyo mintaqasi Yevropa Ittifoqi uchun birinchi navbatda geografik joylashuvi bilan muhim. Shu nuqtayi nazardan qaraganda, mintaqa qulay, geostrategik joylashuvda joylashgan boʻlib, u yerda energiya resurslarining katta zahiralari va bozorga kirish imkoniyati mavjud.

Markaziy Osiyo mamlakatlari ekspertlar hamjamiyati vakillari hamkorlikning bir qancha muammoli yoʻnalishlarini, jumladan, YEI tomonidan mintaqaning umumiy xususiyatlarini yetarli darajada bilmasligi va hisobga olinmasligi, Yevropa Ittifoqining boshqa tashqi subyektlar (Rossiya, Xitoy, Hindiston va boshqalar), toʻliq dialogning yoʻqligi, qoidalarga mos kelmasligi — munosabatlarning huquqiy va shartnomaviy asoslari va boshqalarni takidlashmoqda.

Ammo bugungi kunda mintaqalarimiz oʻrtasida yaqinlashuv kuzatilmoqda. Joriy yilning aprel oyida Oʻzbekistonda oʻtkazilishi rejalashtirilayotgan Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyoning beshta davlatining birinchi rasmiy sammiti ana shu yaqinlashuvning koʻrsatkichidir. Bunday rejalar Bryusselda Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo boʻyicha sarmoyaviy forumi yopilishida rasman eʼlon qilindi – bu Yevropada ikki mintaqa oʻrtasidagi misli koʻrilmagan yaqinlashuv deb baholanganining yana bir dalilidir. 2022-yil boshidan buyon Markaziy Osiyo davlatlari va Yevropa Ittifoqi oʻrtasidagi aloqalar kuchaydi.

Bu davlat va tashqi ishlar idoralari rahbarlarining oʻzaro tashriflari soni ortib borayotganida yaqqol koʻzga tashlanadi. Shu munosabat bilan Yevropa Ittifoqining tashqi ishlar va xavfsizlik siyosati boʻyicha Oliy vakili Josep Borrell shunday taʼkidladi: “…biz (YEI) yaqinda aloqalarni rivojlantirishga yetarlicha eʼtibor bermagan boʻlishimiz mumkin. Ikki mintaqamiz oʻrtasida Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyodagi hamkorlar bilan birgalikda buni tuzatishga ahd qildik». Shu bois Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mintaqasida hamkorlikning barcha sohalarida faollashishiga umid qilamiz.

— Hududlararo aloqalarni ushbu formatda mustahkamlashga qanday toʻsiqlar boʻlayotganini ayta olasizmi?

Yevropa Ittifoqi, bizningcha, Markaziy Osiyoning beshta davlati oʻrtasidagi munosabatlardagi xilma xillik va dinamik jarayonlarni oʻziga hosligini koʻproq hisobga olishi hamda mintaqada mavjud boʻlgan boshqa tashqi hamkorlar va loyihalarning mavjudligi va ahamiyatini tan olishi zarur. Bu ikki omil Yevropa Ittifoqi strategiyasini Markaziy Osiyoda muvaffaqiyatli amalga oshirish yoʻlidagi muhim toʻsiqlar sifatida koʻrish mumkin.

— Yevropa va Markaziy Osiyo mamlakatlari oʻrtasida mintaqalararo hamkorlikni yanada kengaytirish va mustahkamlash istiqbollari qanday?

— Markaziy Osiyo va Yevropa Ittifoqi oʻrtasidagi aloqalar ham mintaqaviy barqarorlik, ham iqtisodiy taraqqiyot uchun muhim ahamiyatga ega.

Yevropa Ittifoqi hamkorlikni rivojlantirish va mintaqada barqarorlikni qoʻllab-quvvatlash maqsadida Markaziy Osiyoda oʻz taʼsirini kuchaytirish istagini bildiradi. Yevropa Ittifoqining asosiy tashabbuslaridan biri iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish, demokratiya va inson huquqlarini mustahkamlash, shuningdek, barqaror rivojlanishni ragʻbatlantirishga qaratilgan 2019-yildan 2025-yilgacha boʻlgan davrga moʻljallangan Yevropa Ittifoqi-MO harakat rejasidir.

Uzoq muddatli istiqbolda Markaziy Osiyo va Yevropa Ittifoqi oʻrtasidagi munosabatlarning rivojlanishi nafaqat iqtisodiy taraqqiyot va turli sohalardagi hamkorlikni mustahkamlashga, balki butun mintaqada barqarorlik va xavfsizlikni oshirish uchun shart-sharoit yaratishga ham xizmat qiladi. Iqlim oʻzgarishi, transmilliy terrorizm, narkotrafik va uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash kabi umumiy muammolarni hal etishda Markaziy Osiyo mamlakatlari va Yevropa Ittifoqi oʻrtasidagi yaqin hamkorlik va muloqot muhim ahamiyatga ega.

Yevropa Ittifoqi transport yoʻnalishlari va energiya va nodir yer metallari kabi resurslar yetkazib beruvchilarni diversifikatsiya qilishdan manfaatdor, Markaziy Osiyo davlatlari esa, oʻz navbatida, iqtisodiy ahvolini yaxshilash uchun Yevropa Ittifoqidan sarmoya jalb etishdan manfaatdor. Shu va boshqa koʻplab omillar Markaziy Osiyo va Yevropa Ittifoqi oʻrtasidagi munosabatlar istiqbollari uzoq muddatli strategik xususiyatga ega ekanidan dalolat beradi.

— Bu jarayonlarda Oʻzbekiston qanday oʻrinni egallaydi?

— Oʻzbekiston rahbariyatining saʼy-harakatlari natijasida Markaziy Osiyoda mutlaqo yangi siyosiy muhit shakllandi. Bir necha yil ichida oʻnlab yillar davomida toʻplanib kelgan, yechimiga deyarli hech kim ishonmagan koʻplab muammolar hal qilindi. Bugun vaziyat keskin oʻzgardi.

Oʻzbekiston Prezidenti mintaqa davlatlarining barqarorligi, barqaror rivojlanishi va farovonligi yoʻlida “Yevropa Ittifoqi – Markaziy Osiyo” formatida ochiq, tizimli va samarali muloqot oʻtkazish tashabbusi bilan chiqdi. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning Yangi Oʻzbekiston – koʻp millatli xalqimiz uchun erkin, farovon hayot kechirishini taʼminlashdan iborat davlat qurish siyosati tufayli ham Yevropa Ittifoqi, ham ayrim Yevropa davlatlari bilan aloqalar sifat jihatidan yangi bosqichga koʻtarildi va dinamik rivojlanishning yangi darajasiga erishildi.