— Европа ва Марказий Осиё мамлакатлари ўртасидаги минтақалараро шериклик қанчалик долзарб?

— Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасидаги минтақавий ҳамкорлик бугунги кунда бир қанча сабабларга кўра айниқса долзарб. Биринчидан, Марказий Осиёнинг бешта давлати ўртасида мулоқот ва ҳамкорликни қўллаб-қувватлаш бўйича кенг қамровли жараённи илгари суриш. Президент Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганидек, глобал ва минтақавий вазият кескин ўзгарди, бу бугунги кунда Европа ҳамкорлари томонидан Марказий Осиёдаги интеграция жараёнларини янада фаолроқ қўллаб-қувватлашни талаб қилмоқда.

Иккинчидан, минтақавий ҳамкорлик энергия, атроф-муҳит, иқлим, сув ресурсларини ривожлантириш ва ижтимоий-иқтисодий ривожланиш, жумладан, таълим ва тадқиқот сифатини ошириш имкониятлари ва бошқалар муҳим аҳамиятга эга. Минтақавий хавфсизлик масалалари ҳам алоҳида аҳамиятга эга. Ҳамкорликнинг асосий йўналиши бўлган минтақавий хавфсизлик муаммолари ҳам алоҳида аҳамиятга эга. Бу йўналишда Европа Иттифоқининг Афғонистондаги вазият туфайли ҳам бугунги кунда мураккаблашган терроризм, радикализм ва экстремизм, уюшган жиноятчилик, наркотрафик ва бошқа умумий муаммоларга қарши курашиш бўйича қўшма дастурлари доирасида амалий ёрдами кўрсатилмоқда. Бу минтақамиз учун жуда муҳим. Булар Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасидаги минтақавий ҳамкорликнинг баъзи томонлари ва жиҳатлари холос.

— Европа ва Марказий Осиё давлатлари ўртасидаги ҳамкорликнинг бугунги ҳолатини қандай баҳолайсиз?

— Марказий Осиё қулай геосиёсий мавқега эга бўлган дунёнинг энг жадал ривожланаётган минтақаларидан биридир. Марказий Осиёнинг глобал иқтисодий жараёнлардаги роли ортиб бораётгани сабабли унга йирик давлатларнинг қизиқиши ортиб бормоқда. Европа Иттифоқи ҳали Марказий Осиё минтақасида асосий ўйинчи бўлган эмас. Минтақадаги асосий ўйинчилар — Хитой, Россия ва Америка Қўшма Штатлари.

Минтақанинг аҳамияти ортиб бораётгани унинг ташқи савдоси динамикасидан далолат беради. Хитой бу ерда етакчига айланди: 2022 йилда 2021 йилга нисбатан унинг Марказий Осиё мамлакатлари билан товар айирбошлаш ҳажми қарийб икки бараварга – 70 миллиард долларга етди.Европа Иттифоқи ҳам худди шундай динамикани намойиш этмоқда – худди шу даврда Марказий Осиё билан савдо айланмаси 27 миллиард доллардан ошиб 47 миллиард долларга етди/ Россия минтақанинг ташқи савдо ҳамкорлари орасида учинчи ўринда – йил давомида унинг минтақа билан товар айирбошлаш ҳажми 6 миллиард долларга ошиб, 42 миллиард долларга етди.

Туркия, Япония, Жанубий Корея ва айрим араб давлатлари ҳам минтақада Европа Иттифоқи билан рақобатлашиши мумкин.

Марказий Осиё ҳеч қачон Европа Иттифоқининг ҳаётий манфаатлари соҳасида ва ташқи сиёсат кун тартибининг марказида бўлмаган. У биринчи марта расмий ҳужжатларда фақат 2003 йилда пайдо бўлган («Европа Иттифоқининг хавфсизлик стратегияси»).

Бироқ, Марказий Осиё минтақаси Европа Иттифоқи учун биринчи навбатда географик жойлашуви билан муҳим. Шу нуқтаи назардан қараганда, минтақа қулай, геостратегик жойлашувда жойлашган бўлиб, у ерда энергия ресурсларининг катта заҳиралари ва бозорга кириш имконияти мавжуд.

Марказий Осиё мамлакатлари экспертлар ҳамжамияти вакиллари ҳамкорликнинг бир қанча муаммоли йўналишларини, жумладан, ЕИ томонидан минтақанинг умумий хусусиятларини етарли даражада билмаслиги ва ҳисобга олинмаслиги, Европа Иттифоқининг бошқа ташқи субъектлар (Россия, Хитой, Ҳиндистон ва бошқалар), тўлиқ диалогнинг йўқлиги, қоидаларга мос келмаслиги — муносабатларнинг ҳуқуқий ва шартномавий асослари ва бошқаларни такидлашмоқда.

Аммо бугунги кунда минтақаларимиз ўртасида яқинлашув кузатилмоқда. Жорий йилнинг апрель ойида Ўзбекистонда ўтказилиши режалаштирилаётган Европа Иттифоқи ва Марказий Осиёнинг бешта давлатининг биринчи расмий саммити ана шу яқинлашувнинг кўрсаткичидир. Бундай режалар Брюсселда Европа Иттифоқининг Марказий Осиё бўйича сармоявий форуми ёпилишида расман эълон қилинди – бу Европада икки минтақа ўртасидаги мисли кўрилмаган яқинлашув деб баҳоланганининг яна бир далилидир. 2022 йил бошидан буён Марказий Осиё давлатлари ва Европа Иттифоқи ўртасидаги алоқалар кучайди.

Бу давлат ва ташқи ишлар идоралари раҳбарларининг ўзаро ташрифлари сони ортиб бораётганида яққол кўзга ташланади. Шу муносабат билан Европа Иттифоқининг ташқи ишлар ва хавфсизлик сиёсати бўйича Олий вакили Жосеп Боррелл шундай таъкидлади: “…биз (ЕИ) яқинда алоқаларни ривожлантиришга етарлича эътибор бермаган бўлишимиз мумкин. Икки минтақамиз ўртасида Европа Иттифоқи ва Марказий Осиёдаги ҳамкорлар билан биргаликда буни тузатишга аҳд қилдик». Шу боис Европа Иттифоқининг Марказий Осиё минтақасида ҳамкорликнинг барча соҳаларида фаоллашишига умид қиламиз.

— Ҳудудлараро алоқаларни ушбу форматда мустаҳкамлашга қандай тўсиқлар бўлаётганини айта оласизми?

Европа Иттифоқи, бизнингча, Марказий Осиёнинг бешта давлати ўртасидаги муносабатлардаги хилма хиллик ва динамик жараёнларни ўзига ҳослигини кўпроқ ҳисобга олиши ҳамда минтақада мавжуд бўлган бошқа ташқи ҳамкорлар ва лойиҳаларнинг мавжудлиги ва аҳамиятини тан олиши зарур. Бу икки омил Европа Иттифоқи стратегиясини Марказий Осиёда муваффақиятли амалга ошириш йўлидаги муҳим тўсиқлар сифатида кўриш мумкин.

— Европа ва Марказий Осиё мамлакатлари ўртасида минтақалараро ҳамкорликни янада кенгайтириш ва мустаҳкамлаш истиқболлари қандай?

— Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасидаги алоқалар ҳам минтақавий барқарорлик, ҳам иқтисодий тараққиёт учун муҳим аҳамиятга эга.

Европа Иттифоқи ҳамкорликни ривожлантириш ва минтақада барқарорликни қўллаб-қувватлаш мақсадида Марказий Осиёда ўз таъсирини кучайтириш истагини билдиради. Европа Иттифоқининг асосий ташаббусларидан бири иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш, демократия ва инсон ҳуқуқларини мустаҳкамлаш, шунингдек, барқарор ривожланишни рағбатлантиришга қаратилган 2019 йилдан 2025 йилгача бўлган даврга мўлжалланган Европа Иттифоқи-МО ҳаракат режасидир.

Узоқ муддатли истиқболда Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасидаги муносабатларнинг ривожланиши нафақат иқтисодий тараққиёт ва турли соҳалардаги ҳамкорликни мустаҳкамлашга, балки бутун минтақада барқарорлик ва хавфсизликни ошириш учун шарт-шароит яратишга ҳам хизмат қилади. Иқлим ўзгариши, трансмиллий терроризм, наркотрафик ва уюшган жиноятчиликка қарши кураш каби умумий муаммоларни ҳал этишда Марказий Осиё мамлакатлари ва Европа Иттифоқи ўртасидаги яқин ҳамкорлик ва мулоқот муҳим аҳамиятга эга.

Европа Иттифоқи транспорт йўналишлари ва энергия ва нодир ер металлари каби ресурслар етказиб берувчиларни диверсификация қилишдан манфаатдор, Марказий Осиё давлатлари эса, ўз навбатида, иқтисодий аҳволини яхшилаш учун Европа Иттифоқидан сармоя жалб этишдан манфаатдор. Шу ва бошқа кўплаб омиллар Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасидаги муносабатлар истиқболлари узоқ муддатли стратегик хусусиятга эга эканидан далолат беради.

— Бу жараёнларда Ўзбекистон қандай ўринни эгаллайди?

— Ўзбекистон раҳбариятининг саъй-ҳаракатлари натижасида Марказий Осиёда мутлақо янги сиёсий муҳит шаклланди. Бир неча йил ичида ўнлаб йиллар давомида тўпланиб келган, ечимига деярли ҳеч ким ишонмаган кўплаб муаммолар ҳал қилинди. Бугун вазият кескин ўзгарди.

Ўзбекистон Президенти минтақа давлатларининг барқарорлиги, барқарор ривожланиши ва фаровонлиги йўлида «Европа Иттифоқи – Марказий Осиё» форматида очиқ, тизимли ва самарали мулоқот ўтказиш ташаббуси билан чиқди. Президентимиз Ш.М.Мирзиёевнинг Янги Ўзбекистон – кўп миллатли халқимиз учун эркин, фаровон ҳаёт кечиришини таъминлашдан иборат давлат қуриш сиёсати туфайли ҳам Европа Иттифоқи, ҳам айрим Европа давлатлари билан алоқалар сифат жиҳатидан янги босқичга кўтарилди ва динамик ривожланишнинг янги даражасига эришилди.