Өзбекстан Қаҳарманы, Өзбекстан халық шайыры Еркин Ваҳидовты еслегенимде бәрқулла көзлериме жас келеди. Инсан баўырынан айрылған ўақыттағы аўырыўды сеземен. Ҳәзирги ўақытта хошласыў қосығы айтылып, руўхы мәңгиликке көшкен болса да, шайырды жүдә жақындай, тап арамызда жүргендей сеземен. Дәслеп бул аралас сезимниң атын таба алмадым. Соңынан түсине басладым, демек шайыр кеўлимизде мәңги жасамақта!
Қәлбиндеги бул жақынлық сезими сол "Он сегиз жасқа кирмеген ким бар" менен кеўлиңе кирип кеткен. Кейин ол еркке шөллеген руўхта "Руўхлар қозғалаңы"н баслаған ўақыттан бери бирге үлкейгенимизди сезесең. Бул ўақытта сана-сезимлериң ҳәр бир клетканы басып алған болады, шайыр болса қаҳарманыңа айланып үлгерген болады. Енди сен олар менен жасай баслайсаң. Олар саған күш ҳәм илҳам береди. Жаратқанның өзине тән бенделери усы миссия ушын жаратылғанын түсине баслайсаң...
Еркин Ваҳидов адамгершилик дәрежесин соншелли жоқары тутқан еди, бул дүньяның адамына уқсамайтуғын еди. Соннан ба, меҳиримиз ҳәм муҳаббатымыз шын болды.
Шаңарақ таңлаўы
Воҳидовлар шаңарағына ҳәўес етип устаздың ҳаялы Гүлчеҳра апамнан қалай танысқанын сорағанымда төмендегише айтып берген еди:
"Сол ўақыттаа журналистика институтында оқыйтуғын едик. Бир күни сабаққа кирип атырсақ, текшениң шетинде бесинши курс жигитлери сөйлесип тур екен. Усы ўақытта бирден қатты самал басланды. Ол дәўирде кең, қысқа юбкалар модада еди, қарасам, самал есип барған сайын юбка көтерилип, адамды уялтыратуғын еди. Жолдасларымнан ажыралып, тез қайттым да, дүканның артына жасырындым. Шамал тоқтасын, ямаса сол жигитлер кирип кетсин, дедим. Қоңыраў қағылып, жигитлер ишке кириўи менен мен де әсте-ақырын олардың артынан кирип келдим. Әйтеўир, сол жигитлердин ишинде Еркин аға да бар екен, мени сыртыман бақлап, көз астына алып, кеўлине түйип қойған екен. "Сол ўақытта сизди қәдирлеп, бақлап турдым, әдеп-икрамлылығыңыз себепли кеўлимнен орын алдыңыз. Бирақ мен питкериўшимен, қолымда бир сом пул жоқ, үй-жайым жоқ. Мен үйленемен дегенше бул қызлар кимниң яры болады деп ойлаған едим", деген еди Еркин аға тойдан кейин.
Тәғдирге қараң, оқыўды тамамлап, баспаханада әмелият өтеўге барғанымда, Еркин аға мени көрип өзине сыймай қалған екен.
Еркин аға үйлениў жасына жеткенине қарамастан, шараят болмаған соң, дайы ағасының қолында еди. Мени таңлағаннан кейин де шаңарақлар арасындағы айырмашылық үлкен болғаны ушын қосылыўымыз бир қанша қыйыншылықлар менен болған. Той алдынан Еркин аға келип:
- Бес күн турсаңыз, бес күн бахытлыман, үш күн турсаңыз, үш күн бахытлыман. Бир ҳәпте, он күнди айта алмайман, - деген еди.
Мине, сол дәргайда бес, он күн емес, еки балалы болғанша турдық. Бахытлы турмыс кеширдик. Мен Еркин аға сыяқлы инсан менен турмыс кеширгеним ушын тәғдирге, Жаратқанға шексиз миннетдарман."
Еркин Воҳидов өмирлик жолдасын таңлап атырғанда ар-намыс ҳәм әдеплиликти таңлаған екен. Сол себепли, шығыс мәденияты ҳәм қәдириятлары қәдирленген шаңарақ қорғанын жаратты. Гүлчеҳра Ваҳидова менен Назима, Моҳира, Фозила сыяқлы ақыллы қызлар ҳәм Хуршид ағадай мүнәсип перзентлер тәрбиялады. Бүгин Ваҳидовлар династиясы ата мийрас қәдириятларда беккем жүреди.
Зарафат ийеси
Еркин Ваҳидов жақсылық ҳаққында жазыў менен бирге турмыста да жақсылық етиўден шаршамаған...
Бир күни қоңсылас ҳаял үйлерине гөш майдалағыш сорап киреди. Қәпелимде буның гүўасы болган устаз ҳайран қалып, қызынан сорайды:
- Қоңсылас апаңыздың үйинде гөш майдалағыш жоқ па?
Қызы ҳақыйқатын айтып береди:
- Ағажан, бизиң мәҳәлледе тек бизде ҳәм пәленше апада бар, соның ушын сорайды.
Бул ўақыядан кейин пүткил мәҳәллеге жетерли гөш майдалағыш сатып алып келеди. Тек ғана 8-март байрамы мүнәсибети менен қызы арқалы саўғаны бөлистиреди.
Үлкен шайыр ушын бул киши болып көринеди, бирақ бунда устаздың зийреклигин ҳәм тапқырлығын сезесиз.
Кеңпейил, кеўилли адам
Және устазды үйрениў тилегинде Гүлчеҳра апамман сорап, шайырымыздың кеңпейил ҳәм кеўил адамы екенлигиниң дәлилин таптым. Бул ҳаққында шайырдың ҳаялы былай деген еди:
"1966-жылы жер силкиниў ўақтында Себзарда, марҳум ағамыз бенен бирге жасайтуғын едик. Аймақ жер силкиниў ошағы болғаны ушын көплеген жайлар қатарында бизиң де үйимиз жарылып, қулап түсти. Кейин миннетлемеден ажыралып бөлек шықтық. Негизинде Нозимахан қызым бир жасқа толғанда өз үйимизди тиклеп, төбесин бастырып қойған едик. Гүзде ағамыз "Еркин, енди үйиңе бар, бармағанша үйиң питпейди", деди. Еки бөлмели, қара ылайлы үйге еки балам менен көширип әкелди. Басқа илаж да қалмады. Себеби, жаңа жайдың дәрўазасы жоқ, орнына тахта қойып қойған. Бармасақ қурылысқа гербиш, тахтай түсириледи, ҳәммеде усылай болғаны ушын көбинесе ийесиз жайды талан тараж етип кететуғын еди.
Бир күни Еркин аға жаңа үйден хабар алыўға барып еди. Жақында алып келинген гербишти көшеде бир адам арбаға салып үйине тасып атырған екен. Сондай кеңлиги, "Жол узақ, көшениң басынан әсте бараман дегенше алатуғынын алар," деп жерге қарап ойланып баратыр екен. Урының қасына да жетип барса, арбаны босатып, және толтырып атырған екен. Бираз өзин басып турыпты, яқ, жумыс ҳәўиж алған. Соң әсте-ақырын қасына келип сәлем берипти.
- Ассалаўма әлейкум, ҳармаң?!
- Ҳе, аман болың, балам, ийеси усыны тасып алып деген еди, соның ушын тасып атырман, - деп бийпәрўа болып тағы жумысын даўам ете берипти.
Еркин аға таң қалып, не деп айтыўды билмей, былай бир, олай бир жүрипти, жаңағы адам жумысын және де тезлестирипти. Сонда да ашыўланбастан, әсте ғана:
- Ағай, мине, ийеси келди, - депти.
Ағасы уялыўдың орнына:
- Ҳе, балам, сиз бедиңиз, айланып шырағым, - деген екен.
Көп ойлайман, егер мен устаздың орнында болғанда не қылар едим?! Тилекке қарсы, мен буншелли дәрежеде кеңпейил бола алмас едим. Устаздан тек илимде ҳәм дөретиўшиликте емес, ал өмиринен де үйренетуғынымыз көп.
"Ҳәм басқалар" ишинде барман
Кешегидей есимде. 2013-жылы Ферғанада Худойберди Тохтабоев, Рожий Марғилоний ҳәм басқа да әдебият дарғаларының туўылған күнлерине бағышланған әдебият байрамына таярлық көрип атырған едик. Күтилип атырған тийкарғы мийманымыз Еркин Ваҳидовтың ўақтын есапқа алып, илаждың сәнеси белгиленди. Бағдарлама ҳәм дизим қәлиплестирилип, басшыларға жиберилди. Дизим редакторланып қайтып келди. Оны көрип ғарбымыз қолымыздан шығып кетти. Жаңа дизимде устаздың аты-фамилиясы өширилген еди. Сөйлесиўлер пайдасыз болды. Я устаз, яки илаж таңлаўы қойылды, мүмкин болмаған илаж таңланғандай көрсетилди. Дизим ҳәм бағдарлама жаңаланды. Мийманларды алып келиў ушын пайтахтқа Ферғанадан көлик жиберилген еди. Ярым түнде анамның жанында едим. Қоңыраў болды. Узын қулақлар түнги саат 2 де устаздың үйине жасырын жиберилген көликтиң хабарын жеткерип үлгерген екен. Трубкадан еситилген қорқынышлы даўыстан тек анамның емес, ал мениң де қан басымы көтерилди. Бирақ, анам жолынан қайтпады. Ҳәмелпаразларды емес, устазын таңлады.
Шайырдың хабарын еситкен ферғаналылар Данғараның жолы бойлап қатара гүллер менен күтип алды, меҳир-муҳаббатын пояндозлады. Сонда устаздың көз жасын көрдим. Бул азап, сағыныш ҳәм дийдар көз жасы еди. Үш күнлик илаж ҳақыйқый әдебият тойына айланды. Қайсы жерге бармайық, адамлар устазды қуўанысып күтип алады, ийнине шапан жабады. Жетип келе алмағанлар узақтан көрип, қуўанар, "Өзбегим"нен баслап "Инсан өзи"н ҳәўижге келтиретуғын еди. Сол ўақытта "Ферғана таң атқанша" еркин оқыў даўам етти. Мен сонда дөретиўшилик қызғынлығын, халықтың бир шайырға шын жүректен муҳаббатын басқа көрмедим.
Шайыр Ҳиндстаннан жүрек хирургиясынан қайтып, Ферғанаға келди. Сол ўақытта устаздың денеси, ишки руўхы саўалып, кейпияты қуўанған еди. Буннан анам жүдә қуўанды.
Сол илажға келмеген ҳәмелдарлар тәрепинен анам өзбасымшылығы ушын жазаланды. Дизимлерден өширилип басланды. Шайырдың нәзик кеўли ҳәммесин сезген ҳәм қағазға төгип, былай деп жазады:
"Маған не қайғы!
Кимде-ким мени жақтырмаса,
Өширилсе исмим қатардан.
Қандай қайғым бар!
Атлар саналса,
"Ҳәм басқалар" ишинде барман".
Екинши өмир
Соннан кейин устаз узақ жасамады. Өлиминен соң Президентимиз тәрепинен шайырға жоқары ҳүрмет арқалы екинши өмир берилди. Мәмлекетимиз басшысының "Өзбекстан халық шайыры Еркин Ваҳидов туўылған күниниң 80 жыллығын белгилеў ҳаққында"ғы қарары, Еркин Ваҳидов атындағы дөретиўшилик мектеби, пайтахтымыздағы "Адиблар хиёбоны"ндағы уллы естелик, дәстүрий "Э воҳ" дөретиўшилик фестивалы сыяқлы ийгиликли басламалар шайыр дөретиўшилигин мәңгиликке мөрлемекте.
Дүньяда уқсасы жоқ мектеп
Еркин Ваҳидовтың Марғуландағы үлкен естелигиниң ашылыўында мәмлекетимиз басшысы: "Мақсетим - оқыўшыларды әдебиятқа қайтарыў арқалы, мәнаўиятқа қайтарсақ. Егер усы мектеплерден бир Еркин Воҳидов, бир Абдулла Арипов жетисип шықса, мен өзимди бахытлы деп есаплайман", деген еди.
Бүгин мақтанышлы миссия орынланбақта, мектебимиз мәнаўият академиясына, оқыўшыларымыз болса илим ҳәм дөретиўшилик жолындағы кишкене ойлап табыўшыларға айланған. Излениўлер процесинде мен дүньяда дөретиўшилик мектебиниң уқсасы жоқ екенлигин билдим.
Мектебимизде Еркин Воҳидовтай миллетсүйиўши, өз сөзин қорықпай айта алатуғын, жаңа әўлад, зыялылар армиясы камалға келмекте. Илим ҳәм дөретиўшилик үнлеслигинде, илимий дөретиўшилик орталықта тәрбияланбақта. Тек өзим емес, ал мийманлар имканият ҳәм жасларға ҳәўес пенен: "Эҳ, сениң жаслығың менде болғанда!" деп ҳәўес етеди. Соны исеним менен айта аламан, бир әўлад жетилисиўинде ояныў, Үшинши Ренессанс және Шығыс орайы Өзбекстанға қайтады.
Устаз Еркин Ваҳидов тек ғана дөретиўшилиги менен емес, ал адамгершилиги менен халық ҳәм ҳаққа жеткен инсан еди. Уллы ат астындағы дәргайда ислеў мақтаныш, оларға мүнәсип болыў үлкен жуўапкершилик болып табылады.
Халық ҳүжданы
Халық дәрти шайырдың дәртине айланбағанша оны ел сүймейди, өзиники деп билмейди. Шайыр журт қайғысы, ел қайғысы, ерк қайғысынан азап шекпеген ўақытта оны халық қабыл етпейди.
Устаз мәрт ҳәм батыр еди. 1989-жылы февраль айында Тбилисидиң тыныш демонстрацияларына ҳүкимет күшлери қурал менен ҳүжимге өткенде, "Изтироб" қосығын жазады ҳәм партия билетин таслайды.
Тифлисте халық үстинен танк жиберген адам,
Ҳүрмет етсе, нызам абайлы.
Сол адам коммунист болса, мен, әйтеўир,
Партия дәптеримди атқаным болсын.
Еркин Ваҳидов жақсы сөз ҳәм әмел уйғынлығы, пикир ҳәм жумыс бирлиги, халық ҳәм ҳақ тәрепинде беккем турды ҳәм халықтың ҳүжданына айланды. Мәмлекет ғәрезсизлиги, журт ерки, миллий тил жанлылығы, халық абаданлығы жолында гүресип, халқымыздың жүрегинен орын алған өзбек зыялысы, өзбек феномени дәрежесине шықты.
Еркин Ваҳидов: "Зиялы нур ийеси дегени. Бул нур илим нуры, әдеп нуры, жоқары инсаныйлық әдеп-икрамлылық нуры, терең мәденият, жоқары пикирлеў, беккем ишки тәртип, беккем исеним, саламат руўхыйлық нуры болып есапланады. Бул нур дереги инсан қәлбинде", деп жазады ҳәм өзи оған әмел етеди. Нур болса - жақтылық. Жүректен жүрекке көшеди. Шайыр қәлбиндеги нур оқыўшылардың кеўлин жақтыландырып, халықтың ҳүжданын тазалап барады. Жыллар өтеди, заман өзгереди, әсирлер қартаяды. Тек жемириўлер арасындағы жақсылықтың сыны бузылмайды, реңи өзгермейди, формасы бузылмайды. Күн шыққанға шекем нур, Еркин Ваҳидовтың жақсылыққа умтылыўшы өмири дәўирлер дизбегинен де нурға бөленип, және де жарқырап өте береди.
Нигора МАННОПОВА,
Еркин Воҳидов атындағы дөретиўшилик мектебиниң директоры.
