- Кейинги жылларда дүнья жедел пәт пенен өзгермекте: геосиясий турақсызлық, экономикалық қәўип-қәтерлердиң өсиўи, ықлым өзгериўи менен байланыслы машқалалар - булардың барлығы халықаралық бирге ислесиўдиң жаңа форматларын талап етпекте.
Усы көзқарастан қарағанда, Самарқанд қаласындағы "Орайлық Азия - Европа Аўқамы" саммити регионларымыз арасындағы қатнасықларда бурылыс ноқаты сыпатында көринбекте. Не ушын әйне усы ўақытта өз-ара бирге ислесиў жаңа басқышқа шықпақта?
- Регионларымызды терең тарийхый тамырлар, бир-бирине сәйкес мәплер ҳәм жақын шерикликке объектив умтылыў байланыстырып турады. Бүгинги күнде биз Европа Аўқамы менен бирге ислесиўдиң дерлик отыз жыллық нәтийжели тәжирийбеге тийкарланған анық күн тәртибин қәлиплестиргенбиз.
Бизиң Европа Аўқамы менен шериклигимиз - бул еки тәреплеме ҳәрекет, оннан еки тәреп те пайда көриўи керек.
"Орайлық Азия - Европа Аўқамы" форматы - теңи-тайы жоқ бирге ислесиў платформасы болып, көлеми ҳәм институционаллық қамтып алыўы жағынан оған уқсасы жоқ. 27 мәмлекетти, соның ишинде, "Үлкен жетилик"ке ағза үш мәмлекетти (Германия, Франция ҳәм Италия) бирлестирген Европа Аўқамы Орайлық Азия менен регионлараралық дәрежеде системалы бирге ислесиўди жолға қойған ең ири интеграциялық структура болып есапланады. Европа Аўқамы менен бирге ислесиў экономика ҳәм инвестициядан баслап турақлы раўажланыў, қәўипсизлик ҳәм санлы трансформацияға шекемги тараўлардың кең комплексин қамтып алады ҳәм узақ мүддетли стратегиялық тийкарғы бағдарларға тийкарланады.
Биз европалы шериклеримиз бенен турақлы ушырасып келемиз. Регионымызға жетекши мәмлекетлер басшыларының сапарлары бираз жеделлести. Өзбекстан Италия ҳәм Франция менен стратегиялық шериклик орнатты. Германия ҳәм Орайлық Азия мәмлекетлери болса регионаллық стратегиялық шериклерге айланды.
Бүгин Европа Аўқамы Орайлық Азия мәмлекетлери менен саўда ҳәм инвестициялық байланысларды избе-из раўажландырмақта. Соңғы жети жылда Орайлық Азия мәмлекетлериниң ЕА менен саўда айланысы төрт есеге артып, 54 миллиард евроны қурады.
Биз Европа бизнесиниң Өзбекстан ҳәм региондағы басқа да мәмлекетлер менен саўда ҳәм инвестициялық бирге ислесиў имканиятларына қызығыўшылығы артып атырғанын қанаатланыўшылық пенен бақлап атырмыз.
Регионымызда бақланып атырған унамлы процесслер себепли Орайлық Азия қүдиретли ҳәм жетекши мәмлекетлердиң Шығыс ҳәм Батыс, Арқа ҳәм Қубланы байланыстыратуғын жоллар тутасқан геосиясий кесилиспедеги исенимли шеригине айланбақта. Бул "Орайлық Азия плюс" форматларында өз көринисин таппақта. Олар ашық сөйлесиўди қоллап-қуўатлаўға хызмет етип, барлық тәреплердиң өз-ара пайдалы бирге ислесиўи ушын қолайлы имканият жаратпақта.
Бундай шараятта Самарқанд саммитинде Европа Аўқамы ҳәм регионымыз мәмлекетлери арасында стратегиялық шериклик жолға қойылыўы регионлараралық бирге ислесиў ҳәм өз-ара байланыслылықтың раўажланыўында жаңа бағдарлар ашады.
- Саммитти өткериў орны сыпатында Самарқанд қаласы таңланғанының себеби ҳаққында толық айтып берсеңиз. Самарқанд байланыс ҳәм имканиятлар көзқарасынан қандай символикалық әҳмийетке ийе?
- Самарқанд - әсирлер даўамында саўда, илим ҳәм дипломатия орайы болып келген қала. Оның уллылығы түрли мәдениятлар, халықлар ҳәм идеяларды бирлестире алғанында. Бүгин ол және Европа ҳәм Орайлық Азия заманымыздың тийкарғы машқалаларын додалаўы мүмкин болған пикирлесиў майданына айланбақта.
Самарқанд Орайлық, Қубла Азия ҳәм Жақын Шығыс аймағында жасаған халықлардың көп әсирлик халықаралық қатнасықлары тарийхында айрықша орын ийелейди. Алты әсирден аслам ўақыт алдын усы жерден Маўараўннахр ҳүкимдары Әмир Темур Европа монархлары менен еркин ҳәм қәўипсиз саўданы тәмийинлеў мақсетинде жедел байланыслар орнатқан еди.
Бүгинги күнде Самарқанд халықаралық турмыстағы өзине тән орнын тиклемекте ҳәм мәмлекетимиздиң тарийхый сиясий ҳәм дипломатиялық мийрасын қәстерлеп-сақлап, оны жаңа, және де кең мазмун менен байытпақта.
Тарийхый қәлиплескен түсиникке бола, Самарқандтан турып қарағанда, дүнья тарқақ емес, ал тутас ҳәм бөлинбес болып көринеди. "Самарқанд руўхы" деген сийрек ушырасатуғын феноменниң мазмуны да әйне сонда жәмленген болып, ол халықаралық бирге ислесиўдиң принципиаллық жақтан жаңа форматын қәлиплестириў ушын тийкар болып хызмет етпекте.
- Кейинги жыллары регионда жүз берген тийкарғы өзгерислерди қалай сыпатлаған болар едиңиз, Орайлық Азия беслигинде Өзбекстанның басшылығы дәўиринде қайсы тийкарғы бағдарларға итибар қаратасыз?
- Бәринен бурын, Орайлық Азия Өзбекстан сыртқы сиясатының тийкарғы бағдары есапланатуғынын айрықша атап өтиўди қәлер едим. Бул бир қатар факторлар менен байланыслы. Бириншиден, бүгинги дүнья сиясаты картасына нәзер тасласақ, қураллы келиспеўшиликлер, қарама-қарсылықлар ҳәм зорлық ҳәўиж алып атырған жағдайлардың көпшилиги әйне қоңсы мәмлекетлер арасында жүз берип атырғанын көремиз. Бул жағдай Жақын Шығыс, пост-совет мәканы, Қубла Азия, Африка ҳәм басқа регионлар ушын да тән.
Тилекке қарсы, Орайлық Азия да бундай жағдайлардан шетте қалмаған. Ҳәр қыйлы дәўирлерде бул жерде қураллы соқлығысыўлар жүз берген, шегара мәселелери, суў-энергетика машқалалары, транспорт ҳәм байланыс тараўындағы қыйыншылықлар, қәўипсизликке байланыслы қәўип-қәтерлер жағдайды аўырластырған. Бул болса узақ даўам ете алмас еди. Келиспеўшиликлер күшейди, келиспеўшиликлер тереңлести ҳәм жүзеге келип атырған қыйын жағдай регионның қәўипсизлигине үлкен қәўип сала баслады.
Биз мине усындай реал жағдайды аңлап жетип, стратегиялық қарар қабыл еттик: Орайлық Азияда конструктивлик, жақсы қоңсышылыққа тийкарланған ҳәм өз-ара пайдалы қатнасықларды басқышпа-басқыш қурыў. Бул қатнастың тийкарында өз-ара исеним ҳәм ҳүрмет, улыўма мәплерди есапқа алыў ҳәм тән алыў жатады.
Кейинги жылларда Орайлық Азия түп-тийкарынан өзгерди, жаңа көриниске ийе болды - конструктивлик қарым-қатнас, исеним ҳәм ҳәр тәреплеме бирге ислесиў майданына айланды. Бул болса мәмлекетлеримиз жетекшилериниң улыўма сиясий ерк-ықрары себепли әмелге асты. Бүгин биз бул процесстиң артқа қайтпайтуғынына исеним билемиз.
2017-жылы БМШ Бас Ассамблеясының 72-сессиясында Өзбекстан Мәсләҳәт ушырасыўларын өткериў басламасы менен шыққанында, биз әпиўайы, бирақ әҳмийетли идеядан келип шыққан едик: егер биз өз-ара исеним ҳәм ашық сөйлесиўди өзимиз басламасақ, ҳеш қандай сыртқы шериклер регионымызда тынышлық, турақлылық ҳәм раўажланыўды тәмийинлеп бере алмайды. Бул процесс өз нәтийжесин көрсетти. Бүгин ең қыйын мәселелерди сөйлесиўлер арқалы шешпектемиз, биргеликтеги басламаларды муўапықластырып атырмыз ҳәм алға исенимли қәдем таслап атырмыз.
Усы жылы Ташкентте жетинши Мәсләҳәт ушырасыўы болып өтеди. Бундай мәжилислерде биз тек ғана күн тәртибин додалап, пикир алысып атырғанымыз емес, ал регионның келбетин өзгертип атырған анық қарарларды қабыл етип атырмыз. Жақын арадағы айқын мысал - Қырғызстан ҳәм Тәжикстан арасында мәмлекетлик шегараны делимитациялаў мәселесиниң үзил-кесил шешилиўи болды. Бул - тәреплердиң жыллар даўамындағы ис-ҳәрекетлери себепли ерисилген табыс болып есапланады.
Саўда байланысларын хошаметлеў ушын шегара алды саўда аймақлары шөлкемлестирилмекте, биргеликтеги инвестициялық қорлар иске қосылмақта, ири инфраструктуралық ҳәм санаат жойбарлары әмелге асырылмақта.
Орайлық Азия глобал транспорт шынжырларының әҳмийетли буўынына айланбақта. Биз Транскаспий ҳәм Трансаўған транспорт коридорларын жедел раўажландырып атырмыз - бул мәмлекетлеримиздиң дүнья базарларына шығыў имканиятларын кеңейтиўге хызмет етеди.
Усы тәризде, Орайлық Азия енди тарийхтың шетинде емес, ал өзиниң стратегиялық күн тәртибин қәлиплестирип атырған, жедел раўажланып атырған регионға айланбақта. Сиясий ерк-ықрар, жоқары дәрежедеги өз-ара исеним ҳәм биргеликтеги экономикалық басламалар регионда турақлы раўажланыў ушын жаңа имканиятлар жаратты.
Орайлық Азия беслигинде Өзбекстанның басшылығы дәўиринде биз төмендеги үш тийкарғы бағдарға айрықша итибар қаратамыз: регионаллық қәўипсизликти беккемлеў, экономикалық интеграцияны тереңлестириў ҳәм экологиялық турақлылықты тәмийинлеў.
Алдымызда регионымызды тек ғана турақлы емес, ал абадан етиў ушын тарийхый имканият тур. Исеним менен айта аламан, биз бул потенциалды биргеликте жүзеге шығарыўға уқыплымыз.
- Өзбекстанда әмелге асырылып атырған қандай реформалар Европа Аўқамы менен экономикалық бирге ислесиўди хошаметлеўге хызмет етпекте ҳәм Орайлық Азия менен байланысларды жаңа басқышқа алып шығыў ушын ЕА тәрепинен қандай илажлар көрилиўи мүмкин?
- Өзбекстанда избе-излик пенен қолайлы бизнес орталығын жаратпақтамыз, базар институтларын раўажландырып атырмыз ҳәм инвестициялық орталықты жақсылап атырмыз. Әҳмийетли қәдемлерден бири сырт ел инвесторлары ушын "бир айна" системасының енгизилгени, валюта базарының либералластырылғаны, бизнес ушын салық жүгиниң азайтылғаны болды.
Нәтийжеде мәмлекетимиз ҳәм Европа Аўқамы арасындағы экономикалық бирге ислесиўде унамлы пәт бақланбақта. 2024-жылы Өзбекстан ҳәм Европа Аўқамы мәмлекетлери арасындағы товар алмасыў көлеми 6,4 миллиард долларға жетти, бул өткен жылға салыстырғанда 5,2 процентке көп. Мәмлекетимизде Европа капиталының қатнасыўында 1 мыңнан аслам кәрхана жумыс алып бармақта, инвестициялық жойбарлардың көлеми болса 30 миллиард евроға жеткен. Европа Аўқамы менен Кеңейтилген шериклик ҳәм бирге ислесиў ҳаққындағы келисимге қол қойылыўы саўда-инвестициялық байланысларды және де тереңлестириў ушын жаңа имканиятлар ашатуғынына исенемиз.
Биз ЕА базарына жоқары сапалы, экологиялық таза ҳәм Европа стандартларына жуўап беретуғын өнимлерди көбирек жеткерип бериўге таярмыз. Бүгинги күнде нәтийжели транспорт-логистика коридорларын раўажландырыўдың әҳмийети артып бармақта ҳәм Орайлық Азия Европа менен Азия арасындағы тек ғана "көпир" емес, ал глобал экономикалық процесслердиң белсенди қатнасыўшысына айланыўы мүмкин.
Усы мәниде, биз Европа Аўқамының "Глобал дәрўаза" стратегиясын региондағы тийкарғы транспорт жойбарлары менен үйлестириўди, Транскаспий транспорт коридорын алға қойыў бойынша "Ҳәрекетлер режеси"н биргеликте ислеп шығыўды усыныс етемиз. Бул инвестициялардың артыўы, инфраструктураның раўажланыўы ҳәм инновациялық технологияларды енгизиўге жаңа пәт бағышлайды.
Экономикалық байланыслылықты сапа жағынан жаңа басқышқа алып шығыў ушын саўда тәртип-қағыйдаларын және де әпиўайыластырыў, Орайлық Азия өнимлериниң Европа базарына кириў имканиятын жақсылаў, техникалық стандартлар ҳәм сертификатларды үйлестириў зәрүр. Соның менен бирге, инфраструктура жойбарларын әмелге асырыў, санлы экономика ҳәм инновациялық бирге ислесиўди раўажландырыў процесине Европа бизнесин жедел тартыў үлкен әҳмийетке ийе.
Биз, сондай-ақ, Европа тиклениў ҳәм раўажланыў банки, Европа инвестициялық банки ҳәм басқа да халықаралық финанс институтлары арқалы финанслық жәрдем механизмлерин жеделлестириўди қоллап-қуўатлаймыз. Европалы шериклердиң қатнасыўында киши ҳәм орта бизнестиң раўажланыўы ушын қолайлы шараятлардың жаратылыўы регионның экономикалық турақлылығы ҳәм халықтың абаданлығын арттырыўға хызмет етеди.
- Орайлық Азия - энергия ресурсларына бай ҳәм қайта тиклениўши энергетиканы раўажландырыў ушын үлкен потенциалға ийе болған аз санлы регионлардан бири болып есапланады. Қайта тикленетуғын дәреклерден пайдаланыў бойынша кейинги тенденциялар есапқа алынса, регионыңыз Европаның энергетикалық турақлылығын тәмийинлеўде қандай орын ийелеўи мүмкин?
- Орайлық Азия тек ғана энергия ресурсларын турақлы жеткерип бериўди тәмийинлей алатуғын емес, ал углеродты қысқартыў бойынша глобал процесске де үлкен үлес қосатуғын исенимли бирге ислесиўшиге айланыўы мүмкин.
Орайлық Азия мәмлекетлериниң қатнасыўында әмелге асырылып атырған Каспий ҳәм Қара теңиз арқалы Европаға "жасыл стратегиялық коридор" қурыў жойбарында бирге ислесиў ушын үлкен потенциал бар. Бул жойбардың әмелге асырылыўы өз-ара пайдалы энергетикалық байланыслылықтың беккем тийкарын жаратады.
Қайта тиклениўши энергетика тараўында бирге ислесиў ушын әҳмийетли институционаллық платформа сыпатында Таза энергетика бойынша Орайлық Азия - ЕА шериклигин шөлкемлестириў мүмкин. Бул водород ҳәм аммиак сыяқлы "жасыл" жанылғы, сондай-ақ, биожанылғы ислеп шығарыў ҳәм қазылма жанылғы орнына олардан кеңнен пайдаланыў бойынша бирге ислесиўди жолға қойыў имканиятын береди.
Ҳәзирги ўақытта Өзбекстан ҳәм региондағы басқа да мәмлекетлер қайта тикленетуғын энергетика потенциалын жедел кеңейтпекте. "Жасыл" энергетика ҳәм ықлым тараўындағы жойбарларды әмелге асырыў Орайлық Азияда "углерод кредитлери" базарын раўажландырыўға хызмет етеди. Бул механизм кәрханаларға экологиялық таза технологияларға инвестициялар тартыў имканиятын береди, сондай-ақ, углерод квоталары саўдасы тараўында халықаралық бирге ислесиў платформасына айланады.
Мәселен, жумыс алып барып атырған 14 жаңа қуяш ҳәм самал электр станцияларына қосымша түрде улыўма қуўатлылығы 24 мың мегаватт болған 50 ден аслам усындай жойбарды әмелге асырыў нийетиндемиз.
Жақын бес жылда қайта тиклениўши энергия дәреклериниң үлесин 54 процентке жеткериўди режелестиргенбиз. Бул ыссыхана газлери шығындысын дерлик 16 миллион тоннаға қысқартыў имканиятын береди ҳәм Өзбекстан Париж келисими шеңберинде ыссыхана газлери шығындысын 35 процентке азайтыў бойынша өзине алған миннетлемелерди мүддетинен алдын орынлаўға имканият береди.
Және бир әҳмийетли бағдар энергетика системаларын модернизациялаў болып, бул олардың нәтийжелилигин арттырады ҳәм углерод изин азайтыўға хызмет етеди.
- Болажақ саммитте қәўипсизлик мәселелери додаланыўының перспективаларын қалай баҳалайсыз? Орайлық Азия ҳәм Европа Аўқамы арасындағы бирге ислесиўдиң қайсы тараўлары Сиз ушын айрықша әҳмийетке ийе?
- Биз халықаралық қатнасықлар системасының терең трансформациясына гүўа болмақтамыз. Дүньяда сондай кең көлемли өзгерислер жүз бермекте, олардың ақыбетлерин ҳәзирше анық болжаў қыйын.
Регионаллық қәўипсизликти тәмийинлеў Орайлық Азия мәмлекетлери ушын бәрқулла тийкарғы бағдар болып келген ҳәм сондай болып қалмақта. Сол себепли, 2023-жылы биз Орайлық Азия ҳәм Европа Аўқамы мәмлекетлери арасында бул тараўдағы бирге ислесиўдиң жаңа күн тәртибин экспертлер додалаўына алып шығыў ўазыйпасын қойдық.
Биз регионымыз да, Европа Аўқамы да қәўипсизлик тараўында, соның ишинде, терроризм, экстремизм ҳәм трансмиллий жынаятшылыққа, нәшебентлик затлардың нызамсыз айланысына қарсы гүресиў мәселелеринде улыўма қәўип-қәтерлерге дус келип атырғанын жақсы түсинемиз.
Усы көзқарастан Европа Аўқамы менен қәўипсизлик тараўындағы бирге ислесиў өз-ара қатнасықларымыздың тийкарғы бағдарларынан бири болып есапланады.
Бүгинги ўақыяларды есапқа алған ҳалда, тек ғана әмелдеги бағдарламалар шеңбериндеги бирге ислесиўди даўам еттириў менен шекленип қалмастан, киберқәўип-қәтерлер ҳәм экстремизмге қарсы гүресиўге қаратылған жаңа басламаларды ислеп шығыў да әҳмийетли, деп есаплаймыз.
- Аўғанстан Өзбекстан сыртқы сиясатының әҳмийетли бағдарларынан бири болып қалмақта. Көплеген мәмлекетлер ўақытша ҳүкимет пенен бирге ислесиўден ҳәм бул мәмлекетти регионаллық ҳәм халықаралық бирге ислесиў процесслерине тартыўдан өзин тыйып турған бир ўақытта Өзбекстан қубла қоңсысы менен жедел байланысларды даўам еттирмекте.
Өзбекстанның Аўғанстанға бундай қатнас жасаўының себеплери неде, бул мәселеде мәмлекетлеримиз арасында жедел бирге ислесиўди даўам еттириў перспективалары қандай?
- Өзбекстанның Аўғанстанға қатнасы барлық ўақытта прагматикалық ҳәм узақ мүддетли стратегиялық принциплерге тийкарланып келген. Биз ҳеш қашан қоңсымыздан жүз бурмағанбыз, оның менен байланысларды үзбегенбиз. Биз қоңсы мәмлекетлер, соның ишинде, оның жақын ҳәм ең әҳмийетли шериги сыпатында Өзбекстан менен конструктивлик бирге ислесиўсиз Аўғанстанды раўажландырыў мүмкин емес, деген пикирге бәрқулла исенип келгенбиз.
Соны айрықша атап өтиў керек, Аўғанстанға байланыслы алып барып атырған сиясатымызды қоллап-қуўатламағанлардың көпшилиги бүгин оның дурыслығы, алтернативиниң жоқ екенлигин тән алыўға мәжбүр болмақта. Аўғанстандағы бурынғы дүзим бир қатар себеплерге бола ҳәкимиятты сақлап қала алмайтуғынына исенемиз. Бул себеплер қатарында алдынғы ҳәкимияттың мәмлекет аймағын толық қадағалаўға уқыпсызлығы, оппозиция менен сөйлесиўге таяр емеслиги, инклюзив ҳүкиметти қәлиплестириўге умтылмағаны ҳәм мәмлекетлик басқарыўдың барлық дәрежелеринде коррупция ҳәўиж алғанын келтириў мүмкин.
Ҳәзирги басшылық Аўғанстандағы жағдайды турақластырыўға, өз ресурсларын аэропортлар, ишки темир жол тармақлары, суў-энергетика инфраструктурасын раўажландырыўға ҳәм көкнар майданларын қысқартыўға бағдарлаўға еристи. БМШ мағлыўматларына бола, "Талибан" 2023-жылы нәшебентлик затлар саўдасын қадаған еткеннен соң, Аўғанстанда көкнар жетистирилетуғын жерлер 95 процентке азайған. Аўғанстанда көкнардан жырақ келешек жаратыў мақсетинде аўыл халқына жәрдем көрсетилмекте, аўыл хожалығының альтернатив бағдарлары раўажландырылмақта.
Бүгинги шараятта биз Аўғанстанға стратегиялық имканиятлар көзқарасынан қараў зәрүр, деп есаплаймыз. Бул мәмлекетти халықаралық экономикалық процесслерге тартыў, атап айтқанда, оның аймағында инфраструктуралық жойбарларды әмелге асырыў оғада әҳмийетли.
Усы мәниде, биз Аўғанстанға тек ғана ҳәзирги кризистен шығыў емес, ал узақ мүддетли раўажланыў имканиятын беретуғын унамлы күн тәртиби ҳәм басламаларды алға қойыў ушын Европа Аўқамы ҳәм басқа да халықаралық шериклер менен биргеликте ислесиўге таярмыз. Ҳәзирги ўақытта биринши гезектеги ўазыйпа - Аўғанстанға билимлендириў тараўында жәрдем бериўди даўам еттириў, деп есаплаймыз.
Аўғанстандағы жағдайды турақластырыў ҳәм мәмлекетти тиклеў Орайлық Азия ҳәм Европа Аўқамы мәмлекетлериниң улыўма мәплерине жуўап береди, деп исенемен.
- Орайлық Азия ҳәм Европа Аўқамы қалайынша ықлым қәўиплерине биргеликте қарсы тура алады, бул тараўдағы бирге ислесиў ушын қандай имканиятлар бар?
- Ықлым өзгериўи - бул енди бийкарлап болмайтуғын қәўип. Орайлық Азия қурғақшылық, музлықлардың ериўи ҳәм суў жетиспеўшилигине дус келип атырған болса, Европа аномал ыссылық, өртлер ҳәм экосистемалардың өзгериўи менен дус келмекте.
Орайлық Азия ықлым өзгериўине ең сезгир аймақлардан бири сыпатында өз жуўапкершилигин толық түсинеди ҳәм Европа менен узақ мүддетли шешимлер үстинде бирге ислесиўге таяр.
Биз ушын сөзсиз тийкарғы бағдар - бул Орайлық Азияда "жасыл" күн тәртибин алға қойыў болып есапланады.
Самарқанд саммити шеңберинде биз "жасыл" раўажланыў бойынша регионаллық концепция жойбарын усыныўды режелестиргенбиз. Онда тәбийий ресурслардан ақылға уғрас пайдаланыў ҳәм "жасыл" технологияларды енгизиў тараўында нәтийжели регионаллық бирге ислесиўдиң беккем тийкарын жаратыў нәзерде тутылған.
Биз "ЕА - Орайлық Азия жасыл шериклиги" бағдарламасын раўажландырыўды усыныс етемиз. Оның шеңберинде қайта тикленетуғын энергия дәреклери, экосистемаларды тиклеў ҳәм ықлымды санлы мониторинг етиў бойынша жойбарларды қаржыландырыўда күшлеримизди бирлестириўимиз мүмкин.
Суў ресурсларын үнемлеў тараўындағы ҳәрекетлерди бирлестириў әҳмийетли, деп есаплаймыз.
Бул бағдарда Европа Аўқамы менен ирригация инфраструктурасын модернизациялаўдан баслап музлықларды биргеликте бақлаў ҳәм алдынғы суўды үнемлейтуғын технологияларды енгизиўге шекемги бағдарларда бирге ислесиў ушын үлкен имканиятларды көрип атырмыз.
ЕА менен бирге ислесиўди кеңейтиўден, атап айтқанда, мәмлекетлик-жеке меншик шериклик тараўында Европа тәжирийбесинен пайдаланыўдан үмитимиз үлкен.
Тийкарғы бағдарлардан және бири - экосистемалар ҳәм биокөптүрлиликти тиклеў.
Деградацияға ушыраған жерлерди, соның ишинде, Аралбойы аймағын көклемзарластырыў бойынша кең көлемли бағдарлама - "Орайлық Азияның жасыл белбеўи" жойбарын әлле қашан баслағанбыз.
Бул бағдарда Европа Аўқамы менен бирге ислесиў ушын үлкен потенциал бар.
Биз экологиялық тараўда билимлендириў системасын жетилистириў ҳәм илимий изертлеўлер өткериўге де тийкарғы итибар қаратпақтамыз. Өткен жылы регионымызда биринши "Жасыл" университетти аштық, бул билимлендириў орны биргеликтеги изертлеўлер өткериў ҳәм инновацияларды енгизиў ушын нәтийжели майдан болып хызмет етиўи мүмкин.
- Болажақ жоқары дәрежедеги ушырасыўдан нелерди күтип атырсыз? Саммит жуўмағында қандай нәтийжелерге ерисилиўин қәлейсиз?
- Болажақ саммит шынында да тарийхый әҳмийетке ийе, себеби биринши мәрте Орайлық Азияның бес мәмлекети ҳәм Европа Аўқамының жетекшилери бир жерде топланады.
Биз бул саммит Орайлық Азия ҳәм Европа Аўқамы арасындағы қатнасықларды раўажландырыўда жаңа бет болыўын күтемиз. Кейинги жылларда бирге ислесиўимиз сапа жағынан жаңа басқышқа көтерилди.
Сиясий сөйлесиў және де тереңлеседи, бирге ислесиўимизге және де системалы түр беретуғын, оны узақ мүддетли мақсетлерге бағдарлайтуғын жаңа механизмлер ислеп шығылады, деп үмит етемиз. Регионлараралық бирге ислесиў, әсиресе, экономика, саўда, энергетика ҳәм транспорт тараўларындағы бирге ислесиўди додалаў саммит күн тәртибиндеги әҳмийетли мәселелерден бири болады.
Самарқанд декларациясының қол қойылыўы саммиттиң тийкарғы нәтийжелеринен бири болыўы керек. Бул ҳүжжет тәреплердиң стратегиялық шериклик орнатыўға болған улыўмалық умтылысын сәўлелендиреди. Декларация тек ғана ерисилген келисимлерди беккемлеп қоймастан, ал регионларымыз арасындағы байланысларды тереңлестириў ушын тийкар жаратады.
Биз инвестициялық бирге ислесиўди кеңейтиў, биргеликтеги инфраструктуралық жойбарларды әмелге асырыў, инновациялар ҳәм санлы шешимлерди қоллап-қуўатлаў бойынша анық келисимлерге ерисиўге үмит етемиз.
Әлбетте, көплеген сораўларға саммит жуўмағында жуўап табылады. Бирақ ҳәзирден-ақ бул ушырасыў Европа Аўқамы ҳәм Орайлық Азия арасында турақлы, өз-ара пайдалы шерикликти қурыў жолындағы әҳмийетли қәдемге айланады, деп айтыў мүмкин. Бул шериклик улыўма мәплер, исеним ҳәм биргеликтеги раўажланыўға умтылыўға тийкарланған болады.
- Сизде Европа жетекшилери ҳәм пуқараларына бир әҳмийетли пикирди жеткериў имканияты болғанда, не деген болар едиңиз?
- Бүгинги имканияттан пайдаланып, европалы шериклеримизге мүрәжат етпекшимен.
Орайлық Азия қарым-қатнас ҳәм бирге ислесиўди кеңейтиўге ашық. Биз турақлы раўажланыў ҳәм халықларымыздың абаданлығын арттырыўға хызмет ететуғын, өз-ара мәп ҳәм исенимге тийкарланған конструктивлик бирге ислесиў тәрепдарымыз.
Биз Европа Аўқамының регионның ашықлығын тәмийинлеў, оның раўажланыўы ҳәм субъектлигин беккемлеўге қаратылған умтылысларымызды қоллап-қуўатлап атырғанын жоқары қәдирлеймиз. Әсиресе, Европа Аўқамы Орайлық Азияны турақлы ҳәм жедел раўажланып атырған, барлық мәпдар тәреплер менен ашық ҳәм тең ҳуқықлы шерикликке таяр болған регионға айландырыўдай мақсетимизде биз бенен пикирлес екени оғада әҳмийетли.
Болажақ саммит қатнасықларымызда әҳмийетли басқыш болады. Самарқандтағы ушырасыў нәтийжелери бирге ислесиўимизди буннан былай да раўажландырыў ушын жаңа перспективалар ашатуғынына исенемиз.
