Аҳолини узоқ муддатли ипотека кредитлари билан таъминлаш учун банклар махсус қимматли қоғозлар орқали молиявий ресурсларни жалб қила олиши керак. Бунинг учун қонунчиликни такомиллаштириш ва бозор иштирокчиларини шакллантириш лозим.
Жорий йилнинг апрель ойида Президентимиз “2023 йилда бозор тамойилларига асосланган ипотека кредитлари орқали аҳолини уй-жой билан таъминлаш дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармон имзоланди.
Мазкур фармонга кўра, 2023 йилнинг 1 декабрига қадар ипотека қимматли қоғозлари муомаласини тартибга солиш мақсадида халқаро молия ташкилотларини жалб этган ҳолда “Ипотека қимматли қоғозлари тўғрисида”ги қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш вазифаси белгиланди.
Макроиқтисодий ва ҳудудий тадқиқотлар институти (МҲТИ) экспертлари ипотекани молиялаштириш борасида Хитой тажрибасини ўрганди. Хитойда ипотека билан таъминланган қимматли қоғозлар (mortgage backed securities - MBS) бозорининг дастлабки ривожланиш даври 2000 йилларнинг бошларига тўғри келади. Бу даврда ҳуқуқий ва меъёрий-ҳуқуқий база яратилди, тажриба тариқасидаги MBS дастурлари ишга туширилди ва бозорда асосий иштирокчилар пайдо бўлди. Хитой MBS бозорининг ривожланиши қуйидаги босқичларни ўз ичига олади:
Уй-жой ислоҳоти: 1990 йилларнинг охири ва 2000 йилларнинг бошларида Хитойда режали иқтисодиётдан бозорга асосланган уй-жой тизимига ўтилди ва муҳим уй-жой ислоҳотлари амалга оширилди. Ушбу силжиш ипотека бозорининг тез кенгайишига ва ипотека кредитига бўлган талабнинг ошишига олиб келди.
Сиёсий қўллаб-қувватлаш: Хитой ҳукумати секуритизацияни ипотека бозорини ривожлантиришда потенциал афзаллик деб тан олди ва MBS бозорини ривожлантириш учун сиёсий ёрдам кўрсата бошлади. 2003 йилда Давлат кенгаши ипотека бозорини ривожлантириш бўйича кўрсатмалар чиқарди.
Норматив-ҳуқуқий база: 2005 йилда Хитой Халқ банки ва Хитой банки ва Суғурта фаолиятини тартибга солиш комиссияси биргаликда ипотека билан таъминланган қимматли қоғозларни чиқариш бўйича йўриқномаларни чиқарди. Бу Хитойда MBS бозори учун меъёрий-ҳуқуқий базани яратишда муҳим қадам бўлди.
Тажриба тариқасидаги MBS дастури: Хитой қурилиш банки (CDB ) MBS эмиссияси билан ипотека билан таъминланган қимматли қоғозлар бўйича биринчи тажриба дастурини ишга туширди. Бу Хитойда МБС бозорининг бошланишини белгилаб берди ва ипотека кредитлари учун секюритизациянинг мақсадга мувофиқлигини кўрсатди.
Йирик банкларнинг иштироки: тажриба тариқаисдаги MBS дастурининг муваффақиятидан сўнг, Хитой тараққиёт банки (CDB), Хитой саноат ва тижорат банки (ICBC ), Хитой қишлоқ хўжалиги банки (АВC) каби йирик тижорат банклари MBS бозорида қатнаша бошлади. 2007-2016 йиллар оралиғида ушбу банклар ўзларининг биринчи MBS ларини чиқарди ва бозорнинг ўсишига ҳисса қўшди.
Бозорнинг кенгайиши: 2014 йилда Хитой Қимматли қоғозларни тартибга солиш комиссияси активлар билан таъминланган қимматли қоғозлар, шу жумладан, MBS доирасини кенгайтириш учун янги қоидани эълон қилди. Бу кўпроқ банкларга ипотека билан таъминланган қимматли қоғозларни чиқариш имконини берди ва бозорнинг ўсишини рағбатлантиришда ёрдам берди.
Маълумот учун: Хитой 2018-2021 йиллар оралиғида 2 триллион юан (300 миллиард АҚШ доллари) миқдорида MBS транзакциялари билан жаҳон молиявий инқирозидан кейин энг тез ўсаётган MBS эмиссия бозори бўлди. Бу кўрсаткич уни дунёдаги иккинчи йирик бозорга айлантирди. АҚШ худди шу даврда 550 миллиард АҚШ доллари миқдорида хусусий MBS чиқарди.
Сўнгги йилларда Хитой регуляторлари MBS бозорининг ўсишини рағбатлантириш ва ипотека соҳасида рискларни бошқариш бўйича кенгайтирилган чора-тадбирларни кўрди. Ушбу ташаббус кредит рискларини молиявий воситалар орқали узатиш механизмини ишлаб чиқиш, тегишли MBS эмитентларини кенгайтириш ва кўпроқ диверсификацияланган инвестор базасини рағбатлантиришни ўз ичига олади.
