Телеграмдан шу ростми, оғайни, деб ёзсам, дастлаб ажнабий домлаларини бирма-бир (болохонадор қилиб) сўкди-да, сенга информация нотўғри шаклда етиб келибди, Тошкентга қўнганда тушунтираман, кейин мени оғайни дейишни бас қил, келишганмиз-ку, дея жаҳлдор стикер билан суҳбатга якун ясади. Ўйнаб қўяй-да бунақа келишувларидан. Уни юқорида таниш деганимнинг боиси ҳам шу: икки ойлардан бери Омонхон ўзини “космополит” деб атай бошлаган.
Ҳар ёзишмаларимизда мендай “семи-културал индивид”нинг сендек қишлоқи билан (мен қишлоқи бўлсам, унда сен кимсан? Битта маҳаллада катта бўлдик-ку, хумпар!) контактда бўлиши, аслида, номутаносибликни келтириб чиқаради, дейди. Унинг фикрича, “дўст, жўра, оғайни, ошна” деган тушунчалар ортиқча ижтимоий яқинлик яратаркан, бу эса “шахсий чегараларни бузиш” бўлиб, постмодерн жамият этикаси нуқтаи назаридан олиб қараганда бориб турган ахлоқсизлик эмиш, бунда “таниш” сўзи энг муқобил вариант экан.
Йўқ, биродарлар, мен космополитизмни жуда яхши тушунаман. Унинг миллийликка қарши эмас, балки бу иккиси бир-бирини тўлдирувчи тушунчалар эканини ҳам аллақачон англаганман. Космополитизм одамни бутун инсоният билан боғлайдиган глобал онгни ифодаласа, миллийлик унга маданий илдиз, ўзлик ва тарихий асос бўлиб хизмат қилади. Чинакам космополит — ўз миллатини инкор қилмайдиган, балки шу миллий руҳда бошқаларни ҳурмат қилишни ўрганган инсон. У ўзлигидан воз кечмаган ҳолда, бошқа халқлар билан тинч, тенг ва очиқ мулоқотга киришади.
Ҳатто Ҳазрат Алишер Навоий ҳам тарихий жиҳатдан ўз замонида форсий, туркий, арабий маданиятларни ўзлаштириб, ижодида “халқаро бадиий макон” яратган чинакам космополит шахс эди. Бу ўринда космополитизм ва миллийлик уйғунлашган дея оламиз.
Бизнинг Омонхон учун эса “ватан” (ўзи айтмоқчи) — киндик қон тўкилган муқаддас жой эмас, шунчаки иқлими мўътадил, визасиз кириш имконияти бор бўлган давлатлар рўйхатидаги аллақайси бир рақам, оддий географик тушунча. Тил — бир восита, дейди-ю, ҳали бирор тилда тузук гапирганини кўрмадим. Гапларини эшитсам, негадир хаёлимга ичига қип-қизил пайпоқ, оппоқ кўйлак ва қора кроссовка бир вақтда солинган кир ювиш машинаси келаверади: аралаш-қуралаш. Масалан, гиргиттонга лўндагина қилиб, ёғли овқатларга ҳушим йўқ, дейиш ўрнига у мана бундай дейди:
— Но, не надо, бро, ёғли овқатларга нисбатан менда интерперсонал конфликт шаклланган! Гуручнинг глисемик индекси юқори, ундан ташқари диетадаман, шунга сизларда киноа, яъни донга ўхшаш маҳсулотлар асосида тайёрланган, реинтерпретация қилинган анъанавий ўзбек овқатларининг замонавий версияси топиладими?
Шўрлик официант ҳайрон, аҳа, тушундим, маъносида бошини лиқиллатади-ю, ошпаз олдига бориб, қази билан бедана тухумидан кўпроқ соларкансиз, деб қутулади…
Қаҳрамонимизни аэропортда кутволдим. Ғалати одам бўлса ҳам, ошнам, анча бўлди кўрмаганимга, бағримга босай дегандим, ортга тисарилди:
— Ҳей, бро, қучоқламоқчимисан? Йў-ўқ, қўйсанг-чи, бу жуда примитив ва қўпол ҳолат-ку. Мен сени ҳурмат қиламан, бироқ ҳозирги интеллектуал одамлар бир-бирига бу тарзда ҳиссий юклама бермайди. Ким биландир қучоқлашиш бу — эмоционал инвазия. Бирор касаллик юқса, нима қиламиз?
— Сен билан гаплашган одам ChatGPTнинг текин версияси билан суҳбатлашгандек бўлади-е, тавба. Ҳай, юр, чой-пой ичайлик, ўша ерда озгина гурунг қиламиз.
Олой бозорини биқинидаги кичик бир чойхонага олиб кирдим. Иккита “комплект” зиғир ош айтгандим, кўзи косасидан чиқиб кетди:
— Ош?! “Ош” деган концепт ҳозирги глобал соғлиқ парадигмасига мутлақо зид. Бу ёғ, гўшт, сассиқ пиёзлар — консерватив маданий меъёрлар жамланмаси, калориявий агрессия. Эстетик баланс йўқ бунда. Ахир, ҳар бир луқма — битта фалсафа. Бундан ташқари, зиғирнинг психокимёвий таъсири ҳали тўлиқ ўрганилмаган. Токи ўзимни пост-идентификацион субъект сифатида кўрар эканман, буни рад этаман.
— Ўша сен айтаётган гўшт, сабзи, пиёзлар жамланмаси аллақачон инсониятнинг номоддий маданий мероси сифатида ЮНЕСКОнинг Репрезентатив рўйхатига киритилганидан хабаринг бордир?!
Гапимга қарши аргумент тополмаганидан, ўзини эшитмаганга олди. Хуллас, мен дунёдаги энг мазали зиғир ошни аччиқ кўк чой билан паққос туширар эканман, у жомадонига солиб келган қайнатилган гуруч устига аллақандай барг тўғраб, ўзи айтгандек, хориждаги “метаболик ритм”га ўрганиб қолган танасини ортиқча зўриқтирмади.
Ярим соатлик бемаза суҳбат давомида ош ва шунга ўхшаш таомларни бошқа емаслигимни, танамни аждодлар стереотипидан озод қилишим зарурлигини, бу — метафизик детокс каттароқ ғояларга йўл очишга ёрдам беришини, инсон ўзининг этник конструкциясидан чиқиб, глобал ситизенга айланиши кераклигини, ҳозир транснационал идентитетлар замони экани, ўзбекчилик, бу яхши, бироқ прогресс учун биз унга танқидий назар билан қарашимиз лозимлигини уқтирди. Она тилида ўйлаш, ёмон эмас, аммо инглизча фикрлаш зўрроқ. Айниқса, “literally” деган сўзни ҳар гапда ишлатиш, одамнинг савияси юқорилигини билдирар экан.
Тўрт шиша ароқни бўшатган пиёнистанинг қулоғимнинг тагига келиб чорак соат мижғовланишига чидай оламан, тўйхонанинг баҳайбат колонкалари тагида хотиржам ўтира оламан, тонггача биғиллаб ухлатмаган чақалоқни асабийлашмай овута оламан, лекин мана бу болага ортиқ дош беролмадим. Ҳамкасбимга менга телефон қилиб, қайси гўрда юрибсан, тезда ишхонага етиб кел, деб дўқ уринг, бир жойдан сира кетолмаяпман, дея смс ёзиб, қўнғироғини кутдим. Барака топсин, тезда қайтиб чиқди — Омонхон олдида кичик саҳна кўринишини ижро этдим-у, совуққина хайрлашдим.
Бошимга қовоғари кириб қолгандек ҳис қилдим ўзимни: ғувв-ғувв… Озгина тинчланиш учун сигарет тутатарканман, негадир ортга ўгирилгим келди, қарадим — мендан юз қадам нарида, бояги столда, бизнинг “космополит”, “транснационал идентитет” ошнамиз Омонхон лаганимда қолган, аллақачон совиган икки чўқим ошни шоша-пиша оғзига соляпти экан...
Азизбек ЮСУПОВ,
“Янги Ўзбекистон” мухбири
