Айниқса, ривожланаётган давлатларнинг ярмидан ортиғи асримиз бошидан буён рақамли технология билан қамраб олинди. Бу аҳоли турмуш тарзи, ҳаёт шароитининг сезиларли даражада ўзгаришига олиб келди.
Рақамли технологиялар эндиликда шунчаки тренд эмас, балки ривожланишнинг асосий воситаси сифатида аҳамият касб этиб бораётир. Ўзбекистонда таълим, соғлиқни сақлаш ҳамда давлат хизматлари босқичма-босқич рақамлаштирилмоқда. Давлат бошқаруви соҳасида электрон ҳукумат лойиҳаларининг татбиқ қилиниши бюрократик жараёнларни соддалаштириш, шаффофликни ошириш ва бунда фуқаролар иштирокини фаоллаштириш имконини бераётир.
XXI асрнинг шиддат билан ўзгараётган манзарасида рақамли технологияларнинг ҳаётга кенг миқёсда жорий қилиниши ҳамда сунъий интеллектнинг кескин ривожланиши дунёнинг глобал парадигмасини янгитдан шакллантирмоқда. Ўзбекистон каби ривожланаётган мамлакатлар учун бу технологик инқилоб улкан имкониятларни яратади.
Бугунги кунда глобал муҳокама нуқталари инновацияларни бошқариш ва олий таълимда рақамлаштиришни жорий этишни ўз ичига олади. Ушбу омилларни уйғунлаштириб, мувозанатлаш орқали рақамлаштириш олий таълимнинг инновацион салоҳиятини ошириш ва ўқув дастурларида илғор таълим технологияларидан фойдаланишни кўпайтиришнинг калити бўлиши мумкин. Бу эса, пировардида, талабалар томонидан билимни ўзлаштириш даражасини оширади.
Соҳада олиб борилаётган тадқиқотлар натижаси шуни кўрсатадики, рақамлаштириш олий таълим учун жуда муҳим. Чунки у «Саноат 4.0” тизими билан юқори даражадаги ишончлиликни намойиш этади. Рақамли технологиялар интеграцияси, интернет ва рақамли давлат хизматларидан фойдаланиш мамлакатимизда олий таълимга сезиларли таъсир кўрсатмоқда.
Рақамли иқтисодиётда талаб қилинадиган инсон капитали муаммолари олий таълимда инновациялар ва рақамлаштириш бўйича олиб борилаётган изланишлар марказида туради. Бутун дунё бўйлаб сўнгги ўн йилликда рақамлаштириш таълимнинг барча тузилмасини ўзгартирди. Амалиётчилар, олимлар ва сиёсатчилар таълим тараққиётига жиддий эътибор бера бошлади. Тўртинчи саноат инқилоби натижасида глобал ҳаёт ва меҳнат стандартлари янгиланиши натижасида кўплаб анъанавий таълим моделлари ва ўқитиш усуллари эскириб бормоқда. Рақамли таълим ижтимоий ва иқтисодий ҳаётимизнинг барча жабҳаларига кириб бориб, аввало, талабаларни масофадан ўқитишга ёрдам беради.
Саноат инқилоби таъсирида бошқа соҳалар ҳам ўз имкониятларини кенгайтириш учун таълим тузилмаларига таянади. Бу эса таълим соҳасининг ривожланиши ва саноат инқилобининг муҳим жиҳати ҳисобланади. Коммуникатив вазиятлар, аниқ маълумотлар ва уни қўллаш ҳақида гап кетар экан, таълим тизими каттароқ мақсадга эришиш имкониятига эгалигини эътироф этиш керак.
"Рақамлаштириш" атамаси инсоният жамиятининг барча соҳаларида рақамли технологиялардан фойдаланиш билан боғлиқ тенденциялар асосида қўллаб-қувватланадиган бизнес стратегиясини англатади. Ақлли шаҳар ва объектларнинг ўсиши дунёдаги асосий мавзулардан бири сифатида рақамлаштиришнинг кучайиши билан боғлиқ бўлиб, замонавий мамлакатлар ривожланишининг асосий омилларидан ҳисобланади. Тўртинчи саноат инқилоби рақамли шаклдаги ахборотларни қабул қилишни осонлаштириш учун юқори тезликдаги интернетдан фойдаланишга урғу беради. Рақамли технологиялар орқали иқтисодиётни кенгайтириш тартиб-қоидалари тезроқ ҳаракатланар экан, олий таълим тизими жаҳон таълим хизматлари бозорида рақобатбардошлигини сақлаб қолиш мақсадида халқаро, маркетинг, молиявий ва иқтисодий фаолиятни ўзгартирмоқда. Таълимда рақамлаштириш технологияларни қўллашни ўрганиш учун янги имкониятлар очиб, ресурслардан фойдаланиш самарадорлигини оширмоқда.
Таълим соҳасидаги ҳамкорлик рақамли технологияларни ўқитишнинг илғор ҳамда ноанъанавий ёндашувларидан ташқарига чиқмоқда. Рақамлаштириш таълим муассасасининг рақобатбардошлик стратегиясига, шунингдек, давлатнинг таълим сиёсатига киритилиши айни муддао. Ҳозир дунёда талабалар бошланғич мактабдан тортиб олий таълимгача бўлган барча босқичларда смартфон, планшет ва ноутбук каби рақамли қурилмалардан фойдаланишга одатланган. Кўпчилик гаджетлардан мулоқот ва ўйин-кулги учун фойдаланади. Бироқ ўзгарувчан дунё ёшлардан ушбу технологиялар орқали ўрганиш ва таълим олиши кераклигини талаб қилмоқда.
Келгусида таълим соҳасида содда, қулай ва самарали рақамли технологиялардан кенг фойдаланилади. Таълимни бошқариш ва ўқитиш амалиёти кучли такомиллаштиришни, алоҳида хизмат тизимларини, қатъиятни, махсус қобилиятларни, "катта маълумот"лар ва ахборот ресурсларидан фойдаланишни, ўрганишни якунлашни, мукаммалликка интилишни, доимий ўзгариш ва ўсишни, ишончни рағбатлантириши керак. Шуни ёдда тутиш керакки, олий таълим муассасаларини модернизация қилиш рақамли иқтисодиётнинг кенгайиши билан боғлиқ. Олий таълим муассасалари таълим бозорида рақобатлашмоқчи бўлса, ўқув ва илмий фаолиятларида замонавий ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиши керак. Айни пайтда талабалар ва ўқитувчиларни керакли рақамли кўникмалар билан таъминлашга, жумладан, уларга қурилмалардан фойдаланиш ва ишончли интернет уланишини таъминлашга катта эътибор қаратилмоқда. Масофавий ва аралаш таълим шакллари ҳар бир университет фаолиятининг муҳим жиҳати ҳисобланади.
Рақамлаштириш ўзгаришлар катализаторига айланиши учун олий таълим ўзининг келажакдаги тузилишига инновацияларни ҳам киритиши керак. Тизим ушбу тузилмани профессионал инновацион ривожланиш учун фойдали қўлланма сифатида қабул қилган тақдирдагина рақамлаштириш соҳасидаги компетенциялар устида ишлашга тайёр бўлади. Бу таълим муҳитида ва ундан ташқарида инновациялар ва рақамлаштириш бўйича таълим соҳасидаги ҳамкорликни осонлаштириш орқали таълим бошқарувини ўзгартириш имкониятига эга.
Мақсадимиз 2030 йилгача олий таълим муассасаларидаги рақамлаштириш ва номутаносибликни баҳолаш орқали Ўзбекистон олий таълим тизими халқаро нуфузини оширишдан иборат.
Бундан ташқари, олийгоҳлар технология ва дастурлаш соҳасидаги ютуқларни ҳисобга олган ҳолда изчил, юқори сифатли онлайн таълимни қўллаб-қувватловчи яхлит тизимни ишлаб чиқиши керак. Чунки бу интеграция олий таълимнинг мақсад ва ютуқларини кенгайтириш имконини бериши мумкин. Олий таълимни ташкил этиш, унда самарали фойдаланишни қўллаб-қувватловчи рақамли технологияларни интеграциялашуви орқали имкониятлар мажмуасини ривожлантириш таълим ютуқлари ва умрбод таълим олишда муҳим аҳамиятга эга.
Ўқитувчилар ва менежерлар рақамли давлат хизматларини қанчалик кўп тарғиб қилса, олий таълимда рақамли компетенция шунчалик ривожланади. Бошқача қилиб айтганда, биз рақамли давлат хизматлари олий таълимга бевосита ижобий таъсир кўрсатиши мумкинлигини таъкидладик. Олий таълимни меҳнат бозори талаблари асосида тиклаш учун олий таълим ва кадрлар тайёрлаш дастурларини ишлаб чиқиш бўйича хабардорликни ошириш ва ғояларни янгилаш зарур.
Олий таълимни рақамлаштириш бўйича хулосаларимиздан келиб чиқиб, биз интернетдан фойдаланиш, рақамли технологиялар интеграцияси ва давлат рақамли хизматларини ҳисобга олган ҳолда университет интеграцияси даражасини ўлчаш усулини ишлаб чиқиш ва уни таълим ва ўқитиш тизимларига татбиқ этиш кераклигини таклиф этамиз.
Таъкидлаш керакки, таълимда рақамлаштириш турли афзалликларга эга. Бундай афзалликлардан бири ақлли таълим ва ўқитиш технологиясидир. Ҳар иккиси ҳам замонавий университет тизимининг жаҳон таълим бозорига интеграциялашувида муҳим роль ўйнайди. Олийгоҳлар жаҳон бозорларида рақобатбардошлигини ошириш учун турли хил хавф омиллари таъсирида дунёнинг исталган нуқтасида талабалар учун узлуксиз таълим жараёнини таъминлайдиган ўзларининг ноёб технологияларини яратишга интилиши керак.
Ботир УСМОНОВ,
техника фанлари доктори,
профессор
Ҳамкорлик материали
