Президентимиз Ғузор туманидаги “Пачкамар қоракўлчилик” МЧЖ бош чўпони Парда Нормуродовни “Меҳнат шуҳрати” ордени билан тақдирлади. Биз чўпон билан яқиндан танишиш, бундай эҳтиромнинг сирини билиш мақсадида йўлга чиқдик...

Йўлга чиқишимиздан олдин кўпчилик Парда чўпон яшайдиган манзил анча олисда экани, ҳар қандай енгил машина бора олмаслигини айтди. Биз ортга қайтишни истамасдик. Илтимосимизга кўра, қоракўлчилик хўжалигининг “УАЗ” русумли машинасида йўлга тушдик. Ҳайдовчининг айтишича, у ўттиз йилга яқин вақтдан буён шу чўлга қатнар, чўпонлар ҳолидан хабар олиш учун кўпинча “УАЗ”дан фойдаланар экан.

— Машина янгилигида менга берилган. Вақт ўтиб, иккимиз ҳам чарчаб қолдик, — дейди Мўмин ака ҳазил оҳангида. — Энди бирга пенсияга чиқамиз, шекилли. Кўриб турганингиздек, бугун бундай техникаларга эҳтиёж қолмаяпти. Фақат бизнинг ҳудудимизда зарурат учун фойдаланилади. Сиз излаб бораётган Парда чўпонни анча йилдан буён танийман. Жуда камтар, фидойи инсон. Мукофотланганини эшитиб, хурсанд бўлдик. Ўзи шу куни отарни ҳайдаб чиқиб кетган экан. Кейин хабар топди. Хурсандлигини кўрсангиз эди. Даштда меҳнат қилиб юрган мана шундай оддий одамлар эътироф этилгани ҳаммамизни қувонтирди.

Марказдан анча юриб, Дўлтали қишлоғига кириб бордик. Бир оз ўтиб, қишлоқ ҳам ортда қолди. Буёғи пасту баланд адирликлар бошланди. Атрофда ҳеч зоғ кўзга ташланмайди. Ҳайдовчи бир маромда машинани бошқариб бормоқда. Анча йўл юрилгач, олисдан бир сурув қўй кўринди. Яқинлашдик деб ўйлагандик. Аммо ҳайдовчи бу бошқанинг отари эканини айтди. Далада бирор ўт-ўлан ўсмаган. Янтоқни айтмаса, сурув нима еб юрганига ҳайрон қолдик. Ҳайдовчининг таъкидлашича, икки марта ёмғир ёғиб, ҳартугул чўл бир оз яхшиланган. “Шу пайтгача чанг-тўзондан бу атрофда юриб бўлмасди”, дейди у.

Бир соатдан зиёд йўл босдик. Рости, Ғузор туманида шунчалик бепоён дашт борлиги хаёлимизга ҳам келмаган экан. Адоғи кўринмайди. Бир тепаликдан ошар эканмиз, ҳайдовчи манзилга яқинлашганимизни айтди. Бир оз юриб, атрофи симтўр билан ўралган қўра ўртасидаги ғарамни кўрдик. Ундан нарида икки хонадан иборат, ўртаси айвонли уй. Атрофида бўрибосар итлар ётарди. Машинадан тушишга иккиланиб турганимизда, қучоқ очиб уй эгаси чиқиб келди. Гапи самимий, очиқкўнгил киши Парда чўпон эканини билиб, юксак мукофот билан табрикладик. Суҳбатимиз тез қовушиши учун чўпонни сал нарида юрган сурув томон бошладик.

— Бу ерларда қўй боқишни бошлаганимга эллик йилга яқинлашиб қолди, — дейди Парда Нормуродов. — Шукрки, ҳамон тўхтаганим йўқ. “Дарахт бир жойда кўкаради” деганларидек, шу касбнинг этагидан тутиб, кам бўлмадим. Чўпонликнинг ҳам ўзига ­яраша машаққати, шунга яраша роҳати ҳам бор. Боболаримиз “Сурувни молнинг туёғидан ҳам қаттиқ одам боқади”, дерди. Биласизми, бир пайтлар аёлим билан кечалари сурувнинг қўзилашига диққат бўлиб, мижжа қоқмаган пайтларимиз кўп бўлган. Гоҳида янгангиз нолиса, “Эртага яхши кунлар келади. Меҳнатимиз роҳатини кўрамиз. Бир куни бунинг рағбати, албатта, бўлади”, дея овутардим. Ўша куни қўйларни суғориб, энди уйга киргандим, телефон жиринглади. Аслида, бизда телефон алоқаси яхши эмас. Чарчаган эканман, телефонни кўтариб, жавоб бериш ёқмади. Бир оз ўтиб, яна қўнғироқ бўлди. Телефонни кўтардим. Кимлигини ҳам англамай қолдим. “Мукофот муборак бўлсин, чўпон бобо”, деб табриклаб кетса денг. Нималигини, қандай мукофотлигини ҳам била олмай қолдим. Бир оздан сўнг яна қўнғироқ бўлди. Энди хўжалигимиз раиси экан. У: “Давлатимиз раҳбарининг “Қишлоқ хўжалиги ходимлари куни муносабати билан соҳа ривожига ҳисса қўшган юртдошларимиздан бир гуруҳини мукофотлаш тўғрисида”ги фармонига кўра орден билан тақдирландингиз, табриклайман!” дегач, тушуниб етдим. Аввалига шунчаки ҳазил деб ўйладим. Кетма-кет айтишгач, ишонч ҳосил қилдим. Ёш боладек қувонганимни кўрсангиз эди. Далага чиқиб ҳайқиргим келди. Мендек чорвадорнинг меҳнатини улуғлаган Президентимизга минг раҳмат. Бу эътироф кучимга куч қўшди. Шижоатим тошиб, анча ёшардим.

Қувончдан тўлиб-тошиб гапираётган чўпоннинг ҳаяжони ҳалигача босилмагани билиниб турарди. У кенгликларга термилиб, жим қолади. Гўё йўқотган нарсасини топгандай яна шошиб гап бошлайди.

— Яратганнинг карами кенг. Куз анча қурғоқчил келганига барчамиз ташвишга тушгандик, — дейди осмонга ишора қилиб у. — Шукрки, мана ёмғир ёға бошлади. Бу ризқ-барака дегани. Чорвага хайрли бўлади. Деҳқонга умид бағишлайди. Омборлар донга тўлади.

Суҳбатдошимизни суратга туширмоқчи эканимизни айтгандик, “ҳозир”, деганча уйига шошилди. Бирпасда оҳорли либосда, “Меҳнат шуҳрати” орденини тақиб чиқди. Ғузор туманидаги “Пачкамар қоракўлчилик” МЧЖ бош чўпони кўксига ярашиб турган орденни силаб қўярди. Қараб турганимизни сезиб: “Бу тунларимни ёритган тонг юлдузи”, деганча кулди.

Чўпон бежиз тонг юлдузи демаган экан. Суҳбатимиз давомида у бошқа касб эгаларида учрамайдиган қизиқарли воқеаларга, саргузаштларга бой ҳикоялар айтиб берди. Биз улардан бир қисмини сизга айтиб беришни истадик.

* * *

... Қаҳратон қиш. Аёз қисиб, кечга томон яна қор ёға бошлади. Ўзи одатда Тоштерма чўлида кўп ҳам қор ёғавермайди. Лекин бу йил қиш қаттиқ келди. Қантар оғганига уч-тўрт кун бўлдики, ҳамон қор тўхтагани йўқ. Ён-атрофни қоплаб, чўлнинг паст-баланди билинмай қолди. Гоҳида изғирин шамол туриб, кўз очирмайди. Шундай кунда биринчи марта келган киши адашиб, саҳрода тентираши аниқ. Ахир бу манзил одамлар яшайдиган овулдан нақ ўттиз чақирим йироқда. Ҳар ўн чақиримда биргина чўпоннинг уйи, қўраси дуч келишини айтмаса, бирор кишини учратиш мушкул. Шу сабаб чўпонларга ҳафтада бир марта егулик олиб келадиган “УАЗ” ҳайдовчисидан бошқа биров юрак ютиб, шу томон йўл солмайди.

... Чўпон этигини қоқиб, ичкарига кирди. Пайтавасини печ ёнига иларкан, кўнглидан қор ҳали-бери тинмайди деган ўй ўтди. Шу ўй сабаб Парда чўпоннинг хавотири ортди. “Кун-ку хайрли ўтди. Тунни яхши ўтказиб олайлик-да. ...Одатда қўйлар кечки пайт кўп қўзилайди. Кечани қўрада ўтказмасам бўлгани”, деди ўзига ўзи ғудраниб.

Хотини узатган қайноқ чойдан ичиб, ичига иссиқ кирди. Печканинг тафти элитиб, кўзига уйқу келди. Ёнбошлаб, кун давомида болалаган совлиқларни санади. Йигирмадан ошибди. Қўзилаш мавсумида чўпон тиним билмайди. Айниқса, тун совуғида қўзини асраш осонмас. Мабодо бирор совлиқ боласига қарамай қолса, яна ташвиш.

Шу зайил ухлаб қолган Парда чўпон итнинг товушидан уйғонди. Шошиб ташқарига чиқди. Аллақачон қоронғилик қоплай бошлаган осмондан лайлакқор ўйноқлаб тушарди. Демак, қор тез тинади. Булутлар тарқалиб, осмон очилса, аёзнинг зўри шунда бўлади. Шу пайт қўра томондан фонус ёруғи кўринди. Демак, хотини ўғли билан қўзилардан хабар олгани борган. Чўпон ғарч-ғурч қадам босиб, тизза бўйи қорда из қолдирганча, илдамлаб бораркан, бўрибосар ити Қоплон эргашди. Қўра эшигини очиб, ичкарига кирди. Хотини янги туғилган қўзини қўлига олиб, совлиқ елинига тутарди. Аксига олиб, совлиқ безовталаниб, юриб кетар, ўғли унинг бўйнидан маҳкам ушлаб, юришига қаршилик кўрсатмоқчи бўларди. Аммо боланинг телпаги кўзига тушиб, халал берар, уни бир қўли билан юқорига кўтариб, яна қўйни маҳкам ушларди. Қўзи сут ҳидини олиб, онасига талпинди. Анча уринишдан сўнг қўзичоқнинг қорни тўйди. Энди қўйиб юборса бўлади. Буёғига онаси қарайди. Лекин шу пайт қўранинг қайсидир четида икки қўй қўзилаётганди. Энди ишнинг авжи бошланди. Буёғига туғилган қўзиларни совуқда онаси қурита олмайди. Териси қуримаган қўзи аёзда музлаб, нобуд бўлади. Чўпон қўзичоқларни кўтариб, иссиқ уйга олиб кирди. Хотини ва ўғли ҳам ортидан келди.

Печка ёнида титраб турган қўзичоқларнинг устидан буғ кўтарилиб, майин юнги ҳурпая бошлади. Бир оз дам олган чўпон фонусни кўтариб, қўра томон кетди. Кўп ўтмай, яна учта қўзини қўлтиқлаб келди. Бу ҳолат тонгга қадар давом этди. У янги туғилганларини олиб келади. Иссиқда жонланган қўзиларни олиб бориб совлиқларга “топширади”. Бу орада аёли ҳам унга ёрдамлашар, калиши билан қор кечиб, тиним билмасди. Аксига олиб, деворга осиғлиқ соат миллари жуда секин юраётгандек...

Хайрият, тун талафотсиз ўтди. Уйқусизликни айтмаса, барчаси яхши... Чўпон оиласи тонгга яқин бир оз дам олди.

* * *

...Бу йилги кўклам яхши келди. Ёмғирли кунлар кўп бўлди. Бепоён Ғузор чўли яшилликка бурканди. Қишдан омон чиққан чорва баҳорда яйради. Қишда эгиз қўзилаб, ориқлаган совлиқлар ўзини ўнглади. Сутга тўйган қўзилар чўпон болалари билан қувлашмачоқ ўйнайдиган бўлди... Кун қизий бошлагач, чорвани кўчириш пайти келади. Вақтида жойни ўзгартирмаса, бу атрофдаги ўт-ўланни сурув тез еб битиради. Парда чўпон тоққа кўчиш вақти келганини англаб, хўжалик раҳбарига хабар юборади. Икки кун ўтиб, юк машинаси қўтон олдига етиб келади. Чўпон керакли нарсаларини ортиб, оиласини ҳам машинага чиқариб, тоққа жўнатди. Ўзи икки-уч чўлиғи билан “Қайдасан, Майданак тоғлари”, дея сурувни олдига солиб йўлга тушди. Улар камида бир ҳафта йўл юриши керак...

Одатдаги кунларнинг бирида сурувни ўтлатиб юрган чўпон катта тошга елка тираб, ҳордиқ чиқарди. Яқинида юрган қўзиларнинг китир-китир ўт чайнаши унга завқ беради. Шу зайил тошга бошини қўйган чўпоннинг кўзи илинди. Бир пайт гурр этиб сурув бир томонга қараб қочди. Чўчиб уйғонган чўпон ўрнидан туриши билан рўпарасида турган катта кўк ёлдор бўрига дуч келди. Жондорга илгари ҳам кўп дуч келган. Аммо илк бор яқиндан кўриши эди. Икки қадам нарида кўзлар тўқнашди. Бўри ириллаб, рақибига ташланишга тайёр турарди. Чўпоннинг қўлида таёғидан бошқа қурол йўқ. Шу пайтда итлар ҳам қаергадир йўқолган. Чақирай деса, овози чиқмайди. Ортиқча ҳаракат бўрининг ғашини келтириши аниқ. Шу дам оёғи тагида турган кичик тош пастга думалади. Рақиб шунданми, ё бошқа сабаб туфайлими, ўзини чўпоннинг устига отди. Буни олдиндан сезган чўпон таёғини икки қўллаб ушлаганча, ёлдорни устидан ошириб юборди. Бўри уч-тўрт метрча пастга тушди. Ўзи ҳам ёнбошга ағдарилди. Қўлига илашган қирра тошни олиб, сапчиб турди. Хайриятки, керакли пайтда Бўйноқ етиб келганди. У жондорни маҳкам босиб турарди. Кўп ўтмай, қолган итлар ҳам етиб келди. Чўпон тарқалиб кетган отарни йиғиш ҳаракатига тушди. Ҳолатдан хабар топган ёрдамчилар ҳозир бўлди.

* * *

Парда чўпоннинг отаси Боймир бобо ўз даврининг тажрибали чорвадори эди. Бир неча йиллар хўжаликнинг қўйини боқиб, ­чўпонларга бошчилик қилган. Ҳар йили режани ортиғи билан бажарадиган чўпон фарзандларини ҳалол ризқ билан вояга етказди.

Парда чўпон қўлига таёқ олиб, отасига эргашганида эндигина 5-синфни тугатган эди. “Кичкина чўлиқ” деган ном олган Парда қўзилар билан қувлашиб ўйнашни яхши кўрарди. Ўша вақтларда у отасининг саволига жавобан, келгусида катта чўпон бўлиш ниятида эканини айтганди.

У мактабни тугатгач, дастлаб амакиси Намоз акага чўлиқ этиб тайинланди. Астойдил ишга киришиб, чорвадорлик сирини пухта ўзлаштиришга ҳаракат қилди. Қайси вақтда суғориш, туннинг қайси маҳали ўтлатиш зарур, хуллас, барчасини диққат билан кузатиб борарди. Орадан тўрт йил ўтиб, унга устози ва отаси таёғини ишониб топширди. Ўшанда қоракўлчилик хўжалиги қўйларини боқиш масъулияти ҳам Парда чўпонга ўтди. Айнан Ғузор тумани чўлидаги Тоштерма ҳудудида жойлашган бутун қўрага ўзи бошчилик қиладиган бўлди. Ёнига чўлиқлар олиб ишга киришди. Дашт кезиб, сурувни кўпайтириш учун ҳаракат қилди. Жазирамада Майданак томон йўл олиб, салқинда сурувни ўтлатди. Совуқ кунлар бошланиши билан қишлов қўрасига йўл олди. Бу орада оила қуриб, турмуш ўртоғи Нортожибиби билан бирга кечани кеча, кундузни кундуз демай меҳнат қилди. Тунлари бедор ўтган дамларда бир-бирига далда бўлди. Яхши кунлар келиши ҳақида орзу қилди. Қийинчиликларга бардош берди. Бирор марта хўжалик ҳақига хиёнат қилмади. Аксинча, ишончни оқлаш ниятида бор кучи билан ишлади. Шу чўл бағрида ҳалол одамлиги билан элга танилди. Касби ортидан уч ўғил, бир қизни вояга етказди. Уйли-жойли қилди. Бугун чол-кампир набираларнинг севимли бобо-бувисига айланган. Ёши олтмишдан ошган бўлса-да, Парда Нормуродов ҳамон сурув ортидан қолгани йўқ. Дала-даштга чиққанида ҳузурланади. Кенгликларга боқиб, болалигини топгандай бўлади.

— Мана шу даштдан куч-қувват оламан. Яратганга шукр, юртимиз тинч. Бировдан кам жойимиз йўқ, — дейди Парда чўпон. — Шунинг ортидан турмушимиз фаровон. Болаларим қабатимга кириб, кўмак беряпти. Ота-боболаримиз ҳамиша ҳалол бўлишни уқтирган. Шунинг учун бирор марта бировнинг ҳақига қўл узатмадим. Бугун камтарона меҳнатимизни Президентимиз юқори баҳолаб, мукофотлаганидан бошим кўкка етди.

Биз орденли чўпон билан хайрлашиб, машинага чиққанимизда қўлимиз изғириндан титрарди. Тезроқ исиниш ҳаракатига тушдик. Лекин Парда чўпон совуқни писанд этмай, мамнун ҳолда бизни кузатиб турарди. У йиллар давомида мана шу даштнинг иссиқ-совуғида обдан тобланган, ҳув ўша ўтмиш кишилари айтганидай, туёқдан ҳам қаттиқ, чайир бўлиб кетган. Исталган вақтда шаҳар, ҳеч бўлмаса, қишлоққа кўчиб кетиши мумкин. Аммо бундай қилмайди. Чунки у қўйларини, бутун умри ўтган мана шу даштни, Ватанини яхши кўради.

Акбар РАҲМОНОВ,

“Янги Ўзбекистон” мухбири