Гап шундаки, ҳукумат қарори билан келаси йилдан кучга кирадиган янги амалиёт — мустақил тайёрланиш орқали айрим тоифадаги ҳайдовчилик гувоҳномаларини олиш мумкинлиги, айрим тоифалар учун эса автомактабларда фақат амалий машғулотларни мажбурий ўташ тартибини юртдошларимиз турлича талқин қилмоқда. Ҳатто 2026 йилдан автомактабда ўқимай ҳам ҳайдовчилик гувоҳномасини олиш мумкин деган хабарлар тарқалди.

Буни эшитганларнинг кўпи энди ҳайдов­чилик гувоҳномаси олиш осон бўлиши, бу­нинг учун ортиқча вақт ва маблағ сарфлаш­га тўғри келмаслигини қувониб гапираётган бўлса, баъзилар яқиндагина автомактабда ўқий бошлагани ва бир оз шошиб қолгани, илгарироқ хабар топганида ҳайдовчилик гу­воҳномаси олишни келаси йилга қолдирган бўлишини афсус билан маълум қилмоқда.

Хулоса чиқаришга ҳали эрта. Боиси, ҳай­довчиларни тайёрлаш мажбурий ўқув дас­турини ўтамай туриб, назарий ва амалий имтиҳонларни топшириш ҳамда миллий ҳайдовчилик гувоҳномасини олиш ҳуқуқи фақат “А1” тоифа учун амал қилади. Янги тартиб Вазирлар Маҳкамасининг жорий йил 25 октябрдаги “Транспорт воситаларини бошқариш тизимини янада такомиллашти­риш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига биноан 2026 йил 1 январидан кучга киради.

— Шу санадан бошлаб юртимизда “А1” кичик тоифадаги транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқини берадиган миллий ҳай­довчилик гувоҳномаси жорий этилади, — дейди Республика Йўл ҳаракати хавфсизлиги хизмати ахборот хизмати бошлиғи Зойир Йўл­дошев. — Мазкур тоифа мопед ва скутерлар­ни бошқариш ҳуқуқини беради. Белгиланган тартибга кўра, ушбу тоифадаги ҳайдовчилик гувоҳномасини олиш учун автомактабларда ўқиш шарт эмас. Талабгорлар ўз ихтиёрига кўра ўқув курсларида (онлайн ёки офлайн шаклда) ўқиши ёхуд мустақил тайёрланиши мумкин. Уларга назарий ва амалий имтиҳон­ларни тўғридан тўғри топшириш ҳуқуқи бе­рилади.

2026 йил 1 февралдан бошлаб эса “A” ва “B” тоифадаги ҳайдовчилик гувоҳномасини олишда ҳам янги тартиб жорий этилади. Фу­қаролар ўқув дастурининг назарий қисмини мустақил ўзлаштириши мумкин ва бунинг учун автомактабларда ўқиш мажбурий бўл­майди. Бироқ бу одамлар нотўғри талқин қилаётганидек “A” ва “B” тоифадаги ҳай­довчилик гувоҳномасини ҳам автомактабда ўқимасдан туриб олиш мумкин, дегани эмас. Автомактабларда ўқиш талаби бекор қилин­мади. Янги тартиб фақат назарий машғулот­ларни мустақил ўзлаштириш мумкинлигини назарда тутади. Амалий машғулотларни эса мажбурий ўқув дастури асосида тўлиқ ўташ зарур. Ушбу маълумотлар электрон шакллан­тирилади.

Ўқиш талаби тўлиқ бекор қилинмади

Жорий йил 1 мартдан мамлакатимизда мопед ва скутерлар ҳам транспорт восита­лари қаторига қўшилди ҳамда аввалгидек велосипед йўлакларида эмас, балки авто­мобиль йўлида ҳаракатлана бошлади. Айни шу вақтдан бошлаб ушбу турдаги транспорт воситаларини бошқарувчилардан “А” тоифа­даги ҳайдовчилик гувоҳномаси талаб этили­ши белгиланган. Шу асосда мопед ва скутер­ларни ҳам давлат рўйхатидан ўтказиш ҳамда уларга алоҳида фарқловчи давлат рақам бел­гиларини бериш ишлари давом эттириляпти.

Очиғи, бу талаб ҳалигача кенг муҳокама­ларга, айрим одамларнинг эътирозига сабаб бўлаётганди. Асосий масала ҳайдовчилик гувоҳномасини олиш харажати билан боғлиқ. Бир томондан, бу чиқим мопед ва скутерлар­нинг нархидан ҳам юқори бўлиши мумкин­лиги одамларни ўйлантиргани рост. Боиси, мопед ва скутер бошқарувчиларнинг кўпи нисбатан арзон ушбу транспорт воситасидан тирикчилик манбаи сифатида фойдаланади. Уни бошқаришга ҳайдовчилик гувоҳномаси­ни олиш эса ортиқча вақт ва харажат талаб қилади.

Ваҳоланки, ушбу турдаги транспорт во­ситаларини бошқарувчилар миллий ҳайдов­чилик гувоҳномасига эга бўлиши мажбурий этиб белгиланган. Бу қарор, аввало, халқ манфаати, ҳайдовчи ва йўловчиларнинг хавф­сизлигини таъминлаш мақсадида қабул қи­линганини кўпчилик яхши тушунади ва қўл­лаб-қувватлайди. Мопед ва скутерлар бошқа транспорт воситалари каби автомобиль йў­лида ҳаракатланар экан, қоидаларга барча қатори амал қилиши зарур. Ҳайдовчилик гувоҳномасини олган фуқаро эса йўл қоидалари­ни билади ва уларга амал қила­ди. Мопед ва скутерларни давлат рўйхатидан ўтказиб, давлат рақам белгиларини бериш ҳам хавфсизликни таъминлаш чоралари би­лан боғлиқ. Хусусан, ушбу турдаги транспорт воситаларининг техник созлигини текши­риш, улар билан боғлиқ ўғрилик жиноятла­рининг олдини олиш ва ҳоказо ҳолатлар ҳи­собга олинган.

Хуллас, мопед ва скутер бошқарувчи­ларнинг миллий ҳайдовчилик гувоҳномаси­ни олиши талаби бекор қилинмади. Фақат тегишли қарор билан улар учун алоҳида “А1” тоифа жорий этилиб, ушбу тоифадаги миллий ҳайдовчилик гувоҳномасини олиш­да енгиллик яратилмоқда. Таъкидлангани­дек, “А1” тоифани олиш учун фуқаролар автомактабда ўқиши шарт эмас. Мустақил тайёргарлик асосида тўғридан тўғри наза­рий ва амалий имтиҳонларни топшириши мумкин. Бунинг учун ўқув марказида таҳ­сил олганлик тўғрисидаги ҳужжат талаб қилинмайди.

Аммо мустақил тайёрланиш имкония­ти исталган ёшда имтиҳон топшириб, мил­лий ҳайдовчилик гувоҳномасини олиш мумкинлигини англатмайди. Бошқа автот­ранспорт воситалари каби мопед ва скутерни бошқаришда ҳам белгиланган ёш чегарала­ри мавжуд. Мутахассисларнинг маълумот беришича, бугун юртимизда “А” тоифадаги транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқига эга бўлиш учун талабгорлар 16 ёш, “B” ва “С” тоифалари учун 18 ёш, “D” тоифаси учун эса 21 ёшга тўлган бўлиши лозим. Шундагина имтиҳон топширишга рухсат этилади.

“А1” тоифадаги миллий ҳайдовчилик гувоҳномасини олиш учун қанча вақт тайёрланиш талабгорнинг ихтиёри­да. Имтиҳон топширишга тайёр бўлганлар тегишли тартибда ЙҲХХ ҳудудий бошқарма­ларининг имтиҳон олиш бўлинмаларига мурожаат қилиши мумкин. Наза­рий имтиҳонда 20 та тест саволи берилади. Бошқа тоифалардан фарқли ра­вишда 18 та эмас, ками­да 16 тасига тўғри жавоб берган номзодлар назарий имтиҳонни топширган деб ҳисобланади ва амалий имти­ҳонга қўйилади. Ҳар икки турда­ги имтиҳонни муваффақиятли топ­ширган шахсларга “А1” кичик тоифага кирадиган транспорт воситаларини бошқа­риш ҳуқуқи акс этган миллий ҳайдовчилик гувоҳномаси берилади.

Тартибга кўра, “А”, “B”, “С”, “D” тоифа­лардаги автомототранспорт воситаларидан бирини бошқариш ҳуқуқини берувчи миллий ҳайдовчилик гувоҳномасига эга бўлган шахс­лар “А1” кичик тоифасидаги автотранспорт воситаларини тўғридан тўғри бошқариши мумкин. Аммо ҳеч қайси тоифадаги ҳайдов­чилик гувоҳномасига эга бўлмаганлар токи уни олмагунига қадар мопед ёки скутерлар­ни бошқармагани маъқул. Боиси, улардан белгиланган тартибдаги миллий ҳайдовчи­лик гувоҳномаси сўралади. Ушбу транспорт воситаларини ижарага олиш ёки беришда, ишончнома орқали бошқарганда ҳам давлат рақами белгилари бўлиши зарур. Акс ҳолда, ҳайдовчига жарима солинади.

* * *

Шундай қилиб, келгуси йилнинг 1 янва­ридан бошлаб мопед ва скутер ҳайдовчилари мустақил тайёргарлик асосида миллий ҳай­довчилик гувоҳномаларини олиши мумкин.

Назаримда, бу кўплаб одамлар кутаётган амалиёт. Айниқса, тирикчилик қилиш мақ­садида олинган кичик тоифадаги транспорт воситаси ҳайдовчилари энди ҳайдовчилик гувоҳномаси олиш харажати ҳақида ҳам бош қотирмайди.

— Талабаман. Ўқишдан бўш вақтимда даромад топиш учун муддатли тўлов асо­сида скутер сотиб олганман, — дейди Ак­ром Назаров. — Элтиб бериш хизматида ишлайман. Даромадимни скутернинг ҳар ойлик тўловига сарфлайман. Очиғи, ҳай­довчилик гувоҳномасини олиш кераклиги мени анча ўйлантираётган эди. Тўғри, йўл­да ҳаракатланганда қоидаларга амал қи­лишимиз зарур, аммо автомактабда ўқиш учун ҳеч пул орттира олмаяпман. Келаси йилдан ўқимай туриб имтиҳон топшириш мумкинлигини эшитиб жуда хурсанд бўл­дим. Имтиҳонларга жиддий тайёрланиб, бир мартадаёқ муваффақиятли ўтишни ният қилганман.

Янги тартибнинг амалиётдаги ижобий ёки салбий жиҳатлари борасидаги фикр­лар алоҳида масала. Очиғи, “ўқимай туриб ҳайдовчилик гувоҳномаси олиш” деган жумланинг ўзиёқ одамни хавотирга солади. Айниқса, борган сари йўлларда транспорт воситалари сони ҳам, улар билан боғлиқ қоидабузарликлару автофалокатлар кўпа­йиб бораётган бир вақтда ҳайдовчиларнинг интизомли ҳаракатланиши йўл қоидалари­ни яхшироқ билишига боғлиқдек. Аммо бунга миллий ҳайдовчилик гувоҳномасини олишни қийинлаштириш орқали эришиб бўлмайди.

Бизнингча, ҳайдовчилик гувоҳномаси олиш тартибини эмас, талабларини қатъий­лаштириш тўғрироқ бўлади. Талабгор қаер­да, қандай ўқиганидан қатъи назар, тегиш­ли билим ва кўникмага эга бўлиши ҳамда имтиҳонлардан ўта олиши муҳим. Жаҳон амалиётида ҳам мустақил ўрганиш тажриба­си мавжуд ва деярли барча йўналишда кенг оммалашган. Бу талабгорларнинг масъулия­тини оширишга ҳам хизмат қилади. Номзод имтиҳондан ўтишни истаса, янада жиддий ўқиб-ўрганади, ҳайдовчилик гувоҳномасини шунчаки ололмаслигини ҳис этади. Йўллар­даги қоидаларга амал қилиш масъулияти яна­да ортади.

Қоидабузарликлар учун жарима талаб­ларининг доимий қатъийлаштириб бори­лаётганидан кўзланган мақсад ҳам шу. Айни пайтда “жарима баллари” деган тушунча кўп­чиликка яхши таниш. Аллақачон амалиётда қўлланаётган бу тартиб ЙПХ ходимлари то­монидан қайд этилган қўпол қоидабузарлик­ларга нисбатан амал қилаётган эди. 2026 йил 1 апрелдан эса махсус автоматлаштирилган фото ва видео қайд этиш тизимлари орқали қайд этилган йўл ҳаракати қоидабузарликла­ри учун ҳам жарима баллари ҳисобланиши эълон қилинди.

Амалиёт ҳукуматнинг тегишли қаро­ри билан кучга киради ва жарима баллари транспорт воситасининг мулкдори ҳамда мазкур транспорт воситасидан фуқаролик ҳуқуқий муносабатлар асосида белгилан­ган тартибда ишончнома, суғурта полиси, йўл варақаси орқали фойдаланувчи бошқа ҳайдовчиларга тақсимланади. Амалиётдан кўзланган мақсад эса йўл ҳаракати хавф­сизлигини таъминлаш ҳамда йўлларда ўлим ҳолатларининг олдини олишга қаратилгани билан изоҳланмоқда.

Ирода ТОШМАТОВА,

“Янги Ўзбекистон” мухбири