Жаҳонда кечаётган глобаллашув жараёни, иқтисодий рақобатга қарамай, туризм индустрияси иқтисодиётнинг фаол ривожланаётган тармоқларидан бирига айланиб бормоқда. Бунда барча давлат ўзи учун қулай сайёҳлик йўналишини, яъни бозорда мавқеини эгаллаш, хизматлар кўрсатишнинг ҳар томонлама қулай йўналишларини танлашга ҳаракат қилмоқда. Бунинг асосий сабабларидан бири туризм ривожланган давлатлар унинг сердаромад эканини англаб етаётганида.
Яъни сайёҳлик орқали топилган даромаднинг 30 фоизи одамларнинг қўлига иш ҳақи бўлиб боради.
Тармоқда очилган битта иш ўрни бошқа соҳаларда қўшимча икки кишининг бандлигини таъминлайди.
Ўзбекистонда ҳам сайёҳлик соҳасида жуда катта ўзгаришлар бўлмоқда. Бу хусусда шу йил 7 февраль куни Президентимиз раислигида ҳудудларда хизмат кўрсатиш соҳаларини ривожлантириш масалалари бўйича ўтказилган видеоселекторда батафсил сўз юритилди. Таъкидланишича, сайёҳликни ривожлантиришга қаратилган янги меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар ишлаб чиқилмоқда. Халқаро ва маҳаллий тадбирлар, янги таълим муассасалари фаолияти йўлга қўйилиши, янги сайёҳлик маҳсулотлари, янги йўналишларни ривожлантиришга оид саъй-ҳаракатлар анча фаоллашди. Натижада ўтган йили туризм хизматлари экспорти 3,5 миллиард долларни ташкил этди. Лекин бу имкониятларимизга мос эмаслиги алоҳида қайд этилди. Масалан, Малайзия ва Индонезияда нақшбандия тариқатининг 7 миллионга яқин издоши бор. Улар умрага боришдан олдин зиёратгоҳларимизга келишни истайди. Бу сайёҳларни Куала-Лумпур ёки Жакартадан Самарқанд ва Бухорога камида 2 кунга олиб келиб, кейин ўзимизнинг самолётда умрага юбориш учун барча шароит мавжуд. Шу боис, мутасаддиларга Малайзия ва Индонезия зиёратчилари учун “Умра плюс” турпакетини жорий этиш топширилди.
Шаҳрисабзда Оқсарой, Хивада Ичан қалъа, Бухорода Лаби ҳовуз, Тошкентда “Янги Ўзбекистон” майдонлари бўлса-да, уларда концерт, кўргазма, форумлар ўтказиш бўйича аниқ режалар қилинмаган. Ўзимиздаги 6 та туристик марказда халқаро даражадаги санъаткорларнинг концерти ташкил қилинса, меҳмонхона, ресторан, кафе, савдо ва хизмат кўрсатиш объектлари сайёҳлар билан янада тўлади.
Йиғилишда Туризм қўмитасига сайёҳлар учун меҳмонхона, дам олиш масканларини банд қилиш, авиа ва темир йўл, музей, театрга чипта сотиб олиш, гид ва таржимонлар ёллаш каби хизматларни масофадан туриб олиш имконини берадиган ягона платформани ишга тушириш вазифаси топширилди.
Сайёҳларнинг фикр-мулоҳазаларини инобатга олиб, туризм ва сервис жойларини кечқурун ҳам ишлайдиган қилиш кераклиги таъкидланди. Сўнгги уч йилда 27 турдаги давлат хизмати хусусий секторга берилди. Лекин вазирликларда бу йўналишда ҳали қилинадиган ишлар жуда кўплиги кўрсатиб ўтилди.
Давлатимиз раҳбарининг 2016 йил 2 декабрдаги “Ўзбекистон Республикасининг туризм соҳасини жадал ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони бу борада тарихий аҳамиятга эга ҳужжатлардан бири бўлган эди. Ушбу фармон асосида иқтисодиётда биринчи маротаба туризмга стратегик сектор мақоми берилганди. Натижада Ўзбекистонда хорижий ҳамда маҳаллий сайёҳларга хизмат кўрсатувчи ёндош соҳа ва тармоқларнинг ривожланишини таъминлашда янги босқич бошланди.
Тармоқни етакчи кучга айлантириш, иқтисодиётни таркибий ўзгартириш ва диверсификациялаш, бандликни таъминлаш, аҳолининг турмуш даражаси ҳамда сифатини оширишга эътибор қаратилди. Пировардида юртимизда 2017-2024 йилларда бу борада жуда кўп янгиликлар кузатилди. Қатор меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди. Хусусан, 10 та боб, 45 та моддадан иборат “Туризм тўғрисида”ги қонуннинг янги таҳрири қабул қилинди.
Хорижий давлатлардан келувчилар учун виза режими соддалаштирилди. Айни пайтда 93 та давлат фуқароси учун визасиз кириш, 56 та давлат учун электрон кириш визаси, 47 та давлат учун беш кунлик транзит визасиз кириш тартиби белгиланди. 55 ёшга тўлган ва туризм мақсадида 30 кундан ортиқ бўлмаган муддатга Ўзбекистонга келувчи хитойлик, АҚШлик ва вьетнамлик фуқаролар учун визасиз кириш режими жорий қилинди. Шунингдек, “Vatandosh”, “Student visa”, “Academic visa”, “Medical visa” ва “Pilgrim visa” каби янги кириш визаси турлари белгиланди.
Халқаро аэропортларда “яшил” ва “қизил” йўлак тизими йўлга қўйилди. Илгари келувчилар аэропортдан ўртача ҳисобда 2-3 соатда чиқиб кетган бўлса, ҳозир бу жараён 15-20 дақиқада амалга оширилади. Хорижий сайёҳларни Е-mehmon тизими орқали электрон рўйхатдан ўтказиш тартиби жорий этилди, эркин ҳаракатланиш учун шароит яратилди.
Юртимизга келувчи сайёҳлар сони 2017 йилда 2,7 миллионни, 2024 йилда 10 миллиондан зиёдни ташкил этгани, уларнинг ўртача қолиш муддати 7-8 кунни ташкил этиб, ўтган давр (2-3 кун)га нисбатан 3 баробар ортгани шундай саъй-ҳаракатлар самарасидир.
2017 йилда ҳар бир чет эллик турист мамлакатимиз ҳудудида саёҳат харажатидан ташқари ўртача 197 доллар сарфлаган бўлса, 2024 йилда бу кўрсаткич 430 долларга етган. Айни пайтда юртимизда фаолият юритаётган меҳмонхона брендлари орасида “Hilton”, “Radisson”, “Marriott”, “Intercontinental”, “Holiday Inn”, “Crowne Plaza”, “Wyndham”, “Ramada Encore by Wyndham”, “Merсure”, “Lotte city hotel” каби халқаро доирада машҳур брендлар мавжуд.
Бир қатор хорижий давлатлар аҳолиси учун мамлакат бўйлаб саёҳатларни ташкил этишга йўналтирилган 40 дан ортиқ трансчегаравий туристик маршрут ишлаб чиқилди ҳамда Ўзбекистоннинг хориждаги дипломатик ваколатхоналари орқали ушбу мамлакатларга тақдим этилди.
Туркий давлатлар ташкилотининг VIII саммитида Президентимиз томонидан илгари сурилган “Табаррук зиёрат” концепциясини амалга ошириш орқали зиёрат туризмини ривожлантириш бўйича муайян ишлар бажарилмоқда. Табаррук зиёрат йўналишида “Медиа инфо тур” тўғрисидаги тарғибот материаллари қатор хорижий ҳамда маҳаллий оммавий ахборот воситаларида ёритилди.
Марказий Осиё давлатларининг маданий меросини бир-бирига ўзаро боғлиқ ҳолда тарғиб қилиш бўйича ташаббусга асосан, ЮНEСКОнинг “Хива декларацияси” қабул қилинди. Ислом ҳамкорлик ташкилотининг 2023 йилдаги XI сессиясида Хива 2024 йилда “Ислом дунёсининг туризм пойтахти” деб эълон қилинди ва 31 май – 2 июнь кунлари Хива шаҳрида Ислом ҳамкорлик ташкилоти (ИҲТ)га аъзо давлатлари туризм вазирлари XII йиғилиши ўтказилди.
Туркий давлатлар ташкилотининг туризм вазирлари йиғилишида Қўқон шаҳри “Илк туризм пойтахти” деган шарафли ном билан улуғланди. Шаҳрисабз шаҳри 2024 йилда Иқтисодий ҳамкорлик ташкилоти томонидан туризм пойтахти, дея эътироф этилди. Бу Шаҳрисабз шаҳрини хорижий давлатларда тарғиб қилиш ва сайёҳларни жалб қилишга имкон яратади.
Жаҳон туризм ташкилоти (UNWTO) томонидан Ўзбекистон Республикаси туризм соҳаси энг тез ривожланаётган 20 мамлакат ичида 4-ўринда эътироф этилди. Шунингдек, ушбу халқаро ташкилот Ўзбекистонни туризм хизматларидан тушган тушумлар (экспорт) бўйича дунё бўйлаб “иккинчи энг яхши йўналиш” сифатида кўрсатди.
2023 йил 16-20-октябрь кунлари Жаҳон туризм ташкилоти (UNWTO) Бош ассамблеясининг 25-сессияси Самарқанд шаҳрида юқори даражада ўтказилди. Унинг ижроия кенгаши йиғилиши ҳамда ялпи мажлисига Ўзбекистонни “Ипак йўлида туризм” марказига айлантириш мақсадида Самарқанд шаҳрида UNWTO Тематик офисини (дипломатик мавқега эга) очиш бўйича Бош ассамблея резолюциялари ҳамда Самарқанд шаҳрига Жаҳон маданий туризм пойтахти мақомини берувчи декларация қабул қилинди.
Ўзбекистон жаҳон туризм бозорида энг жозибадор мамлакатга айланмоқда. Бу бир жиҳатдан юртимизда туризм тараққиётига катта эътибор қаратилаётгани самараси бўлса, иккинчидан, азалдан дунё тамаддуни хазинаси бўлган тарихий обидаларга бойлиги, халқимизнинг бағрикенг ва меҳмондўстлиги туфайлидир. Албатта, бизда туризм соҳасида имкониятлардан тўлиқ фойдаланилса, дунёнинг жонажон диёримизга интилиши ошишига, барпо этилаётган янги Ўзбекистоннинг истиқболи нурафшон бўлишига олиб келади.
Алишер ЭШТАЕВ,
иқтисодиёт фанлари доктори,
профессор
