Мамлакатимизнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишида илмий тадқиқот ва инновацион фаолият муҳим аҳамият касб этади. Бу жараёнда интеллектуал мулк объектлари — ихтиролар, саноат намуналари, фойдали моделлар ва бошқаларни ҳуқуқий муҳофазага олиш ҳамда уларни тижоратлаштириш долзарб вазифадир.

Жорий йил 12 октябрда Президентимиз раислигида интеллектуал мулк объектларини муҳофаза қилиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари юзасидан бўлиб ўтган йиғилишда бу борада амалга оширилаётган ишлар таҳлил этилиб, истиқболдаги вазифалар белгилаб берилди.

Айтиш керакки, илмий-тадқиқот институтлари ва олий таълим муассасалари яратган интеллектуал мулк объектларининг тижоратлаштириш тизими кенг йўлга қўйилса, ундан олинадиган иқтисодий фойда мазкур муассасалар фаолиятини янада рағбатлантиришга туртки бўлади. Шунингдек, мавжуд интеллектуал мулкни бошқариш тизимини шакллантириш ва такомиллаштиришга катта ҳисса қўшади.

Бугунги кунда юқорида қайд этилган муассасаларда интеллектуал мулкни бошқариш бўйича тизимли ёндашувни шакллантириш, шунингдек, уларни тижоратлаштириш билан боғлиқ назарий ва амалий муаммоларни ҳал этиш учун ҳар бир ташкилот кесимида интеллектуал мулк соҳасини ривожлантириш бўйича уч йиллик дастур ёки интеллектуал мулк сиёсатини ишлаб чиқиш давр талаби ҳисобланади.

Бу борада хорижий тажрибани ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Хорижий университетларда, хусусан, АҚШ олий таълим муассасаларида интеллектуал мулк сиёсатини шакллантириш бўйича катта тажриба тўпланган. 1932 йилда жаҳон амалиётида биринчи марта Массачусетс технология институти расмий патент сиёсатини, 1940 йилда эса патент сиёсати ва унинг процедуралари тўғрисидаги расмий низомни қабул қилган.

Калифорния университети 1943 йилда, Пенсильвания университети 1953 йилда, Гарвард университети эса 1975 йилда расмий патент сиёсатини қабул қилди. 1980-1990 йилларда АҚШда университетларнинг интеллектуал фаолияти натижаларини тижоратлаштириш билан боғлиқ масалалар юзасидан бир неча қонунчилик ҳужжати амалга киритилди.

Корея Республикасида ҳам биринчилардан бўлиб, университетлар ва корхоналар ўртасида яқин амалий муносабатлар ўрнатилиши муҳимлигини англаб, мамлакатда университетлар ва бизнес ўртасида кенг кўламли ҳамкорлик қилиш учун бир қатор қонунлар қабул қилинган.

1990 йилларнинг охирларида Япония фирмаларининг ахборот технологиялари ва биотехнологиялар каби муҳим соҳаларда АҚШ компанияларига нисбатан рақобатбардошлигини йўқотиши мазкур давлатда университетлар ва саноат ўртасидаги ўзаро қўллаб-қувватловчи алоқалар ўрнатилишига замин бўлди. Компаниялар ўзларининг барча тадқиқотларини мустақил бажариш ўрнига университетларда тўпланган билимлардан фойдаланишга қизиқиш кучайди. Рақобат босими остида университетлар томонидан ишлаб чиқилган илғор билимлардан фойдаланиш Япония учун энг устувор масалага айланди. Натижада мамлакатнинг етакчи университетлари интеллектуал мулк соҳасида ўз сиёсатини ишлаб чиқди.

Жаҳон интеллектуал мулк ташкилоти маълумотига кўра, бугунги кунда жаҳонда 579 та университет ва илмий-тадқиқот институти интеллектуал мулк бўйича ўз сиёсатини ишлаб чиққан.

Турли мамлакатлардаги университетларнинг тажрибаси шуни кўрсатадики, “фундаментал тадқиқотлардан саноат ишлаб чиқариш босқичига қадар” концепцияси муваффақиятининг асоси интеллектуал мулк объектларини яратиш, уларни муҳофаза қилиш ва тижоратлаштириш жараёнларини таъминлайдиган самарали ишлайдиган ҳуқуқий механизмни шакллантиришдан иборат. Бошқача айтганда, бу кўп жиҳатдан университетнинг яхши шаклланган интеллектуал мулк сиёсатига боғлиқ.

Жаҳондаги етакчи университетларнинг амалдаги интеллектуал мулк сиёсати таҳлили шуни кўрсатадики, бу ҳуқуқий механизм университетнинг тадқиқот натижаларини яратиш ва амалда қўллашни рағбатлантириш мақсадида ишлаб чиқилган. Унда барча манфаатдор томонларнинг ҳуқуқ ва ҳаракатлари аниқ белгиланган, тадқиқот ва таълимни янада қўллаб-қувватлаш учун интеллектуал мулк ҳуқуқларини амалга оширишдан даромад олиш назарда тутилган.

Ушбу соҳада халқаро тажрибани ўрганиш мақсадида яқинда Адлия вазирлиги ҳузуридаги Интеллектуал мулк агентлиги Жаҳон интеллектуал мулк ташкилоти билан ҳамкорликда интеллектуал мулк соҳасини ривожлантириш бўйича уч йиллик дастурларни ишлаб чиқиш бўйича халқаро эксперт Рон Марчант иштирокида учрашув ҳамда “Илмий-тадқиқот институтлари ва олий таълим муассасалари учун интеллектуал мулк сиёсати” мавзусида онлайн семинар ташкиллаштирилди.

Бундай тадбирлар ва халқаро ҳамкорликдаги лойиҳалар интеллектуал мулкни бошқариш соҳасида хориж тажрибасини чуқур ўрганиш, мамлакатимиз илм-фан тизимида ундан самарали фойдаланиш, илмий-тадқиқот муассасалари ўзининг инновацион стратегиясини шакллантиришида муҳим омил бўлиб хизмат қилади.

Зебунисо НУРИДДИНОВА,

Адлия вазирлиги ҳузуридаги Интеллектуал мулк агентлиги халқаро ҳамкорлик бўлими бош мутахассиси