Турли мамлакатларнинг кишилари тонгни “Энди нима бўлади?” деган хавотир билан қарши олаётгани рост. “Дунё ўзгариб кетди, биз билган дунё қолмади!” дейишмоқда одамлар.

Ватанимизда тинчлик ва осойишталикни барқарор сақлаб туриш, ривожланиш ва та­раққиётга эришиш ҳар қачонгидан ҳам му­раккаб эканини бугун барчамиз яхши англаб турибмиз.

Шундай бир вазиятда юртимиз муста­қиллигининг ўттиз тўрт йиллик байрамини тинчлик ва барқарор ўсиш билан, бир-бири­мизга ёр бўлиб, ҳақиқий ўзбекона маърифат ва ғурур билан қарши олаётганимизга шукр қиламиз.

— “Қирқ йилда эл ўзгарар” дейишади. Бу мақол бугунга мос келмай қолдими дейман? Ахир эл уч-тўрт йилдаёқ ўзгариб кетди.

— Ҳа, ҳаёт тезлашди, бир неча йил ичи­да турмушимиз тубдан ўзгарди. Янгиланиш­ларнинг саноғига етиш қийин. Юртда улкан жараёнлар содир бўлмоқда, аср қурилишлари давом этмоқда. Инсон қадр-қиммати шараф­ланмоқда. Ҳаётга муносабат ўзгариб бор­моқда. Кечагина одамлар хорижга чиқишни хаёлига ҳам келтиролмасди. Бугун оиласи ёки дўстлар билан биргалашиб саёҳат қи­лаётганлар, тижорат ёки таҳсил мақсадида бораётганлар минглаб топилади. Олдин бо­лаларимизга “Кўп китоб ўқийверма, миянг суюлиб кетади, яхшиси мол-ҳолга қара” дер эдик, бугун “Чалғимасдан китоб ўқисанг бўл­майдими?” деб танбеҳ беряпмиз.

— Шуни айтинг. Кечагина боламиз олий таълим даргоҳининг эшигига яқин боролмас­ди, бугун юзлаб университетлар хизматда. Қолаверса, дунёнинг исталган мамлакатида таҳсил олишга йўл очиқ.

Муҳандис дўстимизнинг сўзларига қа­ранг:

— Дунёнинг тараққий топган мамлакатлар­никидан қолишмайдиган тараққиёт дастурла­рига старт берилди, қонунчилик мосланди ва келажакни кафолатлаб берди, фанимиз илғор технологияларни ва ютуқларини ўрганишга ҳамда трансфер қилишга киришди. Биргина менинг соҳамда юзлаб ёшлар дунёнинг энг илғор ўлкаларидаги технологияларни ўрганиб қайтмоқда. Кечагина ўртача мураккабликдаги техникаларни ишлатиш ва созлаш учун чет­дан мутахассис чақиришга мажбур бўлардик, бугун бундай ускуналарни ўз фарзандларимиз бемалол бошқаряпти.

Шундай фикрларни ахборот технология­лари муҳандиси давом эттиради:

— Янгиланишлар барча соҳаларда ва уларни ақл қамраб ололмайди. Мамлакатдаги рақамлаштириш жараёнини айтайлик. Мисол учун, авваллари биргина маълумотномани олишга ўртача икки соат вақт кетган бўлса, мамлакат аҳолисининг шунча вақтини ҳисоб­лаб кўринг. Бу асрларга тенг бўлади. Бугун ўнлаб турдаги давлат хизматларига компь­ютердан ёки қўл телефонидан бир лаҳзада эришиш мумкин. “Бир миллион дастурчи” ташаббуси натижасида юртимизда замона­вий дастурчилар қатлами шаклланди. Аммо бу ёшларимиз шунчаки дастурий таъминот ва иловаларни буюртмачига етказиб беришяпти десангиз адашасиз. Буюртма асосида ишлаш — уларнинг кундалик эҳтиёжлари учунгина холос. Ёшлар орасидан турли замо­навий ускуна, технология ва қурилмаларнинг ишлаш ва бошқариш дастурини ярата ола­диганлар етишиб чиқди. Бугун ёшларимиз замонавий дастурлаш, робототехника, парвоз қурилмалари ишини режалаштириш ва бош­қариш дастурларини яратмоқда. Ал-Хораз­мий таъбири билан айтганда, “нолдан бир яратилди”, ҳали бу мингга етганида нималар юзага чиқишини тасаввур қилиб кўринг!

Олий таълим соҳаси тубдан ўзгарди. Таъ­лимнинг янги усуллари жорий қилинди, ама­лий ва аниқ фанларга йўналтирилган таълим муассасалари зарур замонавий жиҳоз ва ус­куналар билан таъминланди. Янги дарслар ва дарсликлар жорий қилинди. Шу ўринда ёш Абу Али ибн Синонинг отаси Самарқанд­дан Абу Абдуллоҳ Нотилий деган машҳур олимни Бухорога чорлагани, ўғлимга таълим беринг деб илтимос қилгани эсга келади. Бу­гун дунёнинг энг илғор мамлакатларининг кўзга кўринган олимлари, Нобель мукофоти лауреатлари юртимиз таълим даргоҳларида сабоқ бермоқда. Дуал ва индивидуал таълим тизими шаклланди, таълим трансформацияси юз берди. Айни кунларда бутун республика­нинг олий таълим даргоҳларида ёшларни ҳар томонлама етук мутахассис этиб тарбиялаш борасидаги хайрли ташаббуслардан бири бўлмиш “Долзарб тўқсон кун” лойиҳаси тадбирлари давом этмоқда. Ундан кўзланган мақсад — маънавий баркамоллик, ватанпар­варлик туйғуларини камол топтириш билан бирга, ҳар бир талабада бир неча соҳа кўник­масини ҳосил қилиш, ҳар бир ёш бир касб эгаси бўлишини таъминлашдан иборат.

Бундай эътирофларни нафақат физик, математик, кимёгар, биолог каби мамлакат тараққиёти учун жуда керакли касбларнинг эгаларидан, балки иқтисодчи, сиёсатчи, ҳу­қуқшунослардан ҳам эшитамиз. Ушбу со­ҳаларнинг кишилари жараёнларни чуқур таҳлил қилиб, янгиланишлар стратегияси доирасида кўзланган марраларга эришиш­нинг ўз соҳасига тааллуқли жиҳатларини тўла таърифлаб беришига шубҳа йўқ. У ҳол­да, оддий кишилар-чи?

Қисқа даврда хусусий бизнес ва ишлаб чиқариш билан шуғулланаётганлар сони бир неча баравар ортди. “Шундай бир шароит яратилдики, орзу ҳам қилолмас эдик, — дейди тадбиркор дўстимиз. — Келинг, орт­га эмас, олдинга кўз тикайлик. Бозор олдин бир хил эди. Эндиликда унинг ўнлаб турлари пайдо бўлганига ўзимиз ҳам шошиб қолдик. Пештахталаримизни истеъмол молларининг юзлаб тури тўлдирди, интернет ва онлайн савдо майдончалари кундалик эҳтиёжга ай­ланди. Жамиятда турли янги бозор турла­рининг ривожланиши сотувчи ва харидор орасидаги ишончнигина эмас, савдо-сотиқ­нинг кафолатланганини, яъни бу борадаги қонунлар ишлаётганини билдиради. Хусусий ишлаб чиқаришда катта ўзгариш юз берди: мисол учун, тошдан ип ёки ҳаводан сув олиш мумкинлиги кимнинг хаёлига келибди?

Жуда кўп кишилар тез орада юртимизда катта юксалиш содир бўлишини айтмоқда. Дунё карвон йўллари мувозанатининг ўз­гаришини, янги халқаро йўлаклар очилаёт­ганини кўряпсизми? Янги карвон йўллари очилиши билан бирга, қитъалараро тижорат карвонлари Ўзбекистондан ўтиши аниқ. Бу ўз-ўзидан бўлиб қолмайди, аксинча, юртимиз уларни оҳанрабодай ўзига жалб қилиб, Осиё билан Европани боғлайдиган жуда муҳим ин­теграторга айланади, ундан янги билим, тех­нология, маблағ дарёлари ўтади. Оққан дарё­дан ҳар қанақасига фойда бор, бу жараённинг илмини билганлар эса мисли кўрилмаган на­тижаларга эга чиқади.

Академик устозларимиздан бири шундай дейди: “Улуғ мутафаккир Муҳаммад ал-Хо­размий ҳинд саноғидаги бўшлиқни “нол” деб номлаган ва унга муқобил араб рақамини жорий қилган эди. Бу — бўшлиқдан моддият пайдо қилиш деган маънони англатади. Бугун жамиятимизнинг турли соҳаларида “бир”ни кўриб турибмиз, мақсад эса ана шу “бир”дан “минг”ни яратиш. Кейинги марра эса минг­дан миллионни яратиш ҳақида бўлади.

— Шундай, айтилган юксалишга қонун­ларимиз ва жамиятимизни тайёрлаб бориш учун жон куйдириляпти, — бу ҳуқуқшунос­нинг сўзлари. — Бунинг учун кишилари­мизнинг тушунчалари, одат ва кўникмалари даврга мос равишда ўзгариши зарур эканлиги аён бўлиб қолмоқда.

Дарҳақиқат, деярли қирқ миллион аҳолига эга мамлакат кишилари тушунчаларининг ўз­гаришига гувоҳ бўлиб турибмиз. Одамлари­миз янгиликларга интила бошлашди. Оддий мисол: барпо этилаётган янги шаҳарлар ва боғ-бўстонлар билан бирга, аҳоли қураёт­ган уйларнинг шаклу шамойили, меъморий ечимлари ҳам ўзгарди. Олдинги анъанавий иморатлар ўрнида энди бир неча қаватли, барча қулайликларга эга бинолар тикланяп­ти. Ҳатто рангларигача ўзгариб, қувноқроқ, порлоқ ранглар қўллана бошланди. Бундай иморатларнинг биринчи қаватидан тижорий шохобчалар жой олди, ҳаёт тақозосига кўра одамларимиз бир иншоотни иккига, учга, тўртга айлантиришди.

Кечагина минглаб ота-оналарнинг нияти оддийгина, ўша даврга хос эди: болаларни бир амаллаб катта қилиб, уйли-жойли қил­сак, тўйлар кўрсак, омад кулиб боқса-ю би­рон кичикроқ автоулов насиб қилиб қолса ажабмас. Бугун булар орзу-ҳавасдан воқе­ликка айланди. Шу сабабли “болаларни бир амаллаб катта қилиш” эмас, келажакда етук инсон бўлиб яшаши учун билим ва малака беришга интилиш илғорга чиқди. Ота-она­ларга келсак, бугун энг чекка ҳудудларда ҳам кишиларнинг ўзлари турли-туман хизмат ва ишлаб чиқариш шохобчаларини қуришди. Интернет бу борада ўта қулай ёрдамчи бўлиб чиқди, ҳозир олис ҳудудларда ҳам электрон хизматлар ишлаб турибди. Келажак дастури­миз эса бу билан қаноатланмайди: ҳамма гап кишиларимизнинг бунёдкорлик қобилиятида қолмоқда. Тадбиркорларимиз ўзлари яшаб турган ҳудуд шароитидан келиб чиқиб, аҳо­лига зарур қулайликларни тақдим қилишлари кун тартибига келди. Хизмат соҳаси шиддат билан ривожланди. Бу соҳа тўйингач, киши­лар янги турларини излаб топишга ва янги­ликларни жорий қилишга мажбур бўлишлари тайин.

Жамиятимиздаги яна бир муҳим ўзгариш — бугун ҳар ким ўзини ташвишга солаётган масала ва муаммолар ҳақида бемалол фикр айтиш ҳуқуқига эга бўлди. Яъни мамлакат­да кўп йиллардан буён мавжуд бўлмаган сўз эркинлиги рўёбга чиқди. Бугун юртимизнинг энг чекка ҳудудидаги киши ҳам ўз фикрини чекловларсиз, очиқ билдира олади. Шу тари­қа, давлат бошқаруви тизимига халқ бошқа­рув тизими кириб келганига барчамиз гувоҳ бўлиб турибмиз. Фикрга, муносабатга очиқ­лик юксалиш, янги ғоялар сари бошлайди. Чунки бундай шахслар дунёга тийрак нигоҳ ила қарайди.

Бундан бир қанча йил илгари “Бирдан мингни яратиш” тамойили қамраб олади­ган жараёнлар илғор технология ва фан ян­гиликларини юртимизда жорий қилишдан иборат эканлиги таъкидланган эди. Булар келажак соҳалари бўлмиш муҳандислик, ахборот технологиялари, робототехника, молекуляр фанларнинг илғор ютуқлари ҳи­собига юз берди. Бундай катта кўламли жа­раённи содир қилиш учун кўп йиллик аниқ режа керак бўлса, у режани амалга ошириш учун кучли сиёсий ирода, матонат ва ши­жоат, чуқур мулоҳаза ва албатта, барчага ўр­нак бўлгулик фидойилик зарурлигини ҳамма тушуниб етган, албатта.

“Ўзбекистон рекордларга имзо қўймоқ­да” — жаҳон ахборот нашрларида шундай сарлавҳалар кўпроқ ўрин ола бошлади. Бу юксалиш даражаларини англатади: агар мустақиллик туфайли ватанимиз афсонавий Қақнус сингари кулдан бош кўтариб чиққан бўлса, эндиликда жаҳон унинг парвозини ку­затмоқда.

“Мингдан миллион-чи?” дейдиганлар ҳам бор. Миллион — бу Учинчи Ренессанснинг айни ўзидир.

— Ренессансларни фидойилар барпо қила­ди, — дейди тарихчи олим. — Эҳтиёжлар мақ­садга қараб ўзгаради-ку? Мақсад улуғ бўлса, маиший икир-чикирларни ортга суради.

— Унда орзу-ҳавас нима бўлади? — дейди кимдир. — Бола-чақани уйлаб-жойлаш, мун­дайроқ бирон машина олиш, эл-юртга тўй бе­риш... Буларга эришиш учун тинмай уриниб тиришиш керак эмасми?

Шунда умрини эл-юрт хизматига бағиш­лаган улуғларимиздан бирининг сўзлари эсга келади: “Фақат юксак мақсадга эришишни ва ғалаба қозонишни кўзлаш керак. Кичикроқ нарсаларни мақсад қилсангиз, уларга эриш­сангиз ҳам, ғалаба насиб қилмаслиги мум­кин. Ғалаба шундай нарсаки, сизга ўзингиз кўзлаган барча неъматларни олиб келади”.

Яна бир жиҳат: орзу-ҳавас дейилганида, халқимизнинг “Кенгга кенг дунё, торга тор дунё”, деган ҳикмати ёдга келади. Жаҳон мамлакатлари юртимиздаги туб янгиланиш ва юксалишларга шоҳид бўлди. Айни шу кенг кўламли азим жараёнлар жаҳонга ўзбе­кона юксак ахлоқ, лутф ва анъаналар билан бўйлашиш ўрнаги бўлиб дунё диққатини тортди. Ўзаро ҳурмат ва эҳтиромга асослан­ган қўшничилик муносабатлари деймизми, олам ёшларини инсоният асрий заковатининг маҳсули бўлмиш умуминсоний анъаналар руҳида тарбиялаш ва шундай ғоялар атро­фида бирлаштириш ташаббуслари ёки олам аҳлини эзгуликка чорловчи маданият, санъат намойишлари деймизми, энг юксак халқаро минбарларда она тилимизнинг янграши дей­мизми — барчаси Ватан довруғини юксалти­риш ва равнақ топтириш учун қилинаётган фидойилик намунаси ўлароқ эътироф этилди.

Юксак ахлоқ, номус, ватанпарварлик, ҳалоллик ва тўғрилик халқимизнинг эзгу анъаналари бўлса, яна бир фазилати бунёд­корликдир. Барча қўлидан келганича ўзидан кейингиларга гуллаб-яшнаган бўстон қол­диришга интилади. Бу анъана халқимизда асрлар бўйи давом этиб келмоқда. Чунончи, султон Ҳусайн Ҳирот шаҳрида “Боғи Жаҳон Оро”ни таъмирлатганида, улуғ бобомиз Али­шер Навоий “Сабъаи сайёр” достонида унга бағишлаб ажойиб мадҳия битгани кўпчилик­ка маълум. У-ку биргина боғ экан, бугун янги Ўзбекистон бўйлаб юзлаб боғлар барпо этил­моқда. Бу сўзнинг мажозий маъноси ҳам бор: у назм санъати тилида юрт фаровонлигини, баракот ва ҳузур-ҳаловатни англатади.

Олис-яқин ҳудудларимиздаги миллион­лаб инсонлар халқаро майдондаги кўп йў­налишли масалаларга юртимиз манфаати ва халқ манфаатларидан келиб чиққан ҳол­да ёндашиш, аввалдан тўпланиб қолган муаммоларни ҳал қилиб, мамлакатни тамо­мила янги старт майдончасига олиб чиқиш, янги жараёнлар мобайнида юзага келаётган муаммоларнинг тезкор ечимини топиш, уларни зудлик билан бартараф этиш, ке­рак бўлганида тузатишлар киритиш ва та­раққиёт йўналишини оғишмай бошқариб бориш, миллий анъаналаримизга қатъий риоя қилган ҳолда ечим топиш учун қанча куч, шижоат, ғайрат кераклигини тушуниб, юксалиш йўлида барча бир тану бир жон бўлиб, баҳамжиҳат қўллаб-қувватлаш ке­раклигини чуқур идрок қилиб туришганига шубҳа йўқ.

Кўзланган марралар кўз қамаштирувчи­дир. Кечагина бутун бошли бир вилоятнинг йиллик инвестиция марраси ярим миллион долларга етиб-етмаган бўлса, бугун туман миқёсидаги биргина тадбиркорнинг айланма маблағи бундан каррасига зиёд. Вилоятла­римиз ўзаро беллашиб, дунё мамлакатлари билан тўғридан тўғри эркин иқтисодий ало­қаларни йўлга қўйган. Эндиликда жаҳоннинг кўпгина бозорларида мамлакат номи билан бирга муайян маҳсулотни экспорт қилаётган ҳудуд номи ҳам баравар янграб, брендга ай­ланмоқда.

Замонавий технологиялар борасида ҳам юртимиз янги яратиш босқичига тайёрла­наётгани қувонарли. Хомашё етиштириб бериш даврлари аллақачон ортда қолди, мажозан айтганда, у кўприклар энди бузиб ташланди. Ўрнида янги, келажак сари ин­тилган кўприклар барпо бўлди. Баракот­ли Ўзбекистон тупроқларида етиштирил­ган маҳсулотлар эндиликда хомашё эмас, тайёр бренд маҳсулоти сифатида тақдим этила бошланди.

Узлуксиз давом этувчи бу ривожланиш жа­раёнининг келгусидаги натижалари қандай бўлиши ҳам аниқ белгилаб берилди. Тоғ-кон, геология, маъданшуносликдан тортиб, қишлоқ, сув ва ўрмон хўжалигигача бўлган соҳаларда катта янгиланишлар юз берди, уларда замона­вий технологияларни қўллаш ва “ақлли” ёнда­шувлар туфайли барака қозониш жараёни кўз ўнгимизда содир бўлди. Шу билан бирга, бу марралар сари малакали ва билимли ёшларни олдиндан тайёрлаб боришдай улкан вазифа ҳам уддаланди.

Орадан ҳеч қанча вақт ўтмай, дунёнинг энг илғор ишлаб чиқариш тизимлари Ўзбе­кистонда бунёд бўлишига шубҳа йўқ. Гап эса ана шундай илғор корхоналарни бошқара оладиган салоҳиятли бошқарув ходимлари ва мутахассисларни тарбиялаб етиштиришда қолмоқда. Яъни йиллар мобайнида “ишчи кучи етиштирувчи” мамлакат бўлиб кел­ган юртимиз эндиликда “ақл кучи етиш­тирувчи” мамлакатга айланаётир. Шу билан бирга, асрий анъаналаримиз бўлмиш одоб ва ахлоқнинг, ўлмас маданиятларнинг, сеҳрли санъат ва адабиётнинг, инсонийлик тараннумининг тимсоли бўлиб янгидан қад кўтариб чиқди.

Шунингдек, фикр ва тушунчалар ўзгари­ши ҳам содир бўлди. Ҳозир шаҳар ва қиш­лоқларимизда кечаю кундуз ҳаёт тинмайди. Барча нимадир яратиш, бирни икки қилиш каби бунёдкорлик юмушлари билан машғул.

Фахр ва ҳайрат билан кузатаётганимиз бу кўламли жараёнлар оддийгина қилиб “старт нуқтаси” деб баҳоланмоқда. Мингдан мил­лионни яратишдай улкан маррани кўзлаган мақсадларимизнинг қанчалар ҳаётий ва ҳаёт­бахш эканини мамлакатда содир бўлаётган турли-туман янгиланиш жараёнлари ва олис- яқин мамлакатлар мутахассисларининг эъти­рофлари исботлаб турибди. Шу билан бирга, аввал кўрилмаган бундай қамровли жараёнлар янги муаммоларни ҳам пайдо қилмоқда, би­роқ она юртимиз кучли ирода, вазиятни тез­корлик билан оқилона баҳолаш ва энг мақбул қарорлар қабул қилиш фазилати ила кўзланган улуғ марраларга сабот ва шижоат ила, қатъиян оғишмай илгарилаб боришига шубҳа йўқ.

Дунё турланиб-тусланувчан, юртимиз эса ягона! Шундай баракотли ўлкада, шундай халқ орасида дунёга келтиргани учун Ярат­ганга мингдан-минг шукр қилсак арзийди. Улуғларимизнинг ниятлари ҳар доим эзгу бўлиб келган: юрт тинч, эл фаровон бўлсин, кўпнинг дуосини олган сира кам бўлмасин деб дуо қилишган.

Тарих мобайнида юртини юксалтирган, халқининг фаровонлиги учун заҳмат чек­кан кишиларнинг номи доимо ҳурмат билан тилга олинади. Элга яхшилик қил, кўпнинг дуосини ол — барча бу ишларнинг негизида шундай эзгу ният бор. Ёниқ юрак билан туну кун юрт равнақи учун жон куйдирган фидо­йилар номи тоабад шараф ва эъзозга бурка­нади, албатта.

Исажон СУЛТОН,

Ўзбекистон халқ ёзувчиси