Бугун Бойсун тумани, “Кўлқамиш” МФЙ ҳудудида жойлашган “Мустақилликнинг 25 йиллиги” конида Энергетика вазири Ж.Мирзамаҳмудов ва Фавқулодда вазиятлар вазири генерал-майор А.Қўлдошев иштирокида кеча, 17 сентябрь куни конда юз берган техноген ҳодиса юзасидан брифинг бўлиб ўтди.
Унда 17 сентябрь куни соат 16:00 ларда Бойсун туманидаги “Кофрун” МФЙ ҳудудида жойлашган “Мустақилликнинг 25 йиллиги” (М-25) конига қарашли 604-сон қудуғининг ён тарафидан юқори босимли водород сульфид гази сизиб чиқиш ҳолати қайд этилганлиги айтилди.
Ҳодиса оқибатида 4 нафар фуқаро вафот этган. 11 нафар фуқаро эса тан жароҳати олиб, шифохонага юборилган. Кечанинг ўзида уларнинг 10 нафарига уйига жавоб берилган.
Эслатиб ўтамиз, жорий йил 1 сентябрь куни соат 15:17 да “М-25” конидаги 604-сонли қудуқда бурғилаш ишларини олиб бориш вақтида технологик жараённинг бузилиши натижасида водород сульфид гази чиқиши кузатилганди. Ушбу техноген ҳодиса оқибатларини бартараф этиш бўйича республика даражасидаги вазирлик ва идоралар мутасаддиларидан иборат тезкор штаб тузилиб, унинг назорати остида ҳодиса оқибатларини режали бартараф этиш ишлари амалга оширилди. Натижада 15 сентябрь куни қудуқ герметикланган ҳамда табиий газнинг сизиб чиқиши ҳолати тўлиқ сўндирилганди.
Айни пайтда бу ерга тегишли ташкилотлар мутахассислари томонидан барча зарурий ишлар олиб борилмоқда.
Брифинг иштирокчиларнинг “Нега бу ҳодиса яна такрорланди?” дея берган саволига Энергетика вазири Ж.Мирзамаҳмудов бу мазкур коннинг географик жойлашуви ва ўзига хос хусусиятлари билан бевосита боғлиқлигини айтди.
Хусусан, “Мустақилликнинг 25 йиллиги” кони маъмурий жиҳатдан Ўзбекистон Республикасининг Сурхондарё вилояти ҳудудида жойлашган бўлиб, Бойсун шаҳридан 20 километр жануби-шарқда жойлашган.
Географик жиҳатдан ҳудуд тоғолди-адир рельефидир. Рельефнинг мутлақ баландлиги денгиз сатҳидан 1000 метрни ташкил этади.
“М-25” (“Гажак”) кони биринчи марта 1933 йилда геологик тадқиқот йўли билан аниқланган ва 1938 йилда тайёрланган. 1941 йилда бу ерда биринчи қидирув қудуғи бурғиланган.
1974 йилда 5-сонли қудуқни синовдан ўтказишда қуйи бўр қатламларидан газнинг саноат оқимлари олинган. Худди шу йили тузилма кон тоифасига киритилган.
Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, кон захираси 40 млрд м3ни ташкил этган. 2006 – 2008 йилларда Малайзиянинг “PETRONAS” компанияси томонидан “Ўзбекнефтгаз” МХК билан имзоланган қўшма ўрганиш тўғрисидаги битим доирасида Гажак майдонида 3D сейсмик қидирув ишлари олиб борилди ва битта қудуқ синовдан ўтказилди.
Компаниянинг лойиҳага киритган тўғридан-тўғри инвестициялари умумий миқдори 102 миллион АҚШ долларини ташкил этди. Компаниянинг инвестиция сиёсатидаги ўзгаришлар ва энг асосийси, "Гажак" конини ўзлаштиришнинг мураккаблиги туфайли компания лойиҳадан чиқди.
М-25 кони қуйидаги тоифаларга киради:
геологик тузилишига кўра – жуда мураккаб кон-геологик шароитлар;
Маълумот учун. Мураккаб геологик тузилиш кўп сонли структуравий бузилишларнинг мавжудлиги, фильтрация-сиғим хусусиятларининг катта хилма-хиллиги билан боғлиқ. Бу ерда самарали қазиб олиш учун бутасимон бурғилаш усулидан фойдаланиш талаб этилади. Қия йўналишдаги қудуқларни қуриш 1200 м гача.
захираларнинг ажратиб олиниши – қийин ажратиб олинадиган захиралар;
Маълумот учун. ГКЗда тасдиқланган бошланғич захиралар 108,6 млрд м3 ни ташкил этади. Шу билан бирга, қазиб олиш даврида (30 йил) тўпланган газ қазиб олиниши кутилмоқда – 81,2 млрд м3 ва қазиб олиш коэффициенти – 0,77.
табиий газ таркиби ва қатламнинг тавсифи:
– юқори олтингугуртли газ (олтингугурт миқдори 7% гача);
– юқори карбонат ангидрид гази (таркибида карбонат ангидрид гази 12% гача);
– кондаги аномал юқори қатлам босими 65 МПа;
– кесими бўйича юқори ҳарорат 150°С гача етади;
Маълумот учун. Муборак ҳудудидаги конларда олтингугугрт (H2S) миқдори – 3,8%, карбонат ангидрид гази (СО2) миқдори 4,61% гача.
Устюрт ҳудудидаги конларда олтингугугрт (H2S) миқдори – 0%, карбонат ангидрид гази (СО2) миқдори 1,31% гача.
Шўртан ҳудудидаги конларда олтингугугрт (H2S) миқдори – 0,07%, карбонат ангидрид гази (СО2) миқдори 2,9% гача.
Газли ҳудудидаги конларда олтингугурт (H2S) миқдори – 0,72%, карбонат ангидрид гази (СО2) миқдори 3,1% гача.
Ушбу шароитлар юқори босим, ҳарорат, водород сульфидга чидамлиликни таъминлайдиган ускуналар, материаллар, кимёвий реагентлар, технологияларга алоҳида талабларни қўяди ва углеводородли агрессияга қарши, бурғилаш эритмасининг юқори зичликларида ишлаш – 2,30 г/см3 гача. Ёрилган, кучли (600 м гача) юқори қатлам босимига эга бўлган коллектор бурғилаш эритмаларини бошқаришда алоҳида ёндашувни талаб қилади. Коннинг мураккаб геомеханикаси туфайли бурғилаш эритмаларининг, шу жумладан углерод асосли эритмаларнинг алоҳида хусусиятлари зарур.
Бундан ташқари, мақсадли горизонтларнинг қатлам шароитлари – термобарик шароитлар ва қатлам флюидидаги карбонат ангидрид ва водород сульфид миқдори – юқори босим остида агрессив юқори ҳароратли кислотали муҳитда ишлай оладиган коррозияга чидамли CRA (никель-хром-молибден) қотишмасидан тайёрланган қимматбаҳо эксплуатация ускуналари ва материалларини моддий жиҳатдан бажариш зарурлигини белгилайди. Буни ўз навбатида лойиҳанинг халқаро техник маслаҳатчилари (Halliburton, Schlumberger, Baker Hughes, Weatherford ва бошқалар) тасдиқладилар.
Шунингдек, қудуқларни синаш жараёнида насос-компрессор қувурларида (НКҚ) олтингугуртнинг чўкиши кузатилади, уларни бартараф этиш учун олтингугурт тиқинларини эритишга қодир бўлган кимёвий реагентларни ҳайдаш керак.
Маълумот учун. Ҳисоблашлар шуни кўрсатадики, газ таркибида олтингугурт бўлганда 0,7 г/м3 10% олтингугурт қувурлар юзасида тўпланади кунига 283 минг м3 қудуқда 20 кг атрофида олтингугурт чўкади. Оператор томонидан тажриба-саноат ишлари олиб борилди. Унда турли хил реагентлар синовдан ўтказилиб, НҚҚда олтингугурт тиқинларини бартараф этиш учун кимёвий реагентларни танлаш бўйича жаҳон тажрибаси ўрганилди ва дастлаб "МИРРИКО" (РФ) компанияси томонидан ишлаб чиқарилган Atren B-solv эритмаси танланди.
Қудуқ стволида чўкиндиларга қарши курашиш учун конни ишлатиш лойиҳаси (ҚЕЭ)да қуйидаги режа-тадбирлар назарда тутилади:
комбинацияланган усул билан (механик ёки кимёвий) олтингугурт чўкиндиларини олиб ташлаш қудуқларни бир йилда 30 кунга қўшимча мажбурий тўхтатишга. Қудуқда бошқа операцияларни ҳисобга олган ҳолда тўхташларнинг умумий вақти йилига 55 кунни ташкил этиши мумкин.
2017 йилдан "Surhan Gas Chemical Operating Company" компанияси Оператор сифатида "Мустақилликнинг 25 йиллиги" (“Гажак”) конида ва “Ўзбекистон мустақиллиги” инвестиция блокида маҳсулот тақсимотига оид битим доирасида нефть-газ операцияларини амалга оширишни бошлади.
Геология қидирув ишлари доирасида 160 квадрат километр ҳудудда 3Д, 492 погон километр ҳудудда эса 2Д услубида сейсмик тадқиқот ишлари амалга оширилди.
Жами 23 та қудуқда бурғилаш, 10 та қудуқда синов ишлари якунланган.
Ҳозирги вақтда 4 270 нафардан ортиқ қурувчилар ва 517 та қурилиш техникаси жалб қилинган.
