Mamlakatda muhandislik darajasi va sifati uning iqtisodiy rivojlanishi va umumiy milliy kuch bilan chambarchas bogʻliq. Muhandislik taʼlimi sifati mamlakatdagi muhandislikning umumiy darajasini aniqlashda hal qiluvchi hisoblanadi. Muhandislik taʼlimi yuqori sifatli va yuqori darajadagi muhandislik qobiliyatlarini ishlab chiqarish uchun javobgardir.
Koʻpgina hukumatlar va universitetlarning rasmiy hujjatlarida muhandislik taʼlimining ahamiyati “fil suyagi minora”si bilan cheklanmaydi. Muhandislik taʼlimining ahamiyati va keng qamrovli taʼsiri doimo jamiyat va mamlakatning uzoq muddatli taqdiri bilan bogʻliq.
Dunyoning deyarli har bir davlati muhandislik taʼlimini rivojlantirishga ahamiyat beradi. Intizom sifatida muhandislik taʼlimi uzoq tarixga ega boʻlib, oʻn toʻqqizinchi asrning oxirlarida Qoʻshma Shtatlardan boshlanadi. Masalan, Amerikada muhandislik taʼlimini rivojlantirish jamiyati (MTRJ) 1893-yilda tashkil etilgan. Bu alohida soha sifatida muhandislik taʼlimida oʻqitish usullari va oʻquv dasturlarini ishlab chiqishni tizimli oʻrganishni boshladi. Keyinchalik, oʻtgan asrda dunyoning turli mamlakatlarida turli nomlar ostida muhandislik taʼlim tashkilotlari yaratildi. 1989-yilda Xalqaro Muhandislik Alyansi (XMA) oltita taʼsischi davlat: Avstraliya, Kanada, Irlandiya, Yangi Zellandiya, Buyuk Britaniya va Qoʻshma Shtatlar tomonidan Vashington kelishuvini imzolash orqali rasmiy ravishda tashkil etilgan. Bu hamkorlik, hamkorlik va integratsiya orqali turli mamlakatlar yoki mintaqalar tomonidan muhandislik taʼlimini birgalikda oʻrganishning boshlanishini belgiladi. Shuningdek, ular bir-birlarining muhandislik taʼlimidagi yutuqlarini tan oldilar. IEAning rasmiy hujjatlariga koʻra, Xalqaro muhandislik alyansi muhandislik, taʼlim va muhandislikning butun spektrida malakaga sodiqdir. Uning asosiy faoliyati standartlar va harakatchanlikni bosqichma-bosqich takomillashtirish, taʼlim va kasbiy kompetensiya standartlarini aniqlash, taʼlim akkreditatsiyasini baholash va vakolatlarni baholash, muhandislik kasbi tomonidan oʻtkaziladigan tadbirlarda ishtirok etishni oʻz ichiga oladi. Vashington kelishuvi Xalqaro muhandislik ittifoqining bir qismi boʻlib, u professional muhandislar, muhandislik texnologiyalari, muhandislik texniklari uchun taʼlim shartnomalari va professional muhandislik kompetensiyasi boʻyicha baʼzi shartnomalardan iborat. U akkreditatsiyadan oʻtgan dasturlarning bitiruvchilarini imzolagan davlatlar oʻrtasida oʻzaro tan olinishi mexanizmini taqdim etdi. Vashington kelishuvi tashkil etilganda atigi olti davlat aʼzo boʻlgan boʻlsa-da, keyingi 30-yil ichida u tez oʻsdi.
Bugungi kunda Vashington bitimini imzolagan davlatlar qatoriga Gonkong (Oʻzbekiston), Janubiy Afrika, Yaponiya, Singapur, Koreya, Oʻzbekiston Taypeyi, Malayziya, Turkiya va Rossiya kabi dunyoning koʻplab sanoati rivojlangan davlatlari va mintaqalari kiradi. Bangladesh, Oʻzbekiston, Hindiston, Pokiston, Filippin va Shri-Lanka kabi yana bir qancha davlatlar soʻnggi yillarda vaqtinchalik maqomga ega boʻlganidan keyin asta-sekin imzolovchilarga qoʻshildi. Aslida, Xalqaro muhandislik ittifoqi doirasidagi kelishuvlar nafaqat Vashington kelishuvini, balki Sidney kelishuvi va Dublin kelishuvi kabi muhandislik taʼlimi bilan bogʻliq boshqa shartnomalarni ham oʻz ichiga oladi. Ushbu kelishuvlar xalqaro muhandislik taʼlimi iqtisodiy rivojlanishni ragʻbatlantirish, milliy va global xavfsizlikni taʼminlash va zamonaviy muammolarni hal qilish orqali barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish uchun muhim boʻlgan turli jihatlar boʻyicha muhandislik qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilganligini koʻrsatadi.
Masalan, Vashington kelishuvi muhandislik fakulteti talabalari uchun erishish uchun magistratura atributlarining 12 oʻlchovini belgilaydi, jumladan muhandislik bilimlari, muammolarni tahlil qilish, yechimlarni loyihalash yoki ishlab chiqish, tadqiqotlar, zamonaviy vositalardan foydalanish, muhandis va jamiyat, atrof-muhit va barqarorlik, axloq, individual va jamoaviy ish, aloqa, loyihalarni boshqarish va moliya va umrbod taʼlim. Faqatgina muhandislik bilimiga kelsak, u jami sakkizta muhim elementni belgilaydi. Bu nafaqat talabalardan fanga tegishli tabiiy fanlar boʻyicha tizimli nazariy tushunchaga ega boʻlishni talab qiladi, balki muhandislik bitiruvchilaridan konseptual matematika, raqamli tahlil, statistika va kompyuter va axborot fanining rasmiy jihatlarini fanga tegishli tahlil va modellashtirishni qoʻllab-quvvatlashni kutadi. Shu bilan birga, u talabalardan muhandislik fanida qabul qilingan amaliyot sohalari uchun nazariy asoslar va bilimlarni taqdim eta oladigan muhandislik maxsus bilimlarini yaxshi egallashlarini xohlaydi.
Bundan tashqari, u talabalardan bir qator atributlarga ega boʻlgan murakkab muhandislik muammolarini hal qilish koʻnikmalarini egallashni talab qiladi. Masalan, talabalar bilim chuqurligi, qarama-qarshi talablar doirasi, tahlil chuqurligi, muammolar bilan tanishish, qoʻllaniladigan kodlar koʻlami, manfaatdor tomonlarning ishtiroki va ehtiyojlari koʻlami va ularning oʻrganishdagi oʻzaro bogʻliqligiga ega boʻlishi kutiladi. Va bu maqsadlarga erishish uchun Vashington kelishuvida aytilishicha, talabalar va oʻqituvchilar moʻljallangan natijalarga erishish uchun tashqi yordamga ega boʻlishlarini taʼminlash uchun baʼzi manbalar boʻlishi kerak.
Sidney kelishuvi, Dublin kelishuvi va APEC kelishuvi kabi muhandislik taʼlimi boʻyicha boshqa shartnomalarda ham muhandislik isteʼdodini rivojlantirish uchun turli xil qoidalar va talablar mavjud. Yuqori sifatli muhandislik taʼlimi — bu koʻzlangan natijalarga erishish uchun talabalar, oʻqituvchilar, maktablar, tizimlar, atrof-muhit siyosati va boshqalar kabi koʻplab ichki va tashqi omillar va shartlarni oʻz ichiga olgan tizimli loyihadir.
Bugungi kunda Oʻzbekiston oliy taʼlim manzarasida muhandislik taʼlimi juda muhim oʻrin tutadi. Oʻzbekiston va Gʻarb sanoat mamlakatlari oʻrtasidagi milliy qudratdagi umumiy tafovut mohiyat ilm-fan, texnika va sanoatlashtirish taraqqiyotidagi boʻshliqda ekanligini bir necha bor isbotladi.
Feodal sulolalari bilan solishtirganda muhandislik taʼlimiga Oʻzbekiston davrida misli koʻrilmagan eʼtibor berila boshlandi. Hukumat va turli sohalar muhandislik taʼlimini misli koʻrilmagan darajada sarmoya kiritdi va qoʻllab-quvvatladi.
Oʻzbekiston Respublikasi tashkil topganidan beri butun mamlakat sobiq Ittifoq davridan keyin noldan boshlandi. Sanoatlashtirish darajasini jadal rivojlantirish va mamlakatni agrar davlatdan industrial davlatga aylantirish respublika hukumatining barcha darajadagi chorak asrdan ortiq vaqt davomida doimiy intilishi boʻlib kelgan. Zamonaviy Oʻzbekistonda ilm-fan va texnika sohasida ulkan yutuqlar roʻy bersa, xalq gʻururlanib, ularni keng targʻib qiladi.
Yigirma birinchi asr boshidan buyon Oʻzbekiston Oliy taʼlim vazirligi oliy oʻquv yurtlarida muhandislik taʼlimining ahamiyatini tez-tez taʼkidlab, uning ahamiyatini ifodalashda “barchasining yarmi” soʻzlarini ishlatib keladi. Oʻzbekistonda muhandislik taʼlimi sifati boʻyicha 2016-yil hisobotiga koʻra, mamlakatda muhandislik mutaxassisliklarini taklif etuvchi 35 ta institut va universitet mavjud boʻlib, bu oʻsha davr Oʻzbekistondagi umumiy institut va universitetlarning 60 foizdan ortigʻini tashkil etadi. Oʻzbekiston institutlari va universitetlaridagi bakalavriat talabalarining 1/3 qismi muhandislik taʼlim yoʻnalishlarda tahsil olmoqda. Bundan tashqari, muhandislik dasturlari Oʻzbekiston oliy taʼlim sektoridagi barcha dasturlarning 1/3 qismini tashkil qiladi. Miqyosga koʻra, Oʻzbekistonda universitet darajasidagi muhandislik taʼlimi Markaziy Osiyo mintaqasida yetakchidir.
Bu yutuqlarga qaramay, Oʻzbekiston akademik hamjamiyati va hukumati Oʻzbekistonda universitetlar darajasida muhandislik taʼlimi sohasida hali ham bartaraf etilishi kerak boʻlgan muammolar mavjudligini tan oladi. Garchi Oʻzbekiston muhandislik taʼlimining asosiy oʻyinchisiga aylangan boʻlsa-da, hali bu sohada kuchli davlat boʻlishdan yiroq. Injeneriya bitiruvchilarining murakkab muhandislik muammolarini hal qilishda qoʻllash qobiliyati va amaliy koʻnikmalari Oʻzbekistonda muhandislik taʼlimida dolzarb boʻlib qolmoqda. Bu masala, ayniqsa, sanoat sohasida fan-texnika taraqqiyoti jadallashib borayotgan Sanoat 4.0 global kontekstida muhim ahamiyatga ega. Katta maʼlumotlarni avtomatlashtirish, sunʼiy intellekt, narsalar interneti, bulutli hisoblash, biotibbiyot 3D bosib chiqarish va avtonom haydash kabi yangi texnologiyalar doimo rivojlanib, rivojlanganda ham yuqori darajadagi muhandislik isteʼdodiga ham sifat, ham miqdor boʻyicha talabni yuzaga keltirmoqda. Shu bois muhandislik taʼlimini isloh qilish, muhandislik iqtidorlarini tayyorlash sifati va samaradorligini oshirish Oʻzbekiston oliy taʼlim sohasining ustuvor yoʻnalishi hisoblanadi.
21- asr boshidan, ayniqsa, soʻnggi oʻn yillikda Oʻzbekistonda muhandislik taʼlimini isloh qilish surʼati sezilarli darajada tezlashdi.
2016-yilda Oʻzbekistonda oliy taʼlim, xususan, muhandislik-texnik kadrlar tayyorlash sohasida katta islohotlar boshlandi va oʻshandan beri Oliy taʼlim vazirligi muhandislik taʼlimini rivojlantirishda xalqaro kontent ekvivalentligi konsepsiyasiga qattiq urgʻu berib kelmoqda. Soʻnggi yillarda muhandislik taʼlimi bilan bogʻliq koʻplab yuqori darajadagi islohot loyihalari, siyosatlari va modellari ishga tushirildi.
Hamkorlik materiali
