Мамлакатда муҳандислик даражаси ва сифати унинг иқтисодий ривожланиши ва умумий миллий куч билан чамбарчас боғлиқ. Муҳандислик таълими сифати мамлакатдаги муҳандисликнинг умумий даражасини аниқлашда ҳал қилувчи ҳисобланади. Муҳандислик таълими юқори сифатли ва юқори даражадаги муҳандислик қобилиятларини ишлаб чиқариш учун жавобгардир.
Кўпгина ҳукуматлар ва университетларнинг расмий ҳужжатларида муҳандислик таълимининг аҳамияти «фил суяги минора»си билан чекланмайди. Муҳандислик таълимининг аҳамияти ва кенг қамровли таъсири доимо жамият ва мамлакатнинг узоқ муддатли тақдири билан боғлиқ.
Дунёнинг деярли ҳар бир давлати муҳандислик таълимини ривожлантиришга аҳамият беради. Интизом сифатида муҳандислик таълими узоқ тарихга эга бўлиб, ўн тўққизинчи асрнинг охирларида Қўшма Штатлардан бошланади. Масалан, Америкада муҳандислик таълимини ривожлантириш жамияти (МТРЖ) 1893 йилда ташкил этилган. Бу алоҳида соҳа сифатида муҳандислик таълимида ўқитиш усуллари ва ўқув дастурларини ишлаб чиқишни тизимли ўрганишни бошлади. Кейинчалик, ўтган асрда дунёнинг турли мамлакатларида турли номлар остида муҳандислик таълим ташкилотлари яратилди. 1989 йилда Халқаро Муҳандислик Алянси (ХМА) олтита таъсисчи давлат: Австралия, Канада, Ирландия, Янги Зелландия, Буюк Британия ва Қўшма Штатлар томонидан Вашингтон келишувини имзолаш орқали расмий равишда ташкил этилган. Бу ҳамкорлик, ҳамкорлик ва интегратсия орқали турли мамлакатлар ёки минтақалар томонидан муҳандислик таълимини биргаликда ўрганишнинг бошланишини белгилади. Шунингдек, улар бир-бирларининг муҳандислик таълимидаги ютуқларини тан олдилар. ИEАнинг расмий ҳужжатларига кўра, Халқаро муҳандислик алянси муҳандислик, таълим ва муҳандисликнинг бутун спектрида малакага содиқдир. Унинг асосий фаолияти стандартлар ва ҳаракатчанликни босқичма-босқич такомиллаштириш, таълим ва касбий компетенсия стандартларини аниқлаш, таълим аккредитатсиясини баҳолаш ва ваколатларни баҳолаш, муҳандислик касби томонидан ўтказиладиган тадбирларда иштирок этишни ўз ичига олади. Вашингтон келишуви Халқаро муҳандислик иттифоқининг бир қисми бўлиб, у профессионал муҳандислар, муҳандислик технологиялари, муҳандислик техниклари учун таълим шартномалари ва профессионал муҳандислик компетенсияси бўйича баъзи шартномалардан иборат. У аккредитатсиядан ўтган дастурларнинг битирувчиларини имзолаган давлатлар ўртасида ўзаро тан олиниши механизмини тақдим этди. Вашингтон келишуви ташкил этилганда атиги олти давлат аъзо бўлган бўлса-да, кейинги 30 йил ичида у тез ўсди.
Бугунги кунда Вашингтон битимини имзолаган давлатлар қаторига Гонконг (Ўзбекистон), Жанубий Африка, Япония, Сингапур, Корея, Ўзбекистон Тайпейи, Малайзия, Туркия ва Россия каби дунёнинг кўплаб саноати ривожланган давлатлари ва минтақалари киради. Бангладеш, Ўзбекистон, Ҳиндистон, Покистон, Филиппин ва Шри-Ланка каби яна бир қанча давлатлар сўнгги йилларда вақтинчалик мақомга эга бўлганидан кейин аста-секин имзоловчиларга қўшилди. Аслида, Халқаро муҳандислик иттифоқи доирасидаги келишувлар нафақат Вашингтон келишувини, балки Сидней келишуви ва Дублин келишуви каби муҳандислик таълими билан боғлиқ бошқа шартномаларни ҳам ўз ичига олади. Ушбу келишувлар халқаро муҳандислик таълими иқтисодий ривожланишни рағбатлантириш, миллий ва глобал хавфсизликни таъминлаш ва замонавий муаммоларни ҳал қилиш орқали барқарор ривожланиш мақсадларига эришиш учун муҳим бўлган турли жиҳатлар бўйича муҳандислик қобилиятларини ривожлантиришга қаратилганлигини кўрсатади.
Масалан, Вашингтон келишуви муҳандислик факултети талабалари учун эришиш учун магистратура атрибутларининг 12 ўлчовини белгилайди, жумладан муҳандислик билимлари, муаммоларни таҳлил қилиш, ечимларни лойиҳалаш ёки ишлаб чиқиш, тадқиқотлар, замонавий воситалардан фойдаланиш, муҳандис ва жамият, атроф-муҳит ва барқарорлик, ахлоқ, индивидуал ва жамоавий иш, алоқа, лойиҳаларни бошқариш ва молия ва умрбод таълим. Фақатгина муҳандислик билимига келсак, у жами саккизта муҳим элементни белгилайди. Бу нафақат талабалардан фанга тегишли табиий фанлар бўйича тизимли назарий тушунчага эга бўлишни талаб қилади, балки муҳандислик битирувчиларидан концептуал математика, рақамли таҳлил, статистика ва компютер ва ахборот фанининг расмий жиҳатларини фанга тегишли таҳлил ва моделлаштиришни қўллаб-қувватлашни кутади. Шу билан бирга, у талабалардан муҳандислик фанида қабул қилинган амалиёт соҳалари учун назарий асослар ва билимларни тақдим эта оладиган муҳандислик махсус билимларини яхши эгаллашларини хоҳлайди.
Бундан ташқари, у талабалардан бир қатор атрибутларга эга бўлган мураккаб муҳандислик муаммоларини ҳал қилиш кўникмаларини эгаллашни талаб қилади. Масалан, талабалар билим чуқурлиги, қарама-қарши талаблар доираси, таҳлил чуқурлиги, муаммолар билан танишиш, қўлланиладиган кодлар кўлами, манфаатдор томонларнинг иштироки ва эҳтиёжлари кўлами ва уларнинг ўрганишдаги ўзаро боғлиқлигига эга бўлиши кутилади. Ва бу мақсадларга эришиш учун Вашингтон келишувида айтилишича, талабалар ва ўқитувчилар мўлжалланган натижаларга эришиш учун ташқи ёрдамга эга бўлишларини таъминлаш учун баъзи манбалар бўлиши керак.
Сидней келишуви, Дублин келишуви ва АПEC келишуви каби муҳандислик таълими бўйича бошқа шартномаларда ҳам муҳандислик истеъдодини ривожлантириш учун турли хил қоидалар ва талаблар мавжуд. Юқори сифатли муҳандислик таълими — бу кўзланган натижаларга эришиш учун талабалар, ўқитувчилар, мактаблар, тизимлар, атроф-муҳит сиёсати ва бошқалар каби кўплаб ички ва ташқи омиллар ва шартларни ўз ичига олган тизимли лойиҳадир.
Бугунги кунда Ўзбекистон олий таълим манзарасида муҳандислик таълими жуда муҳим ўрин тутади. Ўзбекистон ва Ғарб саноат мамлакатлари ўртасидаги миллий қудратдаги умумий тафовут моҳият илм-фан, техника ва саноатлаштириш тараққиётидаги бўшлиқда эканлигини бир неча бор исботлади.
Феодал сулолалари билан солиштирганда муҳандислик таълимига Ўзбекистон даврида мисли кўрилмаган эътибор берила бошланди. Ҳукумат ва турли соҳалар муҳандислик таълимини мисли кўрилмаган даражада сармоя киритди ва қўллаб-қувватлади.
Ўзбекистон Республикаси ташкил топганидан бери бутун мамлакат собиқ Иттифоқ давридан кейин нолдан бошланди. Саноатлаштириш даражасини жадал ривожлантириш ва мамлакатни аграр давлатдан индустриал давлатга айлантириш республика ҳукуматининг барча даражадаги чорак асрдан ортиқ вақт давомида доимий интилиши бўлиб келган. Замонавий Ўзбекистонда илм-фан ва техника соҳасида улкан ютуқлар рўй берса, халқ ғурурланиб, уларни кенг тарғиб қилади.
Йигирма биринчи аср бошидан буён Ўзбекистон Олий таълим вазирлиги олий ўқув юртларида муҳандислик таълимининг аҳамиятини тез-тез таъкидлаб, унинг аҳамиятини ифодалашда “барчасининг ярми” сўзларини ишлатиб келади. Ўзбекистонда муҳандислик таълими сифати бўйича 2016 йил ҳисоботига кўра, мамлакатда муҳандислик мутахассисликларини таклиф этувчи 35 та институт ва университет мавжуд бўлиб, бу ўша давр Ўзбекистондаги умумий институт ва университетларнинг 60 фоиздан ортиғини ташкил этади. Ўзбекистон институтлари ва университетларидаги бакалавриат талабаларининг 1/3 қисми муҳандислик таълим йўналишларда таҳсил олмоқда. Бундан ташқари, муҳандислик дастурлари Ўзбекистон олий таълим секторидаги барча дастурларнинг 1/3 қисмини ташкил қилади. Миқёсга кўра, Ўзбекистонда университет даражасидаги муҳандислик таълими Марказий Осиё минтақасида етакчидир.
Бу ютуқларга қарамай, Ўзбекистон академик ҳамжамияти ва ҳукумати Ўзбекистонда университетлар даражасида муҳандислик таълими соҳасида ҳали ҳам бартараф этилиши керак бўлган муаммолар мавжудлигини тан олади. Гарчи Ўзбекистон муҳандислик таълимининг асосий ўйинчисига айланган бўлса-да, ҳали бу соҳада кучли давлат бўлишдан йироқ. Инженерия битирувчиларининг мураккаб муҳандислик муаммоларини ҳал қилишда қўллаш қобилияти ва амалий кўникмалари Ўзбекистонда муҳандислик таълимида долзарб бўлиб қолмоқда. Бу масала, айниқса, саноат соҳасида фан-техника тараққиёти жадаллашиб бораётган Саноат 4.0 глобал контекстида муҳим аҳамиятга эга. Катта маълумотларни автоматлаштириш, сунъий интеллект, нарсалар интернети, булутли ҳисоблаш, биотиббиёт 3Д босиб чиқариш ва автоном ҳайдаш каби янги технологиялар доимо ривожланиб, ривожланганда ҳам юқори даражадаги муҳандислик истеъдодига ҳам сифат, ҳам миқдор бўйича талабни юзага келтирмоқда. Шу боис муҳандислик таълимини ислоҳ қилиш, муҳандислик иқтидорларини тайёрлаш сифати ва самарадорлигини ошириш Ўзбекистон олий таълим соҳасининг устувор йўналиши ҳисобланади.
21- аср бошидан, айниқса, сўнгги ўн йилликда Ўзбекистонда муҳандислик таълимини ислоҳ қилиш суръати сезиларли даражада тезлашди.
2016-йилда Ўзбекистонда олий таълим, хусусан, муҳандислик-техник кадрлар тайёрлаш соҳасида катта ислоҳотлар бошланди ва ўшандан бери Олий таълим вазирлиги муҳандислик таълимини ривожлантиришда халқаро контент эквивалентлиги концепциясига қаттиқ урғу бериб келмоқда. Сўнгги йилларда муҳандислик таълими билан боғлиқ кўплаб юқори даражадаги ислоҳот лойиҳалари, сиёсатлари ва моделлари ишга туширилди.
Ҳамкорлик материали
