Негизинде, экологиялық мәденият қоршаған орталықты қорғаў жолындағы барлық ҳәрекетлерди бирлестиретуғын өзек тамыр, тийкарғы платформа болып есапланады.
Елимизде пуқараларға экологиялық турақлы турмыс шараятын жаратыў мәмлекетимиз сиясатының тийкарғы бағдарына айланды. Конституциямызда ҳәр ким қолайлы қоршаған орталыққа, оның жағдайы ҳаққындағы исенимли мәлимлемеге ийе болыў ҳуқықына ийе екени, мәмлекет пуқаралардың экологиялық ҳуқықларын тәмийинлеў ҳәм қоршаған орталыққа зыянлы тәсир көрсетилиўине жол қоймаў мақсетинде қала қурылысы жумысы тараўында жәмийетлик қадағалаўды әмелге асырыў ушын шараятлар жаратыўы қатаң белгилеп қойылды. Халқымыздың бул конституциялық ҳуқықларын тәмийинлеў, бәринен бурын, жәмийетимизде экологиялық мәденият қаншелли жоқары болыўы, ана тәбиятқа мүнәсибетимиз қандай болыўына тиккелей байланыслы.
Соның ушын халқымыз, әсиресе, жаслардың экологиялық сана-сезими ҳәм мәдениятын қәлиплестириў, тәбиятты қорғаўға байланыслы руўхый жуўапкершилигин арттырыў бүгинги күн тәртибинде турған ең әҳмийетли мәселеге айланбақта.
Президентимиздиң жақында қабыл етилген "2030-жылға шекемги дәўирде халықтың экологиялық мәдениятын арттырыў концепциясын тастыйықлаў ҳаққында"ғы қарары алдымызда турған мине усындай әҳмийетли мәселелерге қаратылғаны менен айрықша әҳмийетке ийе. Халықтың экологиялық сана-сезими, билим дәрежеси ҳәм мәдениятын арттырып барыў ҳаққындағы пикир-усыныслар Өзбекстан Экологиялық партиясының бағдарламалық мақсетлери қатарынан орын алған ҳәм турақлы итибарда болып киятырған мәселе екенин атап өтиў керек. Партиямыздың көп мыңлаған ағзалары бул бағдардағы әҳмийетли ўазыйпаларды кең көлемде әмелге асырыўды илажы болғанынша үгит-нәсиятламақта.
Бирақ экологиялық турақлылықты тәмийинлеў ушын зәрүр кең көлемли жумыс ислеў ушын бир ғана жәмийетлик структураның жумысы жетерли болмайтуғыны айқын. Соны есапқа алған ҳалда, биз өз усынысларымызды бердик. Нәтийжеде Өзбекстан Экологиялық партиясының пуқаралардың экологиялық билимлерин арттырыўға қаратылған басламаларын қоллап-қуўатлаў мақсетинде мәмлекетимиз басшысының жоқарыдағы қарары қабыл етилди. Оның бүгинги әҳмийетли ҳәм әҳмийетли бир дәўирде қабыл етилиўи мәмлекетимиз турмысындағы экологиялық реформаларды әмелге асырыў, тәбийғый турақлылықты тиклеўде өзине тән регенерация болатуғыны сөзсиз.
Қарарда нәзерде тутылғанындай, экологияға байланыслы машқалаларды шешиў, бәринен бурын, ертеңги әўладтың пуқаралық миннетине, ақыл-ойына, қоршаған орталыққа мүнәсибетинде әмел ететуғын санасы ҳәм мәдениятының дәрежесине байланыслы болып қалмақта. Экологиялық машқалалар барған сайын глобал әҳмийетке ийе болып атырған дәўирде халықтың, әсиресе, жаслардың экологиялық мәдениятын арттырыў, өсип киятырған жас әўладтың экологиялық саўатлылығын арттырыў үлкен әҳмийетке ийе. Усы көзқарастан, экологиялық тәлим-тәрбия процесин нәтийжели шөлкемлестириў, экологиялық ағартыўшылық мәселелерине айрықша итибар қаратыў бүгинги күндеги әҳмийетли мәселелерден бири болып есапланады.
Экологиялық машқалаларды сапластырыўдағы әҳмийетли факторлардан бири жоқары экологиялық мәдениятлы жәмийетти қурыў болып табылады. Бул, өз гезегинде, экологиялық турақлылықты тәмийинлеў гиреўи болып есапланады. Демек, бүгин заманагөй дүнья сондай дәўирди басынан өткермекте, жасларда экологиялық мәдениятты тәрбиялаў билимлендириў жумысының әҳмийетли бағдарларынан бирине айланды.
Балаларда экологиялық билимлер қаншелли киши жастан қәлиплессе, бундай билим бериў сонша үлкен нәтийже береди.
Қарарда әйне усы мәселеге итибар қаратылып, 2030-жылға шекем мектепке шекемги билимлендириў шөлкемлериниң 3,3 миллион тәрбияланыўшысында экологиялық мәдениятты қәлиплестириў ўазыйпасы белгилеп қойылған. Экологиялық мәдениятты ең төменги структурадан баслап системалы үгит-нәсиятлаў, ҳәттеки тәлим-тәрбия процесине енгизиў келешекте жүзеге келиўи мүмкин болған глобал экологиялық қәўип-қәтерлердиң алдын алыўға беккем тийкар жаратады.
Халқымыз "бала бастан" ҳикметин бийкарға айтпаған. Биз экологиялық мәдениятты перзентлеримизге балалығынан баслап системалы үйретип барсақ, "жасыл" тутыныўға толық әмел етип жасайтуғын, тәбият ҳәм тәбийғый ресурслар ҳаққында пуқта ҳәм анық, әҳмийетлиси, дурыс позицияға ийе әўладты тәрбиялаў ушын дәслепки салмақлы қәдемди таслаған боламыз. Бундай көзқарастың кейин ала улыўма билим бериў мектеплери, жоқары билимлендириў ҳәм оннан кейинги процесслерде турақлы даўам еттирилиўи пуқараларда экологиялық мәденият раўажланып, турмыслық әҳмийетли қәдириятлар қатарынан орын алыўына себеп болады. Себеби, бүгин жаслардың қәлби ҳәм санасында ана тәбиятқа, қоршаған орталыққа тийислилик, мийрим-шәпәәт, муҳаббат, ақылға уғрас үнемлеў сезимлерин оятыў ҳәм тәбиятты қорғаўға қаратылған инновацияларды күшейтиў ҳәр қашанғыдан да әҳмийетли. Бүгинги экологиялық жағдай бундай сезимлер, көзқарасларды жаслардың қәлби ҳәм санасына сиңдириўдиң заманагөй усылларын ҳәм қуралларын енгизиўди талап етпекте.
Жаслардың экологиялық мәдениятын қәлиплестириў ҳәм жоқарылатыўда халқымыздың бай мәдений мийрасы ҳәм жоқары миллий қәдириятларынан пайдаланыў әҳмийетли орын ийелейди. Ҳәр бир жас әўладтың санасына әзелден қәлиплескен экологиялық руўхый мийрасын сиңдириў бүгинги күндеги тийкарғы ўазыйпалардан бири болып есапланады.
Концепцияға тийкарланып, халықтың экологиялық мәдениятын қәлиплестириў ҳәм жоқарылатыўға байланыслы халықаралық ҳәм алдынғы сырт ел тәжирийбелерин үйренген ҳалда мәмлекетимизде экологиялық мәденият тараўындағы ҳуқықый қатнасықлар толық тәртипке салынады. Шаңарақта, мектепке шекемги билимлендириў мәкемелеринде, мектеп ҳәм жоқары оқыў орынларында экологиялық мәдениятты қәлиплестириў ҳәм жоқарылатыўдың ҳуқықый тийкарларын жетилистириўде мәмлекетлик, жәмийетлик, жаслар шөлкемлери ҳәм ғалаба хабар қуралларының өз-ара бирге ислесиўин тәмийинлеў үлкен әҳмийетке ийе.
Қарарда бул бағдарда алдымызда турған әҳмийетли ўазыйпалар анық көрсетип өтилген. Әсиресе, мәмлекетлик ҳәм мәмлекетлик емес шөлкемлер тәрепинен орынланыўы зәрүр болған жумыслар белгиленген. Барлық жуўапкерлердиң бир мақсет жолында турақлы жумысы жолға қойылыўы менен алдымызда турған көплеген машқалаларға нәтийжели шешим табыў имканияты жүзеге келеди. Бул, өз гезегинде, наўқасты емлегеннен көре, кеселликтиң алдын алыў ҳәр тәреплеме абзал деген көзқарасқа дәл сәйкес келеди.
Есаплап қарасақ, мектепке шекемги билимлендириў мәкемелериниң 3,3 миллион тәрбияланыўшысы, улыўма орта билимлендириў системасы шөлкемлериниң 4,2 миллион, орта арнаўлы ҳәм профессионал билимлендириў системасы шөлкемлериниң 400 мың оқыўшысы, жоқары билимлендириў системасы шөлкемлериниң 1,9 миллион студентинде экологиялық тәлим-тәрбияны беккемлеў ҳәм экологиялық мәденияттың жоқарылаўына ерисиў алдымызда жүдә кең көлемли ўазыйпа турғанынан дәрек береди. Қалаберди, мәмлекетлик уйымлар, кәрхана ҳәм мәкемелер хызметкерлериниң 90 процентиниң экологиялық мәдениятын раўажландырыў да қосып есапланса, 2030-жылға барып халқымыздың улыўма экологиялық мәденияты салмақлы дәрежеде артыўына ерисиў мүмкин болады. Бул бүгин көпшиликти қыйнап киятырған шығындылар менен байланыслы надурыс қатнаслар, тәбийғый ресурслар, жабайы тәбият ҳәм атмосфераға дурыс ҳәм ақылға уғрас ийелик етиўдиң қатаң қәлиплесиўи, пуқараларымыз турмысында экологиялық қәдириятлардың беккем орын ийелейтуғынын аңлатады.
Қарардағы және бир әҳмийетли тәрепи пуқараларды зәрүр экологиялық мәлимлемелер менен тәмийинлеў системасы жолға қойылыўы менен байланыслы. Ҳақыйқатында да, бул мәселе бүгинги күнге шекем халықта көплеген сораўлардың туўылыўына себеп болып киятырған еди. Енди Экология, климат өзгериўи ҳәм қоршаған орталықты қорғаў министрлиги бул мәселеде турақлы ашық мағлыўматларды усынып барыўы нәзерде тутылып атыр. Бул халық ушын жүдә пайдалы, зәрүр мағлыўматты бир заматта алыў имканиятын жарататуғын система болады. Экологиялық турақлылықты тәмийинлеў бағдарындағы жумыслардың ашық-айдынлығын тәмийинлеўге де хызмет етеди. Сондай-ақ, "Жасыл мәкан" жойбары менен байланыслы айырым алжасықлар, жабайы тәбият жаныўарларына нызамсыз қатнас, рудалық емес материалларға ғәрезли қатнаслар және де беккем түрде тәртипке салынады.
Ең әҳмийетлиси, экологиялық ҳуқықбузарлықлардың алдын алыўда нызамлы жуўапкершиликке тартып, жаза белгилеў, жәриймаларды күшейтиў механизминен тысқары ҳәр бир пуқарада саналы түрде экология, тәбият ҳәм қоршаған орталыққа дурыс ҳәм нызамлы мүнәсибет қәлиплеседи.
Мәмлекетимиз басшысы атап өткениндей, "Бүгин дүнья көлеминде техника ҳәм технология, санаат жоқары дәрежеде раўажланған XXI әсирде экологияға байланыслы машқалалар биринши дәрежели машқала сыпатында күн тәртибине шығып атырғаны бийкарға емес. Биз бул мәселеде тек ғана бүгинди емес, жақын ҳәм узақ келешекти ойлап ис тутпасақ, гөзлеген мақсетимизге ерисе алмаймыз".
Президентимиздиң айрықша қарары қабыл етилиўи ҳәм 2030-жылға шекемги дәўирде халықтың экологиялық мәдениятын арттырыў концепциясының тастыйықланыўынан нәзерде тутылған ең тийкарғы мақсет те усы болып есапланады.
Абдушукур ҲАМЗАЕВ,
Олий Мажлис Нызамшылық палатасы
фракция басшысы.
