Акне, шунингдек, ҳуснбузар сифатида ҳам танилган, сурункали яллиғланиши тери касаллиги бўлиб, ўзини комедонлар (қора нуқта), папулалар, пустулалар ва баъзан кисталар сифатида намоён қилади. Бу касаллик кўпинча ўсмирлик даврида учрайди, лекин у катталарда ҳам ўзини намоён қилиши мумкин.
Акне ривожланишини қўзғатадиган механизмлар
Ёғ безларининг ортиқча фаолияти. Акне кўпинча ёғ безларининг гиперактивлиги билан боғлиқ бўлиб, улар ортиқча миқдорда ёғ ҳосил қилади. Бунга гормонал ўзгаришлар, айниқса, балоғат ёши сабаб бўлиши мумкин. Ортиқча ёғ терининг шоҳ қаватининг ўлик ҳужайралари билан аралашиб, соч фолликулаларини беркитиб қўйиши мумкин. Бу акне ривожланиши учун шароит яратади.
Бактериал инфекция. Пропионибаcтериум аcнес бактерияси терининг микрофлорасида аниқланади, улар тиқилиб қолган пораларда кўпайиши ва яллиғланишни келтириб чиқариши мумкин. Бу яллиғланиш акне элементларининг шаклланишига олиб келади.
Яллиғланиш жараёни. Иммунитет тизимига таъсир қилувчи бактериал инфекция яллиғланишни келтириб чиқаради, бу эса қизариш, шишиш ва йирингли элементларнинг шаклланишига олиб келади. Гормонал ўзгаришлар: ҳаётнинг турли даврларида андрогенлар (эркак жинсий гормонлари) даражаси ошиши мумкин, бу ёғ безларини фаолиятини кучайтиради ва акне ривожланишига олиб келади.
Ирсият. Акне ривожланишида генетик омиллар ҳам рол ўйнаши мумкин. Агар ота-оналар акне билан боғлиқ муаммолар бўлса, болаларда уларнинг пайдо бўлиши эҳтимоли ортади.
Ташқи омилларнинг таъсири. Стресс, нотўғри овқатланиш (масалан, углеводлар ва сут маҳсулотларини кўп истеъмол қилиш), чекиш ва баъзи косметик воситалардан фойдаланиш вазиятни янада оғирлаштириши мумкин. Акне даволаш ретиноидлар, антибиотиклар, гормонал дорилар ва бошқалар каби маҳаллий ва тизимли дори-дармонларни ўз ичига олиши мумкин. Оптимал терапияни танлаш учун дерматолог билан маслаҳатлашиш муҳимдир.
Касалликни олдини олиш. Акне муаммоси нафақат физиологик ноқулайлик, балки руҳий муаммолар ва депрессиянинг ривожланиши каби жиддий психологик оқибатларга олиб келиши мумкин. Шунинг учун акне олдини олиш ва терини соғлом сақлашни билиш муҳимдир.
Терини қандай парвариш қилиш керак
Терини шикастлаши мумкин бўлган қаттиқ совун ва скраблардан сақланиш лозим. Нейтрал рН эга маҳсулотларни танлаш яхшидир. терингиз ёғли бўлса ҳам, намловчи воситаларни еътиборсиз қолдирмаслик керак. Енгил, комедоген бўлмаган (ғовакларғ поралар тиқилиб қолмайдиган) крем ва гелларни танлаш. УБ нурлари акне ёмонлашиши ва гиперпигментацияга олиб келиши мумкин. Булутли кунларда ҳам СПФ 30 ёки ундан юқори бўлган қуёшдан сақловчи кремларидан фойдаланиш тавсия этилади.
Кўпроқ мева, сабзавот ва камроқ ёғли маҳсулотларни истеъмол қилинг. Яллиғланишга сабабчи бўлиши мумкин бўлган шакар ва «енгил» углеводларни ортиқча истеъмол қилишдан сақланинг. Етарли миқдорда сув ичиш терининг намлигини сақлашга ва танадан токсинларни олиб ташлашга ёрдам беради. Рационингизга балиқ, авокадо ва ёнғоқларни қўшинг. Ушбу маҳсулотлар яллиғланишни камайтиришга ва терининг ҳолатини яхшилашга ёрдам беради.
Сторесс акне кучайиши учун омил бўлиши мумкин. Медитация ёки шунчаки тоза ҳавода юриш каби дам олиш усулларини машқ қилинг. Мунтазам жисмоний машқлар, шунингдек, стресс даражасини пасайтириш терининг умумий соғлиғини яхшилашга ёрдам беради.
Сочингиз узун бўлса, уни юзингизга тегмаслигига ҳаракат қилинг. Ёғлар ва косметологик маҳсулотлар пораларни ёпиши ва комедонлар шаклланишига олиб келиши мумкин. Сочингизни мунтазам ювинг ва енгил косметик воситаларидан фойдаланинг.
Косметикани танлашда "комедоген бўлмаган ёрлиғи"га эътибор беринг. Бу тешикларнинг тиқилиб қолиши ва янги қора нуқта пайдо бўлишининг олдини олишга ёрдам беради. Бактериялар тўпланиб қолмаслиги учун косметик чўткалари ва бошқа косметик воситаларни мунтазам тозаланг.
Агар акне жиддий муаммога айланса, дерматологдан ёрдам сўрашдан тортинманг.
Мутахассис даволаш ва олдини олишнинг енг мос усулларини, шу жумладан маҳаллий ва тизимли дори-дармонларни таклиф қилиши мумкин. Акне олдини олиш терини тўғри парвариш қилиш, тўғри овқатланиш ва стрессни минималлаштиришни ўз ичига олган комплекс ёндашувни талаб қилади.
Терингизга ғамхўрлик қилинг, шунда у сизга соғлик ва гўзаллик билан жавоб беради. Эсда тутингки, муаммолар юзага келганда, ҳар доим шифокор билан маслаҳатлашиш муҳимдир.
Б.Азизов,
Тошкент давлат стоматология институти
дерматовенерология ва косметология кафедраси мудири,
доцент,
И.Нурматова
Тошкент тиббиёт академияси,
дерматовенерология ва косметология кафедраси доценти
