Мамлакатимиз Конституциясининг янги таҳрири қабул қилиниши мустақил давлатимизнинг демократик ва ҳуқуқий тизимида сифат жиҳатидан янги босқичнинг бошланишини белгилаб берди.
Тарихий контекст ва ривожланиш босқичлари 1992 йил 8 декабрда қабул қилинган дастлабки Конституция мустақил Ўзбекистон давлатчилигининг асосий ҳуқуқий ҳужжати сифатида юртимизда демократик тамойиллар асосида ривожланишга йўл очди. Ўтган йиллар давомида қонунчиликка 15 марта ўзгартишлар киритилган бўлса, 2023 йилги янгиланиш энг кенг кўламли ва чуқур ислоҳотлар босқичи ҳисобланади.
Конституциянинг сандан ва сифатдан ислоҳотлари Янги таҳрирдаги Конституция қоидаларининг 65 фоизи янгиланиб, моддалар сони 128 тадан 155 тага, ҳуқуқий нормалар эса 275 тадан 434 тагача оширилди. Бундай кенг қамровли ўзгаришлар орқали мамлакатимизда "Инсон – жамият – давлат" тамойилининг устуворлиги янада мустаҳкамланди.
Инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари - марказий тамойил Янги Конституция инсон ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини давлат фаолиятининг марказига қўйди. Энди давлат ва фуқаро ўртасидаги зиддиятли вазиятларда инсон манфаатлари устувор бўлиб ҳисобланади. Ҳуқуқ ва эркинликларни чеклаш фақат қонун асосида ва ижтимоий адолат тамойилларига мувофиқ амалга оширилиши белгиланди.
Демократик ислоҳотларнинг асосий йўналишлари
1. Ер муносабатлари: Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларни хусусийлаштиришга йўл очилди, бу ердан самарали фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш шартлари билан мустаҳкамланди.
2.Оммавий ахборот воситалари эркинлиги: Цензура тақиқланди, ОАВ фаолиятига аралашиш жавобгарликка олиб келиши белгилаб қўйилди.
3.Таълим соҳаси: Ўқитувчиларнинг ижтимоий мақоми ва моддий фаровонлиги давлат кафолати остига олинди.
4.Давлат бошқаруви тизими: Президент ваколат муддати 7 йил қилиб белгиланди, Қонунчилик палатаси ва Сенат ваколатлари қайта кўриб чиқилди.
Халқаро стандартларга мувофиқлик Янги таҳрирдаги Конституция БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича умумжаҳон декларациясидаги принципларга тўлиқ мувофиқ келади. Инсон қадри, сўз эркинлиги, жинс, миллат ёки ижтимоий мавқега қарамасдан қонун олдида тенглик каби тамойиллар мамлакатимизда демократик давлат барпо этишга йўналтирилганини кўрсатади.
Янги даврга қадам Ўзбекистон Республикасининг янги таҳрирдаги Конституцияси мамлакатимизда ижтимоий адолат, ҳуқуқий давлатчилик ва дунёвий тараққиётни таъминлаш йўлида муҳим ҳуқуқий кафолат бўлиб хизмат қилади. Бу Конституция фақат ҳужжат эмас, балки ҳар бир фуқаронинг манфаатларини ҳимоя қиладиган замонавий давлатнинг асосий қонунидир.
2023 йилги Конституция қабул қилиниши мамлакатимиз тарихида янги саҳифа очди. У фуқаролик жамияти қурилишининг, демократик ислоҳотларнинг ва инсон ҳуқуқларини таъминлашнинг муҳим механизми сифатида хизмат қилмоқда.
Конституциямиз демократик тамойилларга асосланган бўлиб, инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини олий қадрият сифатида тан олади. Унда Ўзбекистон суверен, демократик, ҳуқуқий давлат эканлиги, ҳокимият халққа тегишли эканлиги, давлат ҳокимиятининг қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятига бўлиниши белгиланган.
Конституцияда фуқароларнинг шахсий ҳуқуқлари, сиёсий ҳуқуқлари, иқтисодий ва ижтимоий ҳуқуқлари кафолатланган. Ҳар бир инсон яшаш, эркинлик, шахсий дахлсизлик ҳуқуқига эга. Виждон эркинлиги, сўз эркинлиги, йиғилишлар ўтказиш ҳуқуқи, меҳнат қилиш, дам олиш, таълим олиш, тиббий ёрдам олиш каби муҳим ҳуқуқлар кафолатланади.
Конституция давлат рамзлари - байроқ, герб ва мадҳияни белгилайди. Давлат тили ўзбек тили эканлиги, пойтахт Тошкент шаҳри эканлиги ҳам Конституцияда кўрсатилган. Конституцияда мамлакат мудофааси, ташқи сиёсат, солиқ ва молия тизими, суд тизими каби муҳим масалалар ҳам ўз аксини топган.
Ўзбекистон Конституцияси жамиятнинг барқарор ривожланиши, қонун устуворлиги, инсон ҳуқуқлари ва эркинликларининг таъминланиши учун мустаҳкам ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қилмоқда. Конституция талаблари асосида мамлакатимизда изчил ислоҳотлар амалга оширилмоқда, демократик жамият қурилмоқда.
Конституциямиз халқаро ҳуқуқ нормалари ва умуминсоний қадриятларга асосланган. У миллий қадриятларимиз, урф-одатларимиз ва анъаналаримизни ҳам ўзида мужассам этган. Конституция давлатимиз ва жамиятимиз ҳаётининг барча соҳаларини тартибга солувчи энг олий юридик кучга эга бўлган қонундир.
Давронов Атобек,
Тошкент давлат юридик университети ўқитувчиси PhD
