Буларни билмагани, тасаввур қилмагани ҳам яхши. Чунки бугун тадбиркор давлатнинг дўсти, ҳимоясидаги соҳа эгаси сифатида ҳар томонлама қўллаб-қувватланаётган экан, одамлар ҳеч иккиланмай иш бошлаб, бизнес эгасига айланмоқда.

Сўнгги йилларда юртимизда яратилган қулай ва эркин ишбилармонлик муҳити­дан кўзланган мақсад ҳам шу аслида. Ай­ниқса, тадбиркорлар фаолиятида учрай­диган ортиқча оворагарчиликлар, ҳисобот юки ва тўсиқларни камайтиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Бу ўзгаришлар уларнинг вақт ва маблағини тежаш, фао­лият самарадорлигини ошириш билан бирга статистик ҳисоботлар тўлиқ, тўғри ва ўз вақтида тақдим этилишига ҳам ижо­бий таъсир кўрсатяпти.

Яъни тадбиркорлар фаолияти қанча эркин бўлса, шаффофлик ва ошкоралик шунча ортади. Ортиқча тазйиқ ва керак­сиз оворагарчиликлар бўлмаган жойда бизнес эгаси ҳам тўғри ишлайди, ҳисо­ботларни ҳалол юритиб, солиқларни ўз вақтида тўлайди. Ҳисоботлар деб ай­таётганимиз тадбиркорнинг фаолиятини аввалгидек текшириш, ишига аралашиш мақсадида талаб қилинадиган “қоғозлар” эмас. Гап мамлакатдаги ижтимоий-иқ­тисодий жараёнларни тизимли таҳлил қилиш, реал вазиятни баҳолаш ва асосли қарорлар қабул қилишда муҳим ахборот манбаи бўлган статистик ҳисоботлар ҳа­қида боряпти.

— Тадбиркорлардан олинадиган ана шундай ҳисоботлар ор­қали бизнес муҳитидаги ўзгаришлар, фаолиятининг кўлами ва самарадорлиги ҳақида аниқ хулоса чиқариш имкони пайдо бў­лади, — дейди Миллий статистика қўмитаси матбуот хизмати раҳбари Усмон Абдурасулов. — Бундай ҳисоботлар сифатли ва ўз вақтида тақдим этилиши нафақат статистика органлари, балки давлат бошқаруви тизими учун ҳам муҳим аҳамиятга эга. Тадбиркорлик субъектлари ўз фаолиятига доир статистик ҳисоботларни белгиланган шакл ва муддатларда тақдим этиши “Расмий статистика тўғрисида”ги қонун ҳамда бошқа меъёрий- ҳуқуқий ҳужжатларга асосланади. Бугунги кунда тадбиркорлар ойлик, чораклик ва йиллик ҳисобот топширади. Ҳар бир ҳисо­ботда уларнинг фаолият тури, ходимлар сони, товар айланмаси, молиявий кўрсаткичлари ҳамда бошқа муҳим маълумотлар қам­раб олинади.

Аммо бу жараёнлар йилдан йилга соддалаштириб бориляпти. Давлатимиз раҳбарининг ҳар йили август ойида анъанавий тарз­да ўтказиб келинаётган тадбиркорлар билан очиқ мулоқотлари­да бу йўналишда ҳам кўплаб таклифлар билдирилишига гувоҳ бўламиз. Ана шу таклифлар асосида аниқ чоралар кўрилиб, ҳи­соботларни топшириш билан боғлиқ янгиланишлар амалиётга жорий этиб келинмоқда.

— Тадбиркорлар учун статистик ҳисоботларни топшириш жараёнларини соддалаштириш бўйича қатор енгилликлар яра­тилмоқда, — дейди Миллий статистика қўмитаси бошқарма бошлиғи Маъмур Сатимов. — Жумладан, Президентимизнинг 2025 йил 24 февралдаги фармонига асосан, ходимлари 5 на­фардан кам ва айланмаси БҲМнинг 2000 бараваригача бўлган кичик тадбиркорлик субъектлари ҳисоботларни энди ҳар йили эмас, балки 3 йилда бир маротаба тақдим этиши белгиланди. Миллий статистика қўмитаси томонидан ҳам бу борада бир қан­ча қулайликлар яратилган. Масалан, ҳисобот даврида респон­дентларга амалий ёрдам кўрсатиш мақсадида тизимли равишда онлайн мулоқотлар ташкил этиб келинмоқда. Уларни қийнаган саволларга жавоб бериш учун call-марказ ишлаяпти. Ижтимоий тармоқлардаги саҳифаларга барча жараёнларни ўзида акс эттир­ган видеоқўлланмалар жойлаштирилган. Бу каби имкониятлар ҳисобот юкини камайтириш, маълумотларни аниқ ва ўз вақтида тақдим этишга хизмат қилмоқда.

Бу амалиёт халқаро майдонда ҳам мавжуд. Яъни жаҳоннинг ривожланган мамлакатлари, жумладан, АҚШ, Канада ҳамда Ев­ропа Иттифоқига аъзо давлатларда тадбиркорлик субъектлари статистика органларига ҳисобот топшириши қатъий белгиланган. Ушбу тизим реал иқтисодий ҳолатни кузатиш, аниқ статистика­ни шакллантиришда муҳим аҳамият касб этади. Бу маълумотлар жаҳон майдонида бирор давлат ҳақидаги умумий тушунча шакл­ланишига ҳам хизмат қилади. Ўзбекистон бу борада бошқа мам­лакатларга нисбатан жадал ривожланаётганини кузатиш мумкин.

— Бугунги кунда расмий статистика нафақат мамлакат ичи­да, балки халқаро миқёсда ҳам асосий маълумот манбаи сифати­да эътироф этилмоқда, — дейди Миллий статистика қўмитаси бошқарма бошлиғи Улуғбек Ноипов. — Тадбиркорлик субъект­ларидан ҳисоботлар ва кузатувлар орқали олинадиган маълумот­лар мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ривожи, иқтисодиётда­ги тенденциялар ҳамда бозордаги ўзгаришлар динамикасини аниқ баҳолашда муҳим ўрин тутади. Халқаро амалиётда ушбу маълумотлар хорижий сармоядорлар учун инвестиция қарорла­рини қабул қилишда асосий манбадир. Шу билан бирга, ушбу кўрсаткичлар мамлакатнинг халқаро рейтинглардаги ўрнини белгилашда ҳам катта роль ўйнайди.

Ҳаммаси электрон

Ҳозир статистика соҳасига замонавий ахбо­рот технологиялари жорий этилиши натижасида маълумот йиғиш ва таҳлил қилиш анча содда­лашган. Айниқса, ҳисобот топшириш жараён­лари янги босқичга кўтарилиб, самарадорлик ва шаффофликни таъминлаш борасида муҳим ютуқларга эришилмоқда.

Аниқроғи, ҳисоботларни тақдим этиш ама­лиёти тўлиқ рақамлаштирилган бўлиб, тадбир­кордан ортиқча қоғозбозлик ва оворагарчилик талаб этилмайди. Бунинг учун Миллий статис­тика қўмитаси томонидан “eStat” ахборот тизими ишлаб чиқилган. Тизим қатор инновацион қу­лайликларга эга. Жумладан, ҳисоботлар мавжуд маълумотлар асосида автоматик равишда шакл­лантирилади, бу эса тадбиркорларнинг меҳнат харажатларини камайтиради. Шунингдек, ҳисо­ботларни қоғоз шаклида эмас, балки электрон рақамли имзо билан тасдиқлаб, онлайн тарзда юбориш имконияти мавжуд.

Қолаверса, ҳар бир тадбиркор ўз шахсий кабинети орқали ҳисобот юбориши, унинг ҳо­латини кузатиши, зарур эслатмаларни олиши мумкин. Респондентлар ҳисоботларни куннинг исталган вақтида ва ҳафтанинг ҳар қайси куни­да тақдим этиш имкониятига эга. Яна бир муҳим жиҳат — ҳисобот юборилишидан олдин тизим уни автоматик таҳлил қилади ҳамда мавжуд ха­толари юзасидан хабар беради.

Бу қулайликларни тадбиркорлар, корхона эгалари, ҳисобчилар амалда ҳис қиляпти. Бирги­на ҳисоб-китоб ишлари рақамлашиб, соддалаш­гани ортидан қанча вақт, маблағ тежалишини тасаввур қилиш қийин эмас. Бу ходимларнинг ойлик маошларини ўз вақтида, тез ва осон оли­шига ҳам бевосита таъсир кўрсатади.

Валижон ҲАМРОЕВ, “Betlis tekstil” МЧЖ бош ҳисобчиси:

— 2008 йилдан буён “Betlis tekstil” МЧЖ корхонасида бош ҳисобчи бўлиб ишлайман. Илгарилари статистика идораларига қоғоз шаклида ҳисоботларни шахсан олиб боришимизга тўғри келарди. Баъзан арзимаган хатолик туфайли ҳисобот қабул қилинмас, яна иш жойимизга қайтиб, тузатиш киритиб, ҳисо­ботни қайта топширардик. Бу жараён бир неча кун вақтимизни оларди. Бу­гунги кунда эса замонавий электрон тизимлар туфайли иш жойимизни тарк этмасдан туриб ҳисоботларни онлайн тарзда юбориш имконияти яратилган. “еStat 4.0” платформаси орқали исталган жойда ва исталган вақтда ҳисобот­ларни электрон юбориш мумкинлиги катта қулайликдир.

Умуман, ҳар бир бизнес ўз фаолиятини баҳолаш учун рақамларга таянади. Рақамлар аниқ бўлиши эса энг муҳим вазифалардан бири. Қолаверса, рақамлар­га қараб фаолиятни баҳолаш анча осон. Исталган тадбиркорлик субъекти ҳисо­ботлардаги маълумотлар орқали даромад ва харажатлар, фойда ва зарар, ишчи кучи самарадорлиги каби кўрсаткичларини кузатиб боради. Бу эса тўғри бошқа­рув ва стратегик режалаштириш учун асос вазифасини ўтайди.

Мавжуда БАҲРИДДИНОВА, “Halol sut agro” МЧЖ ҳисобчиси:

— Ҳисоботларни қайд этиш доим мураккаб ва узоқ вақт оладиган жараён бўлиб келган. Буни ҳисобчилар яхши билади. Аммо бошқа соҳалар қатори бу йўналишда ҳам рақамлашти­риш кенг жорий этилиши нафақат ишни енгиллаштириш, балки аниқликни оширишга хизмат қилмоқда.

Ҳозир “eStat 4.0” тизимида ҳисобот тўлдириш жараёни янада соддалаштирилган. Платформага кирган заҳотиёқ кор­хонага оид маълумотлар автоматик равишда шаклланади. Тизимнинг аввалги версияларида бу имконият мавжуд эмас­ди ва ушбу маълумотларни ҳар сафар қўлда киритиш талаб этиларди. Ҳисобот тўлдириш жараёнида бирор хатоликка йўл қўйилса, мантиқий назорат функцияси ишга тушади. Бу функ­ция орқали аниқ қайси сатрда ва қайси рақамда хато мавжуд­лиги кўрсатилади. Шу тарзда ҳисоботларимизни хатолардан холи қилиш имконига ҳам эгамиз.

Сунъий интеллект маслаҳат беради

Рақамлаштиришнинг қулайликларидан яна бири, яратилган ахборот тизими доимий янгиланиб, қўшимча хизматлар билан бойитиб борилаверади. Гап шундаки, бугунги замонавий техноло­гияларнинг талаби шу — электрон вазифаларни доимий янгилаб бориш керак. Қолаверса, ҳозир сунъий интеллект технологиялари ҳар соҳага кириб бориб, ахборотлаштириш жараёнларида фаол қўлланиляпти.

Ҳисоботларни электрон юритиш жараёнлари ҳам бундан холи эмас. Давлатимиз раҳбарининг тегишли фармонига кўра, ҳисобот жараёнларида юзага келиши мумкин бўлган қийинчилик ва муам­моларнинг олдини олиш мақсадида “Маслаҳатчи” интерактив хиз­мати йўлга қўйилади.

— Бу хизмат тадбиркорлик субъектларига статистик ҳисобот­ларни шакллантириш, топшириш тартиби ва талаблари бўйича автоматик тавсиялар бериш имконини яратади, — дейди Миллий статистика қўмитаси матбуот хизмати раҳбари Усмон Абдурасу­лов. — Тизимда сунъий интеллект имкониятларидан фойдаланил­ган ҳолда “Маслаҳатчи” модули жорий этилмоқда. Ушбу модуль ҳисобот топширишдаги мавжуд мураккабликларни енгиллашти­ришга хизмат қилади. Хусусан, респондентлар турли йўриқно­малар ва ҳужжатлар билан танишиб чиқиш ўрнига савол бериш орқали сунъий интеллектдан тез ва аниқ жавоб олиши, шу орқали зарур маслаҳатлардан фойдаланиши мумкин бўлади. Модуль ҳи­соботларни тўлдириш жараёнида ёрдамчи восита сифатида фао­лият юритади.

Ана шундай замонавий электрон хизматлар туфайли тадбир­корлик субъектларининг ҳисобот топшириш жараёнлари анча қулай ва самарали ишга айланади. Тақдим этилаётган ҳисобот­ларнинг аниқлиги ва тўғрилиги даражаси ошади. Келгусида эса ҳисоботларни текшириш жараёнларига ҳам сунъий интеллект им­кониятларини жорий этиш режалаштирилмоқда.

Юқорида таъкидланганидек, тадбиркорлик субъектлари томо­нидан статистик ҳисоботлар белгиланган шакл ва муддатларда тақдим этилиши давлатнинг иқтисодий жараёнларни тўғри бош­қариши ва холис баҳолашида муҳим воситадир. Тақдим этилган ҳисоботлар асосида иқтисодиётдаги умумий ҳолат, соҳа ва ҳудуд­лар кесимидаги ўзгаришлар, товар айланмаси, иш ўринлари дина­микаси, инвестиция фаолияти каби кўплаб кўрсаткичлар таҳлил қилинади. Бу, ўз навбатида, тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш­га қаратилган янги имтиёзлар, солиқ ва молиявий енгилликлар, инфратузилмавий дастурлар ҳамда бошқа стратегик чора-тад­бирларни манзилли ва асосли белгилаш имконини беради. Жа­миятдаги реал иқтисодий муҳит, бизнес фаоллиги ва тадбиркор­лик секторидаги тенденциялар ҳақида аниқ ва ишончли тасаввур шаклланади. Бу эса мамлакат иқтисодиётининг барқарор ва изчил ривожланишига хизмат қилади.

Асосийси, ҳисоботларни топширишдаги қулайлик, замонавий ечимлар тадбиркорнинг ҳар дақиқаси қадрли бўлган вақтини те­жаб, иш самарадорлигини оширади. Ишбилармонлар энди қоғоз­бозлик билан шуғулланиш ўрнига ўз бизнесини ривожлантиришга кўпроқ эътибор қарата олади.

Ирода ТОШМАТОВА,

“Янги Ўзбекистон” мухбири