Тил миллеттиң айнасы, деп бийкарға айтпайды. Сөз халықтың характери, оның өтмиши ҳәм келешеги ҳаққында анық мағлыўмат бериўши қүдиретке ие. Қарақалпақ тили де бул журттың кеңликлери сыяқлы өзиниң тартымлылығына, сыйқырына ийе. Себеби ол да үлкен шаңарақ - түркий тиллер қатарына киреди.
Биз билемиз, түркий тиллер бәрқулла бир-биринен күш алған. Бүгин өзбек ҳәм қарақалпақ халқы да өз-ара аўызбиршилик, татыўлық ҳәм аўызбиршиликтен күшленип, жаңа турмыс қурыў жолынан исенимли бармақта.
Буның үлкен тийкары бар. Президентимиз Шавкат Мирзиёев буннан сегиз жыл бурын: "Мен тек ғана өзбек халқының емес, ал қарақалпақ халқының да перзентимен!" деп Қарақалпақстанда турмыслық реформаларды баслап берген еди. Бул сөзлер кейин ала бир пүтин халық, бирден-бир ўатан болып жасаўдай идеяға тийкар жаратты.
Усы жерде Қарақалпақстан Жазыўшылар аўқамының баслығы, Өзбекстан халық жазыўшысы Кенесбай Каримовтың төмендеги қосықлары ядқа түседи.
"Сөз дәрьясы, күшли дарғасы,
Заманлар аса артар ҳәўеси,
Қоллап турар бизди нәпеси,
- Ким ол? - дермен, Наўайы ҳәзирет."
Ҳақыйқатында да, өзбек ҳәм қарақалпақ бир дәрьядан суў ишкен, тийкарғы тамыры бир болған халықлар болып есапланады. Соның ушын, қарақалпақ дөретиўшилери де басқа түркий миллетлер қатарында Ҳәзирет Наўайыдан сабақ алыўы тәбийий. Өз орнында өзбек бақсылары, дөретиўшилери ақынлардан илҳамланып, қарақалпақ тилине тән тартымлылықтан ҳайран қалғаны да бар. Бундай үйлесиў тилдиң жасаўына себеп болады.
Бүгинги күнде жер жүзинде 7 мыңға шамалас тил бар. Олардан тек ғана 200 и мәмлекетлик ямаса рәсмий тил сыпатында тән алынған. Бул тиллердиң ишинде қарақалпақ тили де бар екенлиги қуўанышлы. Жәмийетимиздеги миллетлер ҳәм динлер арасындағы татыўлық ҳәм аўызбиршилик себепли бүгин қарақалпақ тили де раўажланып, жетилисип бармақта.
Күни кеше, 29-ноябрь күни Ташкентте қуўанышлы бир илаж болып өтти. Қарақалпақ тили байрамына бағышланған илаж Жазыўшылар қыябанындағы Бердақ естелигине гүл қойыў менен басланып, ағартыўшылық илажға жалғанып кетти. Онда дөретиўшилер менен бирге, мәмлекетлик ҳәм жәмийетлик шөлкемлердиң ўәкиллери, студент жаслар қатнасты.
Илажда Өзбекстан Жазыўшылар аўқамының баслығы Сирожиддин Саййид қарақалпақ халқы, ана тили ҳәм әдебиятын буннан былай да раўажландырыў жолында әмелге асырылып атырған ийгиликли илажларға тоқтап өтти. Соның ишинде, 100 томлық "Түркий әдебият дүрданалары"ның 5 томынан қарақалпақ әдебиятының шығармалары орын алғанына айрықша итибар қаратты. Ҳәзирги ўақытта 16 томлық "Қарақалпақ әдебиятының дүрданалары" баспаға таярланып атырғаны айтып өтилди.
Тил - ҳәр бир халықтың жүреги, руўхый күш дәреги есапланады. Соның менен бирге халықлардың мәңгилигин белгилейтуғын әҳмийетли фактор болып есапланады. Ол мәдениятлардың белбеўи де болып табылады. Улыўма түркий мәденияттың, әдебияттың тийкарын жаратыўда қарақалпақ тилиниң орны шексиз. Сол себепли бул байрам улыўма түркий елдин байрамы болып есапланады.
Илажда шығып сөйлеген зыялылар ана тилимизге мәмлекетлик сиясат дәрежесинде итибар қаратылып атырғанына айрықша тилге алды. Тек ғана қарақалпақ тилинде жаңа сабақлықлар менен қолланбалар, көркем китаплар басып шығарылып атырғаны, Ибрайым Юсупов атындағы қарақалпақ тили ҳәм әдебияты пәнин терең үйретиўге қәнигелескен дөретиўшилик мектебиниң ашылғанын атап өтиў мүмкин. Бул мектеп оқыўшылары өз ана тилин және де пуқта үйрениўине, оны кең көлемде үгит-нәсиятлаўға хызмет етеди.
Елимиз раўажланыўының жаңа дәўирине қәдем қойып атырған бир ўақытта "Янги Ўзбекистон" газетасындағы айырым мақалаларды, yuz.uz сайтындағы барлық мәлимлеме ҳәм мақалаларды қарақалпақ тилинде оқыў имканияты жаратылғанын да атап өтиў керек. Бул да, тийкарынан, бизиң бирден-бир ўатан екенимиздиң дәлили.
Ана тили мәмлекеттиң жәмийетлик-сиясий, руўхый жақтан раўажланыўында оғада үлкен әҳмийетке ийе болған уллы қәдирият есапланады. Сол себепли, ғәрезсизлигимиздиң дәслепки жылларынан баслап қарақалпақ тилин раўажландырыў, оны байытыў ҳәм таза ҳалда келешек әўладқа жеткериў мәселесине айрықша итибар қаратылды, - дейди ӨзИА Қарақалпақстан бөлими Қарақалпақ социаллық илимлер илимий-изертлеў институтының Қарақалпақ тили бөлиминиң баслығы, филология илимлериниң докторы, профессор, Қарақалпақстанға хызмет көрсеткен илим ғайраткери Айтмурат Алниязов.
Дүньяда ҳәр бир инсанның өз дүньяқарасы, дүньясы болғанындай, ҳәр бир тилдиң өзине тән өзгешелиги бар. Бүгинги күнде бай мәдений тарийхқа ийе болған қарақалпақ тили де инсанияттың байлығы болып есапланады. Бир дәрьядан суў ишкен, бир-бири менен ет-тырнақ болған өзбек ҳәм қарақалпақ халықларының тилин де айырып көз алдымызға келтире алмайды.
- Өзбек ҳәм қарақалпақ халықлары арасындағы аўызбиршилик, туўысқанлық, мақсет-нийетлеримиздиң бирлигинде көринбекте, - деди ӨзИА Өзбек тили, әдебияты ҳәм фольклоры институтының директоры, белгили тилтаныўшы илимпаз Низомиддин Маҳмудов. - Өзбекстан Илимлер академиясының филиалы Нөкисте де бар. Онда лингвистикаға байланыслы изертлеўлер алып барылмақта. Президентимиздиң басламасы менен тиллерди раўажландырыў, олардың өз-ара байланысы, раўажланыўы менен байланыслы көплеген ийгиликли жумыслар исленбекте. Булардың барлығы мәмлекетимизде тынышлық, социаллық турақлылық, аўызбиршиликти тәмийинлеўде айқын көринеди.
Тил бирлиги - кеўил бирлиги деп бийкарға айтылмаған. Елимиздеги үлкен реформалар дәслеп Қарақалпақстаннан басланып, пүткил республикамызда кеңнен ен жаймақта. Атап айтқанда, Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2016-жыл 10-ноябрь күни Қарақалпақстан Республикасы Шоманай районында болып өткен сайлаўалды ушырасыўында келешектеги режелерге тоқтап өтип: "Буннан былай ҳәр бир район ҳәм қалаға, керек болса, шетки аўыл ҳәм аўылларға шекем кирип барамыз. Ол жерде жасап атырған адамлардың дәртин тыңлаймыз, машқалаларын шешиўге қаратылған бағдарламалар ислеп шығамыз ҳәм орынланыўын қатаң қадағалаўға аламыз," деген еди. Бүгин бул режелер турмыста өзиниң әмелий көринисин тапты. Аралдың қурыған ултанына отырғызылған тереклер шөлге тиришилик бағышлады. Үлкен өндирислик кәрханалар, мыңлаған жумыс орынлары жаратылды. Социаллық жәрдем түп-тийкарынан жақсыланып, Қарақалпақстанның ең алыс аўыл ҳәм мәҳәллелеринде де мәселелерге шешим сол жердиң өзинде табылатуғын, адамларды разы ететуғын система жаратылды.
Мәмлекетимиз бүгин жаңа дәўирге қәдем қоймақта. Бундай тарийхый процессте кеңпейиллик, мәмлекетимиздиң турақлылығы ушын бирлесиў, шайырлар айтқан: аўызбиршилигимиз ҳәр қашанғыдан да әҳмийетли.
Биз болса сөзимизди Ибрайым Юсуповтың "Ана тилиме" қосығынан бир куплети менен жуўмақлаўға қарар еттик:
Ана тилим сен басқадан айырмам,
Сен турғанда мен де әдеўир шайырман.
Сонша қатал сүргинлерде жоғалмай,
Бул күнлерге жеткениңе қайылман.
Сардор ТОЛЛИБОЕВ,
“Янги Ўзбекистон” хабаршысы.
