– Ушбу асар халқимизнинг юрак-юрагидан жой олгани бежизга эмас, – дейди Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раиси ўринбосари Ғайрат Мажид. – Ёзувчи ўзи яшаган даврнинг қиёфасини, маҳаллалардаги ҳаёт тарзини, ишсизлик, қашшоқлар ва бойлар ҳаётини турфа ҳангомалар билан тасвирлаб берган. Бундан ташқари қиссада ХХ асрдаги халқимизнинг турмуш тарзи ва қора урушнинг инсонлар ҳаётига таъсири очиб берилган. Уни ўқиш давомида Сиз ҳам ёзувчи билан бирга Тошкент маҳаллалари бўйлаб сафарга чиқасиз.
Тақдимотда сўзга чиққанлар асар қаҳрамонининг саёҳатида ҳар бир китобхон ўзини беихтиёр унга ҳамроҳ сифатида кўриши мумкинлигини айтиб ўтишди. Асарнинг ютуғи ва табиийлиги ҳам айнан шунда. Шу сабабли ҳам китоб асрдан-асрга ўз ўқувчилари билан бирга ўтиб келмоқда.
– “Шум бола” қиссаси BBCнинг “Барча даврларнинг 100 та энг буюк болалар китоблари” рўйхатига киритилганлиги ҳам асарнинг қанчалик маҳорат билан ёзилганлигидан дарак беради, – дейди Ғафур Ғуломнинг қизи Олмос Аҳмедова. – Ушбу асарни Ғафур Ғулом номидаги нашриёт-матбаа ижод уйи янги форматда нашр қилгани мени жуда қувонтирди. Қаранг, бир қиссанинг ўзи турли рангдаги муқоваларда – қизил, сариқ, яшил рангдаги муқоваларда чоп этилган. Бу ранг-баранглик китобхон болаларда бошқача қизиқиш уйғотса, ажаб эмас.
Адабиётшунос Адҳамбек Алимқуловнинг таъкидлашича, Ғафур Ғулом ўсмирлик йилларида қилмаган иши қолмаган. Охири босмахонага ҳарф терувчи-наборшик бўлиб ишга киради. Музейда шоир ишлаган босмахонанинг фотосурати осилган. Ўшанда устози Абдураҳмон Соҳибоевнинг маслаҳати билан 8 ойлик ўқитувчилар тайёрлаш курсида ўқийди. Битиргач, 1919 йил 3 мартда Бодак маҳалласидаги “Чўлпон” номли мактабга ўқитувчи этиб тайинланади. 1924 йили “Ҳаёт” мактабига, кейинчалик, “Умид” мусиқа билим юртида ишлайди. 1926 йили 3-боқимсиз болалар уйига мудир этиб тайинланади. Айни пайтда 7 йиллик “Урфон” мактабида ҳам мудирлик вазифасини бажаради. Музейда Ғафур Ғуломнинг ўқитувчилик фаолияти ҳақидаги сурат ва ҳужжатлар бор.
– Ғафур Ғулом ижодини “Шум бола” асарисиз тасаввур қилиб бўлмайди, – дейди Ғафур Ғулом нимидаги нашриёт матбаа ижод уйи бош муҳаррири Ҳабиб Абдиназар. – Қисса XX асрнинг 30-йилларда араб имлосида ёзила бошланган. Дастлаб “Довдираш” номи билан 1936 йили нашр этилган. Кейинчалик ёзувчи уни “Шум бола” деб атаган. Ғафур Ғулом бу қиссани то 60-йилларгача қайта ишлаган ва асар ҳозирги биз ўқийдиган ҳолга келтирилган. Музейдаги витринада сиз ушбу қиссасининг турли йилларда ва турли тилларда чоп этилган нусхаларини кўрасиз. У рус, тожик, қозоқ, араб, урду, латиш, венгер, румин, грек ва бошқа ҳорижий тилларга таржима қилинган.
Адиблар, журналистлар уй-музейини томоша қилар экан, академик адибимизнинг ҳаёти ва ижоди билан боғлиқ кўплаб маълумотлардан бохабар бўлди. Шоирнинг қизи, музей директори Олмос Аҳмедова ҳар бир сурат ва экспонат замиридаги қизиқарли ҳаётий ҳикояларни сўзлаб берди. Суҳбатда Ғафур Ғуломнинг 11 нафар фарзанди бўлгани, шоирнинг болажонлиги билан боғлиқ воқеалар ҳам ёдга олинди.
Тақдимот сўнггида “Шум бола”нинг янги форматдаги нашри иштирокчиларга тақдим этилди.
Завқиддин Насимов,
Ғафур-Ғулом номидаги нашриёт-матбаа ижод уйи матбуот котиби
