Яқинда бир маълумотга кўзим тушди: “NOP World” халқаро рейтинг агентлиги маълумотларига кўра, бутун дунёда кишилар ҳафтасига 16,6 соат вақтини телевизор кўришга сарфласа, 8,9 соатни компьютер қаршисида ўтказар экан, 6,5 соатлик даврини эса мутолаага ажратаркан.
Ҳафтасига энг кўп китоб ўқийдиган мамлакатлар рўйхатида Ҳиндистон — 10,7, Таиланд — 9,4, Хитой — 8, Филиппин — 7,6, Чехия — 7,4, Россия — 7,1, Швеция — 6,9, Франция — 6,9 ва Венгрия — 6,8 соат билан юқори ўринларни эгаллаганлиги қайд этилган.
Энди рўйхатдаги давлатларнинг бугунги кундаги шиддатли тараққиёти, мустақил мамлакат сифатида дунёда ўз ўрнига эга эканлигини кузатадиган бўлсак, биз бугун сўз юритаётган масаланинг моҳияти яна бир бор яққол англашилади.
Хўш, биз қачон шу давлатлар қаторидан жой оламиз?
Бизнинг бобокалонимиз ҳинд диёрига бориб, у ерда улкан салтанат барпо этмаганмиди?..
Аждодларимиз Буюк ипак йўли орқали Узоқ Шарққача, хусусан Чин юртига-да, дунё динларидан бирини олиб бормаганмидилар...?
Буюк соҳибқирон Евроосиёнинг юқоридаги руйхатдаги давлатларининг мазлум халқларига мустақилликнинг нашидасини олиб бермаганмиди?..
Айтаверса гап кўп. Шонли ўтмиш билан кибрланиб қолавериш ҳам нафақат кишини, балки жамиятни ҳам таназзулга етаклайди. Хўш, шундай экан, биз қачон шу давлатлар қаторидан жой оламиз?
Токи китобга меҳрни ҳар бир бола қалбида мурғаклигиданоқ сингдира олсак. Бугуннинг боласи китобдан кўра, технологияларга иштиёқманд. Уч-тўрт ёшли фарзандингизнинг олдига китоб ва телефон қўйинг. Албатта, техниканинг оҳанрабоси уни ўзига жалб қилади ва табиийки унга интилади. Аслида ўша мурғак қалб соҳибига ҳам биз ўзимизнинг хатти-ҳаракатларимиз билан китобга эмас, телефонга меҳрни жо қилиб бўлганмиз. Оналар алла айтмаган, бола уяли алоқа воситасидаги мусиқа таъсирида ширин уйқуга кетган.
Эртаклар айтилмаган, Ғарб мультфилмлари таъсирида уйқу элитган уни. Ота-она китоб-газетани қўлига олмаган, иккиси икки томонда телефондаги ўйинлар, мулоқотлар, тасвирлар қуршовида яшашган. Оқибати эса бу. Шундай экан, биз китобга меҳрни болага она юрагининг остида эканлигидаёқ сингдирмоғимиз лозим.
Инсоннинг китоб танлашдаги юқори даражадаги диди — унинг китобхонлиги, “китобхўр”лиги билан шаклланиб боришига ишониш қийин. Кўча кўйда: “Мен анов ёзувчининг тўққиз томлик китобини, фалончи шоирнинг йигирма бешта тўпламини ўқиб чиққанман. Уйимда роса кўп китоб бор, уларни йиғиб келажак авлод учун, болалар учун кутубхона қилиб бораяпман”, дея бугунги кун “Бозор адабиёти” намуналарини тўплаб, мақтанаётганларни ҳам учратишимиз бор гап. Аммо бу даражадаги сохта китобхўрликдан не наф? Авваллари китобга, китобхонликка эътибор йўқлиги ҳақида кўп гапириларди. Давлат раҳбари томонидан халқимизда китобхонлик маданиятини янада шакллантириш учун фармойиш эълон қилиниб, энг муҳим қадамлар қўйиляпти.
Хўш, фармойиш ижросини амалга оширувчи масъуллар, мутассаддилар, биз зиёлилар қандай ишларни амалга оширишимиз керак. Яна ҳар ким ўзининг билган куйини чалиши керакми? Хуллас, “керакми” деган сўз хаёлда ғужғон ўйнайди.
Китобни кўпайтириш керак экан деб, юк босмайдиган минглаб, ўн минглаб ижод намуналарини чоп этаверишимиз керакми? Китобхонликни тарғиб этайлик деб таълим муассасаларига бориб, ўзимизнинг, яқинларимизнинг, шогирдларимизнинг янги китобларини кўкка кўтариб мақтаб, сотишимиз керакми? Китоб дўкони очамиз дея савдо расталарини “Бозор адабиёти” намуналари билан тўлдиришимиз керакми?..
Дарвоқе, бу ҳуқуқий ҳужжат бизнинг бугунги фаровон ва тинч ҳаётимиз учунгина эмас, давлатимизнинг ёрқин ва улуг келажаги учун ҳам дастуруламал эканлигини ҳар биримиз теран англаб етмоғимиз керак.
Барча масъуллар қаторида, фармойишдаги маълум вазифалар Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси, Ўзбекистон Журналистлари уюшмасининг ҳудуддаги бўлимларига ҳам бевосита юкланади. Уларнинг бу борадаги сай-ҳаракатлари, олиб бораётган ишлари алоҳида бир мавзу, аммо охирги йилларда журналистика ва адабиёт оламига ғоят дадиллик билан кириб келаётган, мукаммал сўз айтиш ишқида ижод қилаётган воҳамиздаги ёш адабий авлод вакилларининг кўпчилигини бу ташкилотлар аъзоси бўлишдек ном, қачонлардир ном орқали юзага келган шараф қизиқтирмаётганлигидан кўп жиҳатларни англаш мумкин.
“Ўзбекистон – 2030” стратегиясида ҳам китобхонликни тарғиб этиш ҳамда уни янада оммалаштириш ва ёшларни китоб ўқишга қизиқтириш масалаларига алоҳида тўхталинган бўлиб, ўзбек ва жаҳон адабиёти дурдоналарини кенг оммалаштириш, жамиятда китобхонликни ҳамда аҳолига ахборот-кутубхона хизматини кўрсатишни ривожлантириш, хусусан, ҳар йили 100 та энг яхши бадиий асар ҳамда болалар ва ўсмирларга мўлжалланган 50 та бадиий китоблар яратиш белгилаб берилган.
Қачондир, кимнингдир мана шу фикрини ўқигандим: Китоблар ҳарфларни танишга, ҳарфлардан сўзлар, сўзлардан фикрлар излашга ўргатади, аслида улар яшашга ўргатиши лозим. Яшашга ўргатмаган китобнинг фикрлашга ўргатишига мен ишонмайман. Шундай экан, биз қаламга олаётган ҳар бир мавзу, чиқараётган китобимиз, ёш авлодни китобхонликка янада кенг миқёсда ўргатишимиз бугунги кунимиз, келажагимиз, ватанимиз тақдирига дахлдор эканлигини унутмайлик.
Муҳиддин Хидиров,
Темиз давлат университети ўқитувчиси
