Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази ҳар ойда реал сектор ва хизматлар соҳасининг ишбилармонлик муҳитини ўрганиш ва ҳудудларда бизнес-фаоллик мониторинги натижалари бўйича туркум ахборот-таҳлилий материалларни нашр этади. Бизнес ҳолатининг қисқа муддатли сифатли баҳоланиши сўровлар ва расмий статистик маълумотлар асосида амалга оширилади.
Май ойида Ўзбекистонда ишбилармонлик муҳити ҳолати сезиларли даражада яхшиланди, буни республика бўйлаб 1000 дан ортиқ тадбиркорлар иштирок этган Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази сўрови натижалари тасдиқлайди.
Ишбилармонлик муҳити кўрсаткичлари динамикаси
Май ойида жамланган ишбилармонлик муҳити кўрсаткичи ўтган ойга нисбатан 1 пунктга ошди ва 60 пунктни ташкил этди, бу мамлакатдаги ишбилармонлик муҳитининг ҳолатини ижобий, деб баҳолайди.
Ўз бизнесининг ҳозирги ҳолатини "яхши" деб баҳолаган респондентларнинг улуши 40 фоизни, "ёмон"деб баҳолаган респондентлар улуши 12 фоизни ташкил этди. Шу билан бирга, корхоналарнинг 23 фоизи ишчилар сонини кўпайтирди ва 45 фоиз эса ўз товарлари/хизматларига талабнинг ўсишини қайд этди.
Жамланган кўрсаткичнинг ўсишига саноат ва қурилиш тармоқларида ишбилармонлик муҳити кўрсаткичлари динамикаси сезиларли таъсир кўрсатди. Хусусан, саноатда ишбилармонлик кайфияти 13 пунктга ўсиб, 67 пунктга етди, қурилиш секторида эса мос равишда 12 пунктга кўтарилиш, яъни 70 пунктгача ўсиш кузатилди.
Бироқ, агар хизмат кўрсатиш соҳасидаги ишбилармонлик муҳитининг жамланган кўрсаткичи йил бошидан бери кетма-кет тўрт ой давомида барқарор ўсишни кўрсатган бўлса, май ойида у 7 пунктга пасайиб, 60 пунктни ташкил этди.
Ишбилармонлик муҳитининг жорий ҳолатининг жамланган кўрсаткичи бироз кўтарилиб, 46 пунктни ташкил этди, бу қурилиш ва саноатдаги жорий ҳолатининг сезиларли яхшиланиши ва хизмат кўрсатиш соҳасида ҳозирги ҳолатнинг ёмонлашгани билан изоҳланади.
Бизнесни ривожлантириш истиқболларини кутишнинг жамланган кўрсаткичи уч қийматга ўсди ва 75 пунктни ташкил этди, бу саноат секторидан тадбиркорларнинг умидлари яхшиланганлиги сабабли оптимизм билан тасдиқланади. Хусусан, ушбу сектордаги бизнес кутилмалари бир ой ичида 20 пунктдан кўпроққа кўтарилиб, 61 пунктдан 82 пунктга кўтарилди.
Кейинги 3 ойда бизнесининг умумий аҳволи яхшиланишини кутаётган тадбиркорлар улуши 74 фоизни ташкил этди, 69 фоизи товар ва хизматларга талабнинг янада ошишини кутмоқда, 64 фоизи эса ходимлар сонини оширишни режалаштирмоқда.
Шуни ҳам таъкидлаш жоизки, тадбиркорларнинг 20 фоизи яқин 3 ой ичида ўз товарлари/хизматлари нархи ошишини кутмоқда.
Умуман олганда, жорий ҳолат кўрсаткичлари ва кутилаётган кутилмалар ўртасидаги боғлиқликни таҳлил қилиш иқтисодиёт ривожланишидаги ижобий тенденция келгуси 3 ойда ҳам давом этишини билдиради.
Кўрсаткичларнинг ўзгариши сабабларини таҳлил қилиш
Жорий йилнинг май ойида тўсиқларга дуч келган тадбиркорлар сони 6 фоизга камайди. Бизнес юритишдаги тўсиқларни камайтириш кўрсаткичларни яхшилаш омили бўлиши мумкин. Масалан, молиялаштириш ва ер участкаларидан фойдаланишда қийинчиликларга дуч келган респондентларнинг улуши бир ой ичида мос равишда 4 фоиз ва 10 фоиз га камайди.
Апрель-май ойларида юқори солиқ ставкалари ҳақида савол берадиган тадбиркорларнинг улуши 9 фоиздан 4 фоизга камайди.
Саноат секторидаги тадбиркорлар электр таъминотидаги муаммолар ҳақида тез-тез хабар беришни бошладилар. Бошқа томондан, юқори солиқ ставкалари каби тўсиқларнинг пасайиши кузатилди, уларнинг сони бир ой ичида 16 фоизга, ер участкаларидан фойдаланишда қийинчиликларга дуч келган ва ходимларнинг етишмаслиги муаммоси бор тадбиркорлар 9 фоизга камайди.
Қишлоқ хўжалиги вакиллари солиқ маъмуриятчилигидаги муаммолар ҳақида кўпроқ ташвишлана бошладилар, уларнинг улуши 9 фоизга ошди. Шу билан бирга, молиялаштиришда қийинчиликлар мавжудлигини қайд этганлар улуши 15 фоизга, ер участкалари ва сув таъминотида эса 6фоизга камайди.
Шу билан бирга, қурилиш соҳасида солиқ маъмуриятчилиги, рухсатнома ва лицензиялар, газ таъминоти, коррупция ва кадрлар етишмаслиги билан боғлиқ муаммолар ҳақида хабар бериш камайди.
Хизмат кўрсатиш соҳасида ер участкаларидан фойдаланишда муаммолар кўпайиб бормоқда. Шу билан бирга, молияга киришда қийинчиликларни кўрсатувчи тадбиркорлар улуши 3 фоизга, юқори солиқ ставкалари эса 4 фоизга камайди.
Ферузбек Давлетов,
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази мутахассиси
